Gezondheidsraad: ‘Te vroeg voor advies bcg-vaccinatie bij covid-19’

Een bcg-vaccinatie heeft mogelijk beschermende effecten tegen luchtweginfecties zoals covid-19. De Gezondheidsraad vindt dat er nog te weinig gegevens zijn om te beoordelen of dit vaccin veilig en effectief genoeg is om in te zetten, zolang er geen specifiek vaccin tegen SARS-CoV-2 is.

Kan de bcg-vaccinatie ingezet worden in relatie tot covid-19? Dat was kort gezegd de vraag van de minister van VWS aan de Gezondheidsraad (GR). Aanleiding daarvoor waren meerdere berichten dat deze inenting tegen tuberculose een breder effect lijkt te hebben dan op die ziekte alleen. Al voordat er sprake was van covid-19 liepen er onderzoeken naar dit onderwerp. Kleine trials, waarbij vooral ouderen óf een placebo óf een bcg-vaccin kregen toegediend. En waaruit meestal bleek dat in de placebogroep vaker luchtweginfecties optraden.

De verklaring zit in de zogenaamde getrainde immuniteit. De aangeboren afweer, waarvan tot voor kort werd gedacht dat deze alleen aspecifiek reageert, blijkt toch getraind te kunnen worden. Na een bcg-vaccinatie – maar het lijkt ook na inenting met andere levend verzwakte vaccins op te kunnen treden – zorgt deze getrainde immuniteit voor een sterkere reactie van de aangeboren afweer bij een volgende besmetting.

Toen SARS-CoV-2 over de wereld raasde en slachtoffers maakte, zonder dat er enige redding in de vorm van een vaccin of effectieve behandeling in zicht was, rees logischerwijs de vraag of bcg-vaccinatie wellicht van betekenis kon zijn. Kort samengevat is het antwoord van de GR: het zou kunnen, maar we weten nog te weinig over de werkzaamheid, effectiviteit en veiligheid om daar op dit moment een zinnig antwoord op te geven.

Geen vaccin inzetten dat doorgeschoten afweer versterkt

Dat er te weinig bekend is over de veiligheid, verbaast een beetje: er is immers al veel ervaring met het bcg-vaccin. Dat wil niet zeggen dat het per definitie veilig is om in te zetten tegen covid-19, zegt André Knottnerus, voorzitter van de GR-commissie die het advies opstelde: ‘Het klopt dat er geen aanwijzingen voor ernstige bijwerkingen zijn als het vaccin wordt gegeven om tuberculose-infecties te voorkomen. Maar covid-19 is een ziekte waarbij het afweersysteem kan doorschieten. We willen geen vaccin inzetten dat deze hyperreactiviteit versterkt. Dit is een specifieke vraag die eerst moet worden beantwoord voor we een aanbeveling kunnen doen.’

Knottnerus wijst erop dat er op dit moment negentien trials lopen die de mogelijke bescherming van het bcg-vaccin tegen covid-19 onderzoeken: ‘Die zullen in 2021, hopelijk in het begin van volgend jaar, resultaat opleveren. Dan zullen wij als GR opnieuw de balans opmaken. Als bcg-vaccinatie veilig en effectief blijkt, dan zullen we ook een advies geven wie daarvoor in aanmerking zou komen.’

Door de resultaten van deze onderzoeken af te wachten, is het wel de vraag of er niet eerder een specifiek vaccin tegen SARS-CoV-2 zal zijn. Het voordeel van de bcg-vaccinatie zou juist zitten in een eventuele overbrugging tot dat nieuwe vaccin. Knottnerus: ‘In theorie zou het kunnen dat er eerder een nieuw vaccin is, maar daar kunnen we niet van uitgaan. Daarom is het goed dat er nu ook een flink aantal bcg-trials plaatsvindt. Hoe dan ook moeten we altijd voorzichtig zijn met het inzetten van vaccins, en een beslissing niet overhaasten. Dan nemen we risico’s die niet alleen de volksgezondheid schaden, maar ook het vertrouwen in vaccins doen afnemen. De veiligheid moet gegarandeerd zijn.’

Het oplopen van het aantal coronabesmettingen en -ziektegevallen is overigens voor de lopende trials een geluk bij een ongeluk. Knottnerus: ‘Hoe hoger de besmettingsgraad, hoe eerder bepaalde eindpunten worden bereikt.’