Laatste nieuws
Blog

Vergeten aandoeningen

Plaats een reactie

Modediagnoses. Dat zijn diagnoses die gedurende enige tijd gesteld worden, en verwijzen naar een symptomencomplex dat we meestal niet goed begrijpen, om vervolgens weer weg te zinken in de vergetelheid. De diagnose hysterie is een voorbeeld. Het verwijst welzeker naar een symptomencomplex dat we nog steeds tegenkomen. Alleen valt het nu onder een andere, meer acceptabele diagnose: SOLK.

Ik probeer mijn verzameling oude psychiatrische boeken op te ruimen. Maar dat lukt niet. Elke keer als ik een oud boek pak om eventueel weg te doen, sla ik het open. En ga erin lezen. In het Leerboek der functionele neurosen uit 1898, van de hand van professor Gerard Jelgersma (1859-1942) vind ik de beschrijving van de hysterogene en de hyperalgische punten. Als je op hysterogene punten drukt ontstaat bijvoorbeeld een heftige krampaanval. Ter hoogte van de ovaria ligt een heel belangrijk hysterisch en hyperalgisch drukpunt. En jawel, ook mannen kunnen hysterische pijnen rond de lokalisatie van het ovarium hebben. Dat symptoom stond bekend als ‘ovarie’. Het komt zowel bij mannen als bij vrouwen voor! Elke arts zou bij verdenking op hysterie in de eerste plaats onderzoek dienen te doen naar de aanwezigheid van ‘ovarie’. De kennis van die punten was al bij leden van de inquisitie bekend, zo stelt Jelgersma. Die punten stonden bekend als ‘stigmata diaboli’. De duivelsuitbanners en leden van de inquisitie drukten ‘met veel ijver en met kennis van zaken op de hysteriace’. Werden dergelijke drukpunten gevonden, dan werden de bezitters volgens kerkelijk recht verbrand.

Aangezien ovarie ook bij mannen te vinden is, komt Jelgersma tot het inzicht dat de origine van de hysterische pijn niet het ovarium kan zijn.

Jelgersma was voorzitter van de eerste internationale conferentie voor ‘Psychiatry, Neurology, Psychology and Care for Lunatics’ in Amsterdam in 1907. In het bijzijn van celebrities als Babinski en Bechterew gaf Jelgersma een voordracht over hoe de moderne samenleving psychische stoornissen in de hand kan werken. Daar heeft hij nog steeds een groot gelijk.

Jelgersma spant zich in om in zijn leerboek het begrip hysterie zo duidelijk mogelijk te omschrijven, en de essentie wordt in zijn boek met een opvallend lettertype als volgt omschreven: ‘De oorspronkelijke afwijking der hysterie is de neiging die de ziekte vertoont om geestesprocessen, die bij de normale mens met bewustzijn gepaard gaan, onbewust te doen worden. Het gehele geestelijke leven van de hystericus is naar het onbewuste verschoven.’ SOLK dus. Of misschien niet helemaal?

Een veelvoorkomend symptoom bij hysterie is ‘aboulie’, tot niets komen. Apathisch zitten en niet weten wat te doen. Of niet kunnen. Aboulie zou het meest algemene verschijnsel bij hysterie zijn, zelfs in lichte gevallen ontbreekt het nooit. Er is meestal een trauma in de voorgeschiedenis aanwijsbaar. Dat zou voor alle hysterische symptomen gelden. Dat trauma kan bewust zijn en de oorzaak vormen van een idee-fixe. Of het is onbewust en geeft aanleiding tot een waanbeeld. Het idee dat een psychisch trauma uit het verleden ons gedrag en levensgeluk sterk beïnvloedt, wordt weer in toenemende mate omarmd. Niets nieuws onder de zon.

In deze eeuw zien we zelden verschijnselen van de aard die Jelgersma beschrijft. Het boek van Jelgersma brengt ons in contact met een vergeten wereld van aandoeningen. Laat zien hoe cultureel gebonden ziekteverschijnselen kunnen zijn. Het is goed kennis te nemen van deze oude beschrijvingen, opdat we beseffen hoe groot de impact is van de maatschappij en het tijdsgewricht op de symptomatologie van aandoeningen. En ook opdat we ons realiseren dat elke tijd en elke cultuur de ziektebeelden kleurt op een heel bijzondere wijze. Het kennisnemen van oude psychiatrische literatuur kan ons de ogen openen voor klinische ervaringen die weliswaar niet evidencebased zijn, maar wel een klinische realiteit waren of misschien nog steeds zijn.

Meer van Jan Keppel Hesselink

  • Jan Keppel Hesselink

    Jan Keppel Hesselink is arts niet-praktiserend, farmacoloog en medisch bioloog. Hij adviseert op het gebied van research en ontwikkeling van geneesmiddelen.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Er zijn nog geen reacties
 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.