‘Ik wil de zorgverlener zijn die ik vroeger heb gemist’
Avalon Valstar over het zorgvuldige hulpproces na kindermishandeling of huiselijk geweld
Plaats een reactie
Vertrouwensarts in opleiding Avalon Valstar hoopt dat ieder onveilig huishouden in Nederland mag rekenen op een vertrouwensarts. Door een groot tekort binnen het vakgebied is dat nog lang niet zo.
‘Tijdens mijn studietijd kwam ik erachter dat mijn jeugd niet altijd makkelijk was. Ik zag ineens in dat ik vroeger een emotioneel onveilige thuissituatie heb gehad. Toen ik jaren later te weten kwam dat dit vak bestond, ging er iets in mij “aan”.
Ik realiseerde me dat je als vertrouwensarts iets kunt bijdragen voor een andere volwassene of een kind in zo’n situatie’, blikt aios Valstar terug op haar beroepskeuze. ‘Dat geeft mij een enorme drive om elke dag weer naar zulke gezinnen toe te gaan. Ik wil de zorgverlener zijn die ik vroeger heb gemist.’
Taboe
Valstar deelt haar persoonlijke verhaal omdat ze zelf graag de hulp van een vertrouwensarts had gekregen tijdens haar jeugd en nu ziet hoeveel gezinnen die ook niet kunnen krijgen als gevolg van het tekort. Én vanwege het grote taboe. Valstar: ‘Het zou een beetje cru zijn om het hier zelf niet te bespreken terwijl ik wel dagelijks aan de betrokkenen bij mishandeling en verwaarlozing vraag om het erover te hebben.’
‘Om goed te zijn in je werk als vertrouwensarts moet je niet meteen oordelen: die is de dader en die is het slachtoffer. Of: het is allemaal fout. Het is nooit zo zwart-wit, ook al lijkt dat misschien wel zo als je een ernstig mishandelde baby ziet. Als vertrouwensarts heb je een open blik nodig want er speelt altijd meer: bijvoorbeeld stress door armoede of gezondheidsklachten. Een ontregelde diabetes kan je al prikkelbaar maken, en dat kan ervoor zorgen dat je gaat schelden of slaan in een stressvolle situatie. Ik heb het trouwens niet alleen maar over gezinnen in achterstandswijken; nee, het komt ook voor in luxe villawijken.’
In gesprek
‘Als wij een melding van vermoedelijke kindermishandeling of huiselijk geweld binnenkrijgen van bijvoorbeeld de huisarts, de school of de politie, gaan we in gesprek bij de mensen thuis. Dat doen we altijd met z’n tweeën, meestal een vertrouwensarts en een maatschappelijk werker. Bij een melding van bijvoorbeeld vermoedelijk fysieke mishandeling gaan we in gesprek met alle mensen over wie het gaat. Bij mogelijk letsel doe ik lichamelijk onderzoek bij het vermeende slachtoffer. Dan lukt het me vaak om het kind of de ouders op hun gemak te stellen, waardoor we een goed gesprek kunnen voeren.’
Risicofactoren
‘In gesprekken met alle betrokkenen proberen we te achterhalen wat er allemaal speelt en wat de risicofactoren in dit gezin zijn voor het misbruik of geweld. En we kijken naar wat er wél goed gaat. Als er sprake is van mishandeling, benoem ik dat expliciet. Niet iedereen beseft dat wat er is gebeurd, mishandeling is.’ Ze laat nadrukkelijk een stilte vallen. ‘Als dat inzicht is ingedaald, kunnen we het hebben over “hoe dan wel”. Af en toe zie ik de knop omgaan als ik vertel hoe je ook anders met elkaar kunt samenleven. Daar zit deels de voldoening die ik uit mijn vak haal. De lichtjes in de ogen aan zien gaan, door het inzicht dat geweld of verwaarlozing niet de enige opties zijn.’
Juiste hulp
Na een gesprek met de betrokkenen gaat ze op zoek naar de juiste hulp. Ze overlegt binnen een multidisciplinair team van maatschappelijk werkers en gedragsdeskundigen over het vervolg en vraagt andere zorgprofessionals zoals de eigen huisarts om meer informatie te verkrijgen. Zo krijgt ze een vollediger beeld van de situatie en van passende hulp. Ze overlegt met de officier van justitie als er mogelijk sprake is van strafbare mishandeling. Dat is geen vanzelfsprekendheid is, licht ze toe. ‘Bij een vermoeden van toegebracht letsel overleggen we vaak eerst met het LECK (Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling, red.). Daar werken kinderartsen en forensisch artsen die soms beter kunnen inschatten of het letsel toegebracht is. Als we uiteindelijk vrijwel zeker zijn dat het letsel is toegebracht, overleggen we snel met de politie en het OM.’
Daarnaast kunnen er andere gevolgen zijn voor het gezin: ‘Wij zijn ervoor om de situatie in te schatten: is het letsel toegebracht? Komt de fysieke of mentale gezondheid van iemand in gevaar? Is dat laatste het geval, ook na meerdere goede gesprekken en aangeboden hulp, dan kan bij een kind een verplichte uithuisplaatsing volgen. Volwassenen kan ik niet verplichten uit huis te gaan, maar ik kan wel aanraden om uit de situatie te gaan en bepaalde hulp te zoeken. Wij kunnen volwassenen alleen verplichten tot hulp als ze bijvoorbeeld door een verstandelijke beperking de situatie niet goed kunnen inschatten. Overigens zijn wij als vertrouwensarts in dit proces niet de behandelaar, dus we kunnen niet verwijzen of behandelen. Alle zorgverlening die wij nodig achten, kunnen wij benoemen bij zowel het gezin als de zorgverleners. Daarbij kunnen we andere zorgprofessionals vragen om te verwijzen of te behandelen.’
‘We proberen met alle betrokkenen te achterhalen wat er allemaal speelt’
Geen meldplicht
Naast in gesprek gaan met de betrokkenen bij mishandeling, hebben vertrouwensartsen ook een andere rol: advies geven aan medici die een vermoeden hebben van huiselijk geweld of kindermishandeling. Valstar legt uit: ‘Elke arts kan een vertrouwensarts om advies vragen. Bijvoorbeeld bij opmerkelijke verwondingen, verslaafde ouders of zichtbare verwaarlozing van kinderen. Artsen hebben geen meldplicht aan ons, maar zijn wel verplicht de meldcode te volgen. Dat is een stappenplan met vragen en een aantal verplichte vervolgstappen. Een van de vervolgstappen is officieel melding doen. En met zo’n melding gaan wij aan de slag; zonder officiële melding kunnen we geen onderzoek doen, alleen uitleg en advies geven.’
Tekort
Naast Valstars baan als vertrouwensarts is ze bestuurslid van de Vereniging Vertrouwensartsen Kindermishandeling (VVAK), die deze maand twintig jaar bestaat. In die hoedanigheid zet zij zich onder andere in voor meer bekendheid van haar vak en aandacht voor het schrijnende tekort in de branche. Op dit moment zijn er zeventig vertrouwensartsen aan het werk maar staan er 25 fte’s aan vacatures open.
In de praktijk betekent dit dat er meer meldingen en adviesvragen over mishandeling en verwaarlozing binnenkomen dan door het huidige aantal vertrouwensartsen is te beantwoorden. Valstar schetst wat de gevolgen daarvan zijn: ‘Een zorgverlener met een vermoeden van mishandeling of verwaarlozing krijgt dan bijvoorbeeld een advies van Veilig Thuis zonder onderbouwing door een vertrouwensarts. Er zijn vermeende slachtoffers die vanwege het tekort aan vertrouwensartsen, lichamelijk onderzocht worden door een huisarts of een niet-medisch geschoolde medewerker van Veilig Thuis. En dat terwijl een vertrouwensarts erop getraind is om huidafwijkingen te onderscheiden. Een collega kan dan onterecht een huidziekte aanzien voor toegebracht letsel en daarmee een onschuldige “dader” beschuldigen. Of mishandeling wordt niet herkend waardoor een onveilige thuissituatie blijft voortbestaan. Beide uitkomsten kunnen levenslange gevolgen hebben voor de betrokkenen.’
Volgens Valstar komt dit niet af en toe voor, maar vaak. Hoe vaak weet ze niet, maar het Capaciteitsorgaan heeft onderzoek gedaan naar hoeveel vertrouwensartsen er nodig zijn. Het advies voor de periode 2021-2024 is om elk jaar achttien vertrouwensartsen op te leiden. Valstar: ‘Het zou mooi zijn als dat er zoveel zijn. Als we zo’n groot aantal überhaupt halen. In mijn jaar zitten negen aiossen; dat is veel. Maar over ons vak is zo weinig bekend dat de meeste net afgestudeerde basisartsen niet eens weten dat dit een optie is. Bovendien mogen de arbeidsvoorwaarden wel aantrekkelijker: als je met zoveel heftige problematiek te maken krijgt, heb dan ook iets te bieden. En daarom is geld hard nodig in het vakgebied.’
‘De meeste basisartsen weten niet eens dat dit vak een optie is’
Professionalisering
Niet alleen is er meer geld nodig voor de arbeidsvoorwaarden, maar ook voor verdere professionalisering en ontwikkeling van het vak, vindt Valstar. ‘Gelukkig is de opleiding inmiddels verder geprofessionaliseerd, vergeleken met de oude opleiding. Nu krijgen we gelukkig meer verdiepend onderwijs en een groot scala aan stages om meer kennis te krijgen van de problematiek. Dat komt deels door het onderbrengen van ons profiel bij de opleiding tot arts maatschappij + gezondheid. Ik hoop dat dat blijvend is.’
De opleiding zit sinds een jaar zo in elkaar dat artsen zich eerst twee jaar verdiepen in het vak van vertrouwensarts, en daarna de tweede fase van de opleiding tot arts M+G kunnen volgen. ‘Op deze manier kan je al na twee jaar aan het werk als vertrouwensarts. Later kun je nog kiezen om het algemene gedeelte te volgen. Daarin ga je leren en meedenken over onderwijs en onderzoek binnen het vakgebied. Dat is overigens heel belangrijk want er is beperkt onderzoek gedaan naar het werk en het effect van Veilig Thuis, en welke uitdagingen er in de maatschappij voor ons klaarliggen. Ook dat is een deel van de professionalisering, en dat ontbreekt nog.’
Maatschappelijke gevolgen
Onderzoek laat zien dat in veel gevallen van mishandeling en verwaarlozing sprake is van herhaling, volgens Valstar. Ze legt uit: ‘Er blijkt in veel gevallen van mishandeling sprake te zijn van transgenerationele overdracht. Dat houdt in dat veel slachtoffers van geweld en/of misbruik een hoger risico hebben om later hun eigen kinderen te mishandelen. Daarnaast zien we dat getraumatiseerde mensen bijvoorbeeld sneller verslaafd raken, psychische problemen en lichamelijke klachten krijgen. Met als gevolg dat er emotionele mishandeling of verwaarlozing kan plaatsvinden. En zo blijft het doorgaan. Vandaar dat de gevolgen van een onveilig thuis niet alleen de betreffende gezinnen teisteren, maar iedereen in onze maatschappij.’
Lees ook
- Er zijn nog geen reacties
