Laatste nieuws
Wetenschap

Leefstijlinterventies diabetes type 2 duurzaam effectief

10 reacties
getty images
getty images

Dankzij een intensief leefstijlprogramma kan een belangrijk deel van de patiënten met diabetes type 2 duurzaam zonder glucoseverlagende medicatie en zonder insuline.

Er was al veel bewijs voor de effectiviteit van leefstijlinterventies bij diabetes type 2 op de korte termijn. Observationele studies die de langere termijn in beeld brengen, zijn echter een stuk zeldzamer. Gerda Pot e.a. volgden een groep van 438 personen met diabetes type 2 over een periode van 24 maanden en publiceren de resultaten in BMJ Nutrition, Prevention & Health.. Belangrijkste uitkomst, volgens medeauteur en hoogleraar diabetologie Hanno Pijl (LUMC): ‘Het effect van het leefstijlprogramma is ook na twee jaar min of meer stabiel. Na 24 maanden gebruikt 67 procent van de 234 mensen die de juiste gegevens inleverden minder of zelfs helemaal geen (=28%) glucoseverlagende medicijnen meer. Die percentages waren na zes maanden ongeveer even hoog. En bijna driekwart (71%) van de deelnemers die op baseline insuline gebruikten, is er na 24 maanden compleet van af.’ Verder waren er meer deelnemers die HbA1c-waarden <53 mmol/mol hadden na 24 maanden: 53 versus 45 procent. Kwaliteit van leven en zelf gerapporteerde gezondheid waren bovendien aanzienlijk verbeterd.

Dagelijkse routine

Het leefstijlprogramma, dat ‘Keer Diabetes2 Om’ (KDO) heet, werd ontwikkeld door de stichting Voeding Leeft. Meer dan achthonderd huisartsenpraktijken hebben inmiddels één of meerdere patiënten die eraan meedoen. Pijl legt uit waaruit het programma bestaat: ‘De deelnemers worden in een groep van maximaal twintig personen op een bijzondere, rustige locatie gedurende twee dagen bij elkaar gebracht. Ze krijgen daar informatie over de aard van de ziekte, en over wat ze zelf kunnen doen in termen van voeding, stressmanagement, slaap, en fysieke activiteit. Wat dat laatste betreft gaat het erom te leren hoe beweging – dagelijks wandelen, de trap nemen in plaats van de lift – in te passen in de dagelijkse routine. Van een professionele kok krijgen ze receptuur, en het advies zoveel als mogelijk onbewerkt voedsel te gebruiken en dat zelf klaar te maken. En van een coach, een diëtist en een diabetesverpleegkundige krijgen ze verder adviezen die zijn afgestemd op hun persoonlijke voorkeuren. Ze gaan vervolgens met al die instructies zelf aan de slag, en krijgen daarbij feedback via metingen van hun bloedsuiker. Dat werkt zeer motiverend. Wat daarbij ook helpt is dat er een onlinecommunity wordt gevormd waarin iedereen ervaringen en recepten kan uitwisselen en vragen kan stellen aan het begeleidende team. Na één, drie en zes maanden komen ze gedurende één dag terug om hun kennis op te frissen, ervaringen uit te wisselen, coaching en desnoods nadere instructies te krijgen. Na zes maanden is deze instructieperiode ten einde, de onlinecommunity blijft bestaan. Na 12, 18 en 24 maanden worden ze opnieuw benaderd en gevraagd hun gegevens op te sturen. Die data zijn gebruikt voor dit onderzoek. De artsen van alle deelnemers – huisartsen of internisten – zijn op de hoogte van het programma en blijven eindverantwoordelijk voor de behandeling. Medicatie wordt afgebouwd door de verpleegkundige van het KDO-team onder mandaat van en in nauw overleg met de behandelend arts.’

Intensief coachen

Dit is duidelijk geen interventie waarin over één nacht ijs wordt gegaan. ‘Dat klopt’, zegt Pijl. ‘Maar dat is ook nodig. In elke richtlijn voor de behandeling van diabetes type 2 staat als eerste stap: pas je leefstijl aan. Maar dat blijkt in de praktijk heel erg moeilijk te zijn. Je moet mensen intensief coachen en sturen, anders lukt het niet.’ Toch viel in dit ‘realworld-onderzoek’ een flink aantal mensen uit. De reden is niet duidelijk: ‘Wat uitgangspositie, dus baseline, betreft zijn er in ieder geval geen verschillen tussen de mensen die volhouden en de mensen die afhaken. Ongeveer een derde van de deelnemers had een lagere opleiding. Zij doen het in de groep die na twee jaar nog meedoet even goed als de hoger opgeleiden.’ Maar hoe het met eventuele verschillen in opleidingsniveau onder de afvallers zit, kan Pijl niet zeggen.

Er bestaat onder zijn collega’s nog steeds enige scepsis over de praktische haalbaarheid van dit soort leefstijlinterventies, weet Pijl. ‘De bewijsvoering voor de effectiviteit en veiligheid ervan is ook vele malen ingewikkelder dan de bewijsvoering voor nieuwe medicijnen. Maar dat het wel degelijk kan, bewijst deze studie. Inmiddels hebben VGZ en Menzis de interventie opgenomen in hun basispakket, los nog van het besluit van het Zorginstituut.’

Momenteel is de groep door de onderzoekers ‘losgelaten’, ofschoon de community nog bestaat. Hanno Pijl: ‘We denken na of we na drie of vier jaar deze mensen opnieuw zullen benaderen om te kijken hoe het met ze gaat.’

Referentie

  • Pot, G. K., Battjes-Fries, M. C., Patijn, O. N., Zijl, van der N., Pijl, H. & Voshol, P. J. (2020) Lifestyle medicine for type 2 diabetes: practice-based evidence for long-term efficacy of a multicomponent lifestyle intervention (Reverse Diabetes2 Now). BMJ Nutrition, Prevention & Health.

doi:10.1136/bmjnph-2020-000081

Dit bericht is aangepast. In een eerdere versie stond dat het artikel verscheen in The BMJ. Dat moet zijn BMJ Nutrition, Prevention & Health’

Lees ook
Nieuws Wetenschap
  • Henk Maassen

    Henk Maassen is journalist bij Medisch Contact, met speciale belangstelling voor psychiatrie en neurowetenschappen, sociale geneeskunde en economie van de gezondheidszorg.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • G K Mitrasing

    Huisarts, Amsterdam

    Er is ook geen enkel bewijs voor de meerwaarde van ketenzorg.. ondertussen zitten we met bv'tjes opgescheept met overbetaalde invloedrijke directeuren... ten koste van de basiszorg..

  • Nico Terpstra

    huisarts, Hoorn

    Het verbeteren van de leefstijl in het algemeen, en bij DM2 patienten in het bijzonder, is van cruciaal belang (altijd al geweest trouwens). Een betere leefstijl propageren gaat veel minder ver dan wat de gelovers in "leefstijlgeneeskunde" roepen.
    ...
    Het grote probleem zit hierbij in de claims van de 'nieuwe leefstijlgeneeskundigen', die een waarde aan hun eigen denkbeelden toekennen, waarvoor het bewijs nog geleverd moet worden. In de fameuze Helsinki Businessmen Study over leefstijlinterventie blijkt er zelfs een oversterfte in de interventie-arm, en dat werd duidelijk doordat er een controlegroep in dat onderzoek was opgenomen. Ik heb voedingshoogleraar Jaap Seydell daar na een nascholing eens op aangesproken, na een serie plaatjes over een ander onderzoek zonder controlegroep. Hij vond een controlegroep tot mijn verbijstering helemaal niet nodig. Hoogleraar Pim Assendelft is hieronder duidelijk een heel andere mening toegedaan. Kijk naar de studieopzet en trek uw conclusies. Op basis van het KD2O-onderzoek kan geen enkele conclusie worden getrokken.

    Ik roep de groep leefstijlgeneeskundigen van Voeding Leeft, Arts en Leefstijl etc etc op om hun volgende onderzoek met betere onderzoeksmethoden in te kleden, en daarbij hun vrijage met niet-regulier te beëindigen, ten einde niet nog verder van de mainstream geneeskunde weg te dobberen. Want door tegen Moerman en homeopathie aan te kruipen, maakt hen (en onderzoeksponsor VGZ) totaal ongeloofwaardig, en ongeschikt om namens de strijders voor een betere leefstijl als woordvoerder/aanvoerder op te treden,

  • Sophie Broersen

    journalist Medisch Contact, Utrecht

    @Pim Assendelft. Dank voor uw opmerkzaamheid. We hebben de naam van het tijdschrift aangepast in de tekst.

  • Anita Kaemingk

    psycholoog, docent Skillslab, patiënt, blogger, Maastricht

    Een mooi en veelbelovend verhaal, één waar patiënten eindelijk écht iets aan hebben. Ondanks de stevige uitdaging voor de patiënten veel blijheid. Omdat ze zich meteen fitter voelen, omdat er perspectief is in plaats van de treurige neerwaartse spira...al van medicamenteus pappen en nathouden zonder zich beter te voelen.

    Dit is duidelijk pas het begin van een nieuwe patiëntgerichte weg, een proof of principle. Kan het überhaupt, terugkeren naar gezonde waarden? Er valt nog veel onderzoek te doen. De toekomst zal uitwijzen of deze methode standhoudt, verbeterd, gewijzigd of vervangen wordt.

    Wat de reactie van Terpstra betreft, afgezien van zijn stampvoeterige retoriek, treft me vooral weer pijnlijk het gebrek aan patiëntgevoel. Hij lijkt de mensen achter de statistiek niet te zien. Door de stelselmatige ad hominems vind ik zijn teksten vaak moeilijk serieus te nemen. Gelukkig is hij wel in staat om zijn conclusies met minimale suggestieve taal te verwoorden. In feite zegt hij wat iedereen zegt: het is veelbelovend en er is meer en meer en meer onderzoek nodig. Dus voorwaarts mars.

    [citaat conclusies Terpstra]
    A. Leefstijlgeneeskunde is een vriendelijke maar vooralsnog onbewezen medische behandelmethode, waar we in beginsel positief tegenover kunnen staan.
    B. Het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van leefstijl is vooralsnog hetzij ondermaats, hetzij wijst het soms zelfs naar negatieve effecten (cf. Helsinki Businessmen Study)
    C. Afvallen als je te dik bent, en bij beginnende DM2, was altijd al de allerbeste aanpak, daaraan voegt 'Keer Diabetes2 Om' nu nog niks toe, maar het proberen mensen gezonder te maken zonder medicijnen an sich verdient de sympathie.
    D. Helaas, helaas: om onbegrepen (en onbegrijpelijke) redenen verschaffen leefstijlgeneeskundigen met hun raad en daad legitimiteit en publiciteit aan het AIM, waar kwakzalverij nog volmondig wordt beleden. (Uitsluitend om die reden is de VtdK in het geweer gekomen tegen Pijl en van Os c.s.)
    [einde citaat]

  • Pim Assendelft

    Hoogleraar Preventie in de zorg, Radboudumc, Nijmegen

    Belangrijk dat leefstijlinterventies geëvalueerd worden. En veelbelovende resultaten, zeker. We hebben in de geneeskunde behoefte aan interventies die meer verantwoordelijkheid bij de patienten leggen, een gezonde leefstijl bevorderen en medicatiegeb...ruik verminderen. Maar door de opzet en uitvoering van deze studie levert deze in mijn ogen helaas nog geen 'bewijs'. Wanneer we de algemeen geaccepteerde CONSORT beoordelingscriteria voor effectiviteitsonderzoek naast deze studie leggen zijn er wel wat opmerkingen: de studie leent zich zo overigens wel goed voor EBM-onderwijs aan geneeskunde-studenten. Wat was de bronpopulatie en wat was de selectie daaruit? (daar horen standaard flow-diagrammen bij, deze ontbreken in de publicatie). Loss-to-follow-up van meer dan 50%, op sommige uitkomsten tot 75%. Dat zijn uitvalpercentages die voor effectiviteitsstudies (zeer) hoog zijn, en in (geneesmiddelen)trials eigenlijk niet worden geaccepteerd. Geen controlegroep (temeer belangrijk in relatie tot het ontbrekende inzicht in de selectie bij inclusie) . Zelfrapportage voor uitkomsten (o.a. medicatiegebruik, labwaardes) waar ook prima objectieve zorgdata (uit huisartsinformatiesystemen) gebruikt hadden kunnen worden. Keer Diabetes2 Om, als programma in opzet en uitvoering zeer veelbelovend, verdient een deugdelijke (gerandomiseerde?) vervolgstudie (stepped-wedge design?), met betere follow-up en betere uitkomstmeting. @ Redacteur Henk Maassen: het artikel staat niet in BMJ, maar in een open-access (betaal) derivaat ervan; 'BMJ Nutrition, Prevention & Health', acceptatie-rate van 50% (website tijdschrift) en voor zover ik weet nog geen Web of Science impact factor.

  • Nico Terpstra

    huisarts, Hoorn

    Ik heb in 2019 bij de jaarvergadering van de Vereniging tegen de Kwakzalverij al voorspeld dat er tzt (volstrekt ten onrechte) grote successen van KD2O ging worden gemeld, een epidemiologisch monster van een onderzoek waar werkelijk niets van deugt. ...Vandaag is het dus zover: een juichend verhaal over een door de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek als ondermaats beoordeelde studie.

    Wie de argumenten nog eens wil lezen, kan ze terugvinden op: https://www.kwakzalverij.nl/tijdschrift/tijdschrift-archief-2019/leefstijlgeneeskunde-wetenschap-of-een-nieuwe-tak-van-kwakzalverij.

    VGZ sponsorde de KD2O-studie maar draaide tegelijkertijd de echte wetenschap - die werd geleverd door de Hoornse diabetes studie - de nek om, in hun zoektocht naar goedkope, makkelijke, maar nog steeds onbewezen lijfstijlinterventies. Tsjakka.

    Dat Hanno Pijl en de rest van de leefstijlbrigade nauw aanschurken tegen de niet-reguliere behandelwijzen als homeopathie en acupunctuur lees je verder nergens, maar maakt hun geloofwaardigheid er nog minder op.

    Gauw vergeten deze "studie".

  • tom bakx

    oogarts, hengelo

    al vele jaren zien wij patienten ter controle in het kader van diabetische retinopathie. meestal worden geen afwijkingen gevonden. wat wel is opgevallen dat er enkele patienten zijn die geen glucose verlagende medicatie meer gebruiken dank zij "keer... diabetes om". niet alleen voor de patient prettig, ook hoopvol om iets bij te dragen aan de afname van de wachttijden voor oogarts bezoek.

  • Dan Hoevenaars

    Kaderhuisarts diabetes, bestuurder Synchroon zorggroep , Uden

    Wat een mooi resultaat na jaren ondersteuning van dit programma. Ik nodig alle zorggroepen uit om nu eindelijk eens zonder achterdocht dit programma als standaard zorg aan te bieden voor de doelgroep. Zorggroep Synchroon doet dat al 4 jaar. Jaarlijks... krijgen patiënten een uitnodiging van hun huisarts/zorggroep voor een infoavond of melden zich direct digitaal aan voor het programma. leefstijl geneeskunde de nieuwe norm in de chronische zorg.

  • Nynke van der Zijl

    Huisarts, Haarlem

    Als mensen na 6 maanden begeleiding het zelfstandig 1,5 jaar volhouden dan geeft dat veel vertrouwen voor de toekomst en verwachten we dat ze dit de komende jaren goed zullen volhouden. Deelnemers geven zelf ook aan de nieuwe leefstijl goed vol te ho...uden. Uiteraard zullen we het blijven volgen.

  • Bart Bruijn

    Huisarts, Streefkerk

    Vergeef me, maar ik vind 24 maanden (laten we maar maanden rekenen, want '2' klinkt ook zo weinig) geen "duurzaam" resultaat, zeker niet als je intensief moet blijven begeleiden.

    Duurzaam is decennia met minimale begeleiding.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.