Ruim helft vluchtelingen in zorgcafé ontvangt geen andere zorg

Van de vluchtelingen die het zorgcafé bezoeken, heeft 60 procent niet eerder hulp gezocht bij een formele zorgverlener. Als ze Engels of Nederlands spreken, zijn ze vaker wel in zorg. Dat concluderen Ragna Boerma, aios psychiatrie in het Amsterdam UMC, Petra Wisse, programmaleider Zorgcafé-Dokters van de Wereld en Pim Scholte, psychiater, na een onderzoek onder bezoekers van drie zorgcafés.

Dokters van de Wereld richtte in samenwerking met het Rode Kruis in 2017 het zorgcafé op om daarmee vluchtelingen met psychosociale problemen een luisterend oor te bieden in hun eigen taal en cultuur en hen wegwijs te maken in het Nederlandse zorgsysteem. Boerma: ‘Het doel is om ernstige psychopathologie ofwel te voorkómen ofwel vroegtijdig te signaleren, waarna in het laatste geval begeleiding naar formele zorg plaatsvindt. Het zorgcafé is te beschouwen als “nulpuntvijfdelijnszorg”: een tussenstation tussen de nulde lijn – preventie gericht op de algemene bevolking – en de eerste lijn van huisartsenzorg.’ Het zorgcafé zit in drie ontmoetingscentra in Amsterdam en Nijmegen. De doelgroep bestaat voornamelijk uit asielzoekers en statushouders. Boerma: ‘Zij hebben op papier toegang tot zorg, maar komen in de praktijk niet goed in zorg.’

Psychosociale problemen

Boerma onderzocht in 2019 636 gesprekken in drie zorgcafés: twee in Amsterdam en één in Nijmegen. De gesprekken vonden plaats met 215 bezoekers, die in totaal 380 hulpvragen formuleerden: ruwweg een derde ging over psychosociale problemen, een derde over lichamelijke problemen, bijna een vijfde over gebitsproblemen en een kleine 10 procent vragen over problemen met het Nederlands gezondheidszorgsysteem. Boerma: ‘Binnen de psychosociale problemen maakten we onderscheid tussen psychische problemen, zoals slaapproblemen en somberheid, problemen met geld, huisvesting, werk of studie, familie en juridische problemen.’ Boerma vond dat bezoekers minder vaak zorg kregen voor psychosociale klachten dan voor lichamelijke klachten. Ook ontdekte ze dat ongedocumenteerde migranten en statushouders minder vaak in zorg waren vergeleken met asielzoekers. Volgens Boerma past dat bij de manier waarop de zorg voor vluchtelingen in Nederland is ingericht: ‘Asielzoekers hebben toegang tot huisartsenzorg op de locatie van het asielzoekerscentrum, waardoor deze zorg laagdrempeliger te bereiken is.’

Cultuurcoach

Voor zorgverleners in de eerste en eventueel ook de tweede lijn kan het zorgcafé op verschillende manieren van nut zijn, denkt Boerma. ‘In het zorgcafé is meer tijd beschikbaar per consult en is er een cultuurcoach aanwezig waardoor de vaak complexe hulpvragen verder kunnen worden geëxploreerd. Het zorgcafé geeft daarnaast uitleg over het Nederlandse zorgsysteem en het kan de druk op de eerste lijn verlichten door bezoekers met lichte klachten te ondersteunen, waardoor deze bezoekers geen formele zorg nodig hebben. Bovendien kan het zorgcafé een rol spelen in het begeleiden van bezoekers naar de juiste zorgverlener, wat voorkómt dat vluchtelingen heen en weer worden gestuurd in het systeem.’ Voorbeeld zijn statushouders die onnodig op de huisartsenpost of Spoedeisende Hulp terechtkomen omdat ze niet weten dat ze overdag naar de huisarts kunnen gaan. Maar ook kan de huisarts de bezoeker na consult of behandeling terug‘verwijzen’ naar het zorgcafé voor uitleg en begeleiding in de eigen taal en vanuit de eigen cultuur.

Vertrouwen winnen

Medewerkers van het zorgcafé zijn vrijwilligers met een medische of paramedische achtergrond. Ook zijn er cultuurcoaches met kennis van één van de drie talen die door de bezoekers het meest gesproken worden: Arabisch, Farsi en Tigrinya. Boerma: ‘De cultuurcoaches vertalen niet alleen, maar spelen ook een rol in het winnen van vertrouwen van de bezoekers en het in de culturele context plaatsen van de gepresenteerde hulpvragen.’ Hoewel veel bezoekers ook met lichamelijke klachten naar het zorgcafé komen, leiden deze klachten ook vaak naar psychosociale ondersteuning of psychische problematiek. Ondersteuning bieden voor deze verborgen problematiek is het primaire doel.