Kortstondig wakker na acht jaar

Acht jaar geleden wordt Richard, destijds een man van eind 20, in het ziekenhuis opgenomen na ernstig zuurstofgebrek. Zwaar hersenletsel heeft hem in een toestand gebracht die bekendstaat als akinetisch mutisme: hij kan niet meer praten, zelfstandig eten, spontaan bewegen of zijn familie herkennen. Onderzoekers van het Radboudumc en het Amsterdam UMC (Hisse Arnts e.a.) beschrijven zijn geval in Cortex.

Bekend is dat het slaapmiddel zolpidem patiënten zoals Richard soms kan doen ‘ontwaken’. Een spectaculair filmpje laat zien hoe verbluffend adequaat hij reageert op het middel. Hij heeft begrip voor wat hem wordt gevraagd en kan, zij het moeilijk, weer spreken. Hij lijkt zich bewust van zijn omgeving. De effecten van zolpidem starten steeds ongeveer 30 minuten na toediening en houden ongeveer 30-60 minuten aan. Het effect is helaas niet blijvend; er treedt gewenning op. Gemiddeld zijn twee tot drie medicatievrije weken nodig, wil een enkele dosis zolpidem (10 mg) opnieuw effect hebben. Bijgevolg blijft toediening van zolpidem beperkt tot speciale gelegenheden, zoals familiebezoek.

Middels elektro-encefalografie en magneto-encefalografie analyseren Arnts e.a. wat er in de hersenen van de patiënt gebeurt. Uit die metingen blijkt dat delen van de hersenen overactief zijn, waardoor andere activiteit juist komt stil te liggen. Wat ze zagen was onder meer een verhoogde power van de bètaband – zeg maar meer bètagolven – die gepaard gaan met abnormaal sterke remming van gedrags- en cognitieve functies. Dierstudies geven mogelijk antwoord op de vraag welk mechanisme hieraan ten grondslag ligt. Door het hersenletsel is de communicatie die via GABA-receptoren verloopt in het ongerede geraakt. De inhibitoire werking van deze neurotransmitter heeft daardoor niet langer een fasisch, maar een tonisch karakter gekregen, waardoor de prikkelbaarheid van het betrokken neurale netwerk is veranderd. Zolpidem grijpt aan op dat GABA-systeem en verandert de overmatige tonische activiteit weer in een normale, fasische activiteit, om zo tijdelijk functioneel herstel te bevorderen.