Hard oordeel over dwangwetten Wvggz en Wzd

De implementatie van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) en de Wet zorg en dwang (Wzd) verloopt ‘moeizaam’, er zijn ‘tekortkomingen’ in beide wetten, er zijn ‘knelpunten’ en het zal hoe dan ook ‘nog een behoorlijke tijd duren’ voordat het implementatieproces is voltooid.

De auteurs van het ‘Eerste evaluatie Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg en Wet zorg en dwang, deel 2’ (ZonMw) zijn niet mals in hun conclusies over de invoering van beide dwangwetten die sinds begin 2020 van kracht zijn.

De twee dwangwetten zijn opvolgers van de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz). De twee nieuwe wetten regelen dat aan een patiënt, ondanks verzet, zorg verleend kan worden als dat noodzakelijk is om te voorkomen dat hij of zij zichzelf of iemand anders ernstig benadeelt. In de Wzd heet dat onvrijwillige zorg; in de Wvggz verplichte zorg.

Grensgeschillen

In de praktijk blijkt de relatie tussen de twee wetten ingewikkeld en de uitvoering ervan roept veel vragen op, stelt het rapport. Die vragen dienen zich met name aan omdat er vaak sprake is van wat heet ‘overlappende domeinen’. Voor die overlapping tussen de ‘doelgroepen’ is in de aanloop gewaarschuwd, maar desondanks is de overlapping groter dan gedacht. Daardoor zijn er ook meer ‘grensgeschillen’.

De invoering van de wetten heeft weliswaar geleid tot meer ‘bewustwording onder zorgverleners’, maar dat zijn slechts kleine stapjes. Wat betreft de doelstelling om ‘dwang’ terug te dringen, zijn er nog nauwelijks ontwikkelingen te zien. Als het gaat om het verbeteren van de rechtsbescherming van de patiënten en cliënten is er sprake van een ‘gemengd beeld’, dus zowel positief als negatief.

Er zijn zoveel vragen en problemen dat de onderzoekers in totaal liefst zeventig aanbevelingen voor verbetering doen. Het onderzoek dat eind vorige week werd gepubliceerd, noemt er 27. Deel 1 van de evaluatie uit december 2021, bevatte 43 aanbevelingen. ‘Het overallbeeld uit deze evaluatie is in dat opzicht nog niet bemoedigend’, zo staat te lezen. ‘Er zullen nog wezenlijke inspanningen van de wetgever, de overheid en het veld nodig zijn om tot een situatie te komen die voor alle betrokkenen enigszins bevredigend is.’

Onvoldoende regie

De auteurs wijzen erop dat veel problemen voortkomen uit de historie van de wet. De totstandkoming van deze twee wetten had veel voeten in de aarde, en er zijn in de aanloop veel wijzigingen gekomen tijdens de parlementaire behandeling. Dat twee ministeries – en niet één – bij het proces betrokken waren, hielp niet. Er is ‘onvoldoende regie’ gevoerd. ‘Alle betrokken partijen (ministeries, veldpartijen en de Tweede Kamer) hebben keer op keer bijgedragen aan het wijzigen of toevoegen van elementen, waardoor een steeds complexer wetgevingsgeheel is ontstaan.’ Dit heeft bijgedragen tot een steeds verdere detaillering en formalisering.

De auteurs zien, ondanks de harde noten die ze kraken, ook ‘nuttige initiatieven en ontwikkelingen’ van organisaties en zorginstellingen die bezig zijn met initiatieven om de ‘werkbaarheid van de beide wetten te verbeteren’. Vanwege de vele knelpunten, bevelen de auteurs een eerdere tweede evaluatie aan dan gepland in 2025/2026.