Antinucleaire geneeskunde

Weleens gehoord van de Nederlandse Vereniging voor Medische Polemologie (NVMP)? Rare naam eigenlijk, letterlijk staat er ‘medische oorlogskunde’. De NVMP wil juist het tegenovergestelde: preventie van oorlog, met name chemische, biologische en nucleaire oorlogsvoering. Uitbannen van kernwapens staat hoog op de prioriteitenlijst van de NVMP.

Van die kernkoppen staan er over de hele wereld duizenden op scherp, ook in Nederland. Poetin en Kim Jong-un, maar ook het ongeleide projectiel dat Trump heet, hebben er nog onlangs mee gedreigd. Alle reden om hier 's nachts van wakker te liggen en te piekeren over je verantwoordelijkheid als dokter. De antinucleaire dokters zijn oprecht bezorgd. Ze timmeren met hun zorgen aan de weg. Ze schrijven opinieartikelen in landelijke dagbladen, organiseren bijeenkomsten, verzamelen handtekeningen en bieden petities aan. 1

Ze schetsen steeds dat apocalyptische beeld van de gevolgen van inzet van kernwapens; niet alleen vallen er ontelbare slachtoffers, maar ook zal in de getroffen gebieden alle infrastructuur vernietigd zijn, waardoor elke vorm van hulpverlening een illusie is. En daarmee is de kous nog niet af. De kernexplosie wordt gevolgd door een nucleaire winter als gevolg van ontzaglijk veel roet in de atmosfeer die alle zonnewarmte afschermt. Oogsten mislukken met als gevolg jarenlange hongersnood.

Van een NVMP-bestuurslid kreeg ik een uitnodiging voor een bijeenkomst in De Balie op zaterdag 1 oktober jl., maar ik ging uiteindelijk niet. Struisvogelpolitiek? Leukere dingen te doen in het weekend? Ik bleef weg, maar bracht het onderwerp wel ter sprake in een dokterspraatgroep. Wat moeten we met dit onderwerp? De reactie was afwijzend: iedereen verklaarde zich tegen de inzet van kernwapens, maar niemand vond het op zijn weg liggen om actie te ondernemen. ‘De wederzijdse afschrikking met kernwapens werkt al sinds 1945 met succes.’ En verder de bekende doktersexcuses: ‘het probleem ligt niet op mijn terrein’, ‘het is een politiek vraagstuk’, ‘onze beroepsverenigingen zeggen er niets over’. Maar de World Medical Association, een internationaal platform van artsenorganisaties zoals de KNMG, pleitte al in 1999 voor disarmament and the elimination of weapons of mass destruction, including nuclear, chemical and biological weapons. Dat is andere koek. Een ongeluk zit in een klein hoekje. In 2015 vroeg de WMA alle nationale artsenorganisaties er bij hun regeringen op aan te dringen kernwapens uit te bannen.

In zijn blog van 8 maart snijdt Lode Wigersma, bestuurslid NVMP, het thema 'arts en kernwapens' aan.2 De sociale geneeskunde doet er weinig mee, zegt Wigersma teleurgesteld. Dat is logisch in de huidige financieringsstructuur. Voor projecten als nucleaire ontwapening krijg je geen cent van VWS, SoZaWe, ZonMw of Instituut GAK. Toch kunnen de sociaalgeneeskundige beroepsverenigingen zich hier wél over uitspreken, in lijn met de artseneed. Dat is een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Wigersma vindt dat geen politiek. Hij wil het onderwerp buiten de politiek houden, om dokters niet kopschuw te maken. Hij verwijst naar de hygiënisten: dokters uit de 19e eeuw die zich sterk maakten voor de volksgezondheid.

Maar beste Lode! Juist onder deze dokters vinden we politici pur sang. En we treffen onder hen ook echte doeners aan, die het aandurfden om zich buiten hun medische domein te begeven.3 Ik noem er drie. Huisarts Samuel Sarphati startte een broodfabriek en richtte een bedrijf op dat in Amsterdam van 1848 tot 1875 een monopolie had op de afvoer en verwerking van het stadsvuil. Jan Pieter Heije, ook een Amsterdamse huisarts, zat in de gemeenteraad en reorganiseerde de gemeentelijke armenzorg. Samuel Senior Coronel, Amsterdams stadsgeneesheer, bekend om de fabrikantvijandige toon van zijn geschriften, maakte met zijn kruistocht tegen kinderarbeid veel indruk op het kamerlid Van Houten, die in 1874 met succes een initiatiefwetsontwerp indiende dat een begin maakte met het terugdringen van die kinderarbeid. Tegen de zin van de liberaal Thorbecke.

Vervuiling, armoede en kinderarbeid: in Nederland hebben we dit onder controle. Wij hebben onze succesverhalen. Gaat de NVMP daar een nieuw succesverhaal aan toevoegen? Dat hangt ervan af. Twee dingen zijn hier van belang: een passende naam en een passende strategie. Wat het laatste betreft: echte sociaalgeneeskundigen schuwen de politiek niet. Antinucleaire dokters zijn toch geen wereldvreemde Don Quichottes? Zij vechten bepaald niet tegen windmolens. Dus: laat het niet bij meetings en huiveringwekkende artikelen, maar betreed het publieke strijdtoneel dat politiek heet. Een eigen partij? Nederland uit de NAVO? We gaan het zien.

1              Buijs P, Wigersma L. Kernwapenvrije wereld kan echt. Trouw, 1 oktober 2016.

2                     Wigersma L. Onze maatschappelijke verantwoordelijkheid. Medisch Contact, blog 8 maart 2016.

3              Houwaart ES. De hygiënisten. Artsen, staat & volksgezondheid in Nederland 1840-1890. Groningen: Historische Uitgeverij Groningen, 1991.