‘Obesitas is de nieuwe vorm van armoede’  

Een groeiend aantal Nederlanders kampt met obesitas. De aanpak van deze ‘chronische ziekte’ vraagt om een ‘moedige’ aanpak van overheid en professionals die buiten hun ‘domein’ stappen.

Het is een ‘epidemie in slow motion’ stelt hoogleraar Jet Bussemaker. En het leidt tot ‘de laatst overgebleven sociaal aanvaarde vorm van discriminatie’, volgens internist-endocrinoloog en hoogleraar Liesbeth van Rossum. We hebben het over obesitas. De helft van de Nederlanders heeft overgewicht, bijna 14 procent is obees (CBS). Bij mensen met een lage sociaaleconomische status is dat zelfs 30 procent. De cijfers mogen wat variëren, ze zijn urgent genoeg voor een nationaal debat.

De Nederlandse Obesitasstichting hield op 29 september de ‘eerste editie’ van een gesprek tussen vertegenwoordigers van de zorg (Van Rossum), de wetenschap (Bussemaker), de politiek (D66’er Peter van der Voort), de industrie (Marc Jansen van het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel – ‘de supermarkten’), de zorgverzekeraar (Jean-Paul van Haarlem, ONVZ) en een ervaringsdeskundige, Koos Woltjes.

Liesbeth van Rossum is gespecialiseerd in onderzoek naar oorzaken en behandeling van obesitas en de rol van stresshormonen op het lichaam. Bij obesitas gaat het niet zozeer om een te hoog gewicht, nuanceerde ze, maar om een teveel aan vet. De honderden hormonen die daarin worden aangemaakt, raken verstoord. De meerderheid van de mensen krijgt overgewicht, of soms obesitas, door verschillende oorzaken. Bijvoorbeeld een combinatie van ongezonde leefstijl, stress, slaaptekort, sociale factoren of bijwerkingen van medicijnen. In sommige gevallen is er sprake van een onderliggende ziekte of erfelijke aanleg.

Leefstijlinterventie

Afvallen als er eenmaal obesitas is, is lastig. Daarom pleit Van Rossum voor meer primaire preventie, zoals een gezondere ‘voedselomgeving’, om te voorkomen dat meer mensen overgewicht krijgen. Voor volwassenen die al obesitas hebben, wordt sinds twee jaar via het basispakket een gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) vergoed. Bij een deel heeft dit een goed effect op het gewicht, maar niet bij iedereen, erkent zij.

Aanvullende behandelingen zijn gewichtverlagende medicijnen (niet vergoed) of soms een maagoperatie (wel vergoed). Mensen met ernstige obesitas zouden als eerste stap volgens de richtlijn eigenlijk een intensievere vorm van GLI met cognitieve gedragstherapie moeten krijgen, maar deze wordt niet vergoed. ‘Naast betere preventie zou ook het héle behandelpakket moet worden vergoed, want alleen met de combinatie van voorkómen van obesitas én adequaat behandelen kunnen we meer mensen op een gezonder gewicht krijgen.

Ex-minister Bussemaker, tegenwoordig hoogleraar wetenschap, beleid en maatschappelijke impact (LUMC) haakte daarop in door te stellen dat obesitas niet zozeer een gezondheidsprobleem is als wel een maatschappelijk probleem. ‘Het is een nieuwe vorm van armoede.’ We moeten, stelt zij, minder naïef zijn (‘Gezond eten is geen individuele keuze’) en radicaler gaan denken ‘Zelfs in het Verenigd Koninkrijk zijn ze meer voortvarend met hun suikertaks’. Je kunt, stelde Bussemaker, obesitas alleen aanpakken door het ánders aan te pakken. ‘We hebben een overheid nodig die moedig durft te zijn, gelden combineert en maatregelen neemt. Die werkt aan de randvoorwaarden van een gezond leven. Wijken beschermen tegen een wildgroei aan fastfoodketens, bestaanszekerheid vergroten door schuldlast te verlichten.’

Schuldenproblematiek

En ook artsen zouden ánders naar de problematiek moeten kunnen kijken, denkt Van Rossum. ‘Het medisch domein moet gecombineerd worden met het sociale domein. Denk aan een patiënt die bij de huisarts komt met knieklachten. Die huisarts zegt: “Ik zie dat u overgewicht heeft. Vindt u het goed om het ook daarover te hebben?” En als er bijvoorbeeld sprake is van schuldenproblematiek, doet een arts er goed aan iemand ook naar schuldhulpverlening door te verwijzen.’

Een bariatrisch chirurg uit de zaal reageerde: ‘Ik zit in de silo van het ziekenhuis. Ik kan mijn patiënt opereren voor een maagverkleining. Maar daarna zou ik liefst diens hele familie meer willen bieden, misschien om ze te leren gezond te koken. Ik zou meer willen doen op het gebied van preventie. Maar hoe?’ Van Haarlem, namens de zorgverzekeraars, stelde vast dat ‘het systeem’ niet altijd meewerkt. Een andere arts uit de zaal, een internist, vroeg zich af waar het basale wetenschappelijke onderzoek blijft naar de oorzaken van obesitas. ‘Hoe komt het toch? We doen aan symptoombestrijding.’

Het stigma dat aan obesitas kleeft, bleef bewust buiten beeld in de discussie. Evenals ‘het bashen van de industrie’. Althans, dat was de bedoeling. Maar het blijkt nauwelijks mogelijk om te praten over obesitas zónder de rol te noemen van supermarkten die het winkelend publiek verleiden tot ‘ongezonde keuzes’ en ‘in augustus al zes meter pepernoten’ voorzet, zoals een inmiddels slanke ervaringsdeskundige uit de zaal dat noemde.

Het grote obesitas debat (29 september) is terug te kijken: Nederlandse Obesitasstichting