Laatste nieuws
boek

Oorsprong en functie van bewustzijn

1 reactie
De code van het bewustzijn, Cyriel Pennartz, Prometheus, 350 blz., 22,50 euro.

bestellen

De verborgen bron, Mark Solms (vertaling: Brenda Mudde en Maarten van der Werf) Atheneum-Polak & Van Gennep, 487 blz., 35 euro.

bestellen

Metazoa, Peter Godfrey-Smith (vertaling: Wybrand Scheffer), Spectrum, 22,99 euro.

bestellen

Daarna, Bruce Greyson (vertaling: Nannie de Nijs Bik-Plasman), Spectrum, 302 blz., 20,99 euro.

bestellen

Drie recente, schitterende boeken behandelen het probleem van het ontstaan van het (menselijk) bewustzijn, en presenteren daarmee ook een overkoepelende theorie over de functie en de werking van het brein. En passant logenstraffen ze de veelgehoorde opvatting dat we nog weinig begrijpen van de wijze waarop het brein functioneert. En dragen ze de idee dat we niet meer zijn dan ons brein ten grave, maar niet in de zin van een nieuw dualisme tussen lichaam en geest.

Het meest leesbare boek is De code van het bewustzijn door Cyriel Pennartz, hoogleraar neurowetenschappen aan de UvA. De verborgen bron van de Zuid-Afrikaanse neurowetenschapper Mark Solms is wat minder toegankelijk, maar ook zeer gedegen van opzet, en kent hier en daar een persoonlijke noot. Metazoa van de filosoof Peter Godfrey-Smith ten slotte is misschien het fraaist verteld en uitgegeven – soms lijkt het alsof iemand als Frans de Waal met de auteur meeschrijft en meekijkt. Al deze boeken tezamen zouden een uitgebreid essay verdienen, maar daar is hier geen ruimte voor. Advies: lees er op zijn minst één.

Wat deze lezer er, in kort bestek, van meeneemt is een overzicht van de evolutionaire wordingsgeschiedenis van het bewustzijn (Metazoa met name) en dat alles wat de hersenen doen bedoeld is om entropie tegen te gaan. Dat klink abstract, dat is het ook, maar Mark Solms legt het in De verborgen bron haarfijn uit aan de hand van het werk van de briljante Karl Friston, die eerder in dit blad aan het woord kwam (MC21/2016:20). Alles wat kan veranderen in het brein – neurochemisch, neurofysiologisch en neuroanatomisch – zal veranderen om voorspellingsfouten over wat er in de alledaagse werkelijkheid gebeurt te onderdrukken of te verkleinen. Anders gezegd: volgens Solms functioneren hersenen als een Bayesiaanse statisticus. Homeostase en zelforganisatie zijn daarbij kernbegrippen. Primair staat affect, niet cognitie en de bron van het (rudimentaire) bewustzijn is de hersenstam.

Ultieme vraag blijft hoe hersencellen gelinkt zijn aan bewustzijn: het bekende ‘moeilijke probleem’. Waarom vindt al die informatieverwerking niet plaats ‘in het donker’, zonder innerlijke roerselen? De drie auteurs geven antwoorden die op details verschillen, maar toch grotendeels overeenkomen. Dat die op het eerste gezicht misschien niet bevredigen, komt volgens Pennartz doordat het verband tussen neuronen en bewustzijn niet kan worden ‘getoond’, maar alleen door abstract, bij Solms zelfs mathematisch denken kan worden begrepen. Pennartz maakt de vergelijking met de moderne natuurkunde, waarvan de geaccepteerde theorieën ook onze intuïties tarten.

Er verscheen nog een vierde boek: Daarna van Bruce Greyson. De auteur, hoogleraar psychiatrie, heeft een grote staat van dienst als onderzoeker van, zoals het in de vertaling heet, ‘nabij-de-doodervaringen’ en als zodanig dus ook van het verband tussen brein en bewustzijn. Hij bespreekt tal van casussen en doet dat empathisch en met wetenschappelijke objectiviteit, maar toch kun je je niet aan de indruk onttrekken dat veel van wat in de andere drie boeken aan de orde komt een rol had moeten spelen, en dat Greyson zich daar onvoldoende rekenschap van heeft gegeven.

Lees meer
Media en cultuur boek geschiedenis psychologie
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Dolf Algra

    commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, Rotterdam

    Heel interessant ! Mooie drieluik ! dank daarvoor. Voor de geïnteresseerden: een interview met Cyriel Pennartz staat in de NRC van dit weekend - 20 juni 2021 - door Hendrik Spiering. Ik kwam het net tegen.

    https://www.nrc.nl/nieuws/2021/06/18/vo...lgens-neurowetenschapper-cyriel-pennartz-leven-wij-in-een-gezonde-hallucinatie-a4047880

    Overigens : houdt U ook van boeken ?
    bekijk dit dan even
    smullen !
    inkijkje in de biep van Umberto Eco him self
    https://youtu.be/UoEuvgT1wBs

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.