Laatste nieuws
Wetenschap

Euthanasie bij psychiatrie: allermoeilijkste criterium is uitzichtloosheid

3 reacties
Getty Images
Getty Images

Patiënten die psychisch lijden komen in aanmerking voor euthanasie wanneer er sprake is van vrijwilligheid, weloverwogenheid, ondraaglijkheid én uitzichtloosheid. Vaststellen of een patiënt voldoet aan het criterium uitzichtloosheid, is voor psychiaters een worsteling. Dat stelt Sisco van Veen, psychiater bij GGZ inGeest en promovendus aan het Amsterdam UMC, in zijn proefschrift The art of letting go.

Euthanasie bij psychisch lijden komt de laatste jaren steeds vaker voor in Nederland. Ook dienen patiënten vaker euthanasieverzoeken in vanwege psychische klachten. Van Veen: ‘In 2021 voerden artsen 115 keer euthanasie uit vanwege psychisch lijden. We schatten dat één op de tien verzoeken wordt ingewilligd. Dat zou betekenen dat er jaarlijks ruim duizend verzoeken binnenkomen.’

Mensen die euthanasie krijgen, lijden volgens Van Veen aan complexe klachten. ‘Bijvoorbeeld een depressie gecombineerd met ernstige persoonlijkheidsproblematiek en forse trauma’s. Of dwangklachten in combinatie met langdurige psychoses en depressieve klachten.’ Daarnaast hebben deze patiënten de geïndiceerde behandelingen geprobeerd, zonder succes. ‘De grootste groep patiënten die euthanasie krijgt zijn vrouwen van middelbare leeftijd die al decennia lang zorg ontvangen. Al komt euthanasie bij 18-jarigen af en toe ook voor.’

Worsteling

De analyse van 35 dossiersamenvattingen van patiënten die euthanasie kregen op basis van psychisch lijden, laat zien dat psychiaters het in vier gevallen oneens waren over uitzichtloosheid. De geraadpleegde psychiaters waren het wel eens over alle andere vereisten, zoals vrijwilligheid, weloverwogenheid en ondraaglijkheid. ‘Uitzichtloosheid is voor psychiaters een worsteling. Want er is theoretisch gezien altijd nog een behandeling die je kunt proberen.’

Dat het lastig is om uitzichtloosheid vast te stellen illustreert Van Veen met een casus van een 36-jarige man die ondraaglijk lijdt aan het horen van kinderliedjes. Een achttien jaar durende behandeling biedt geen uitkomst, waarna de patiënt een euthanasieverzoek doet bij het Expertisecentrum Euthanasie. Als onderdeel van het euthanasietraject krijgt de man een verplichte second opinion. Deze psychiater herinterpreteert de psychotische verschijnselen als dwanggedachten, en past de behandeling van de patiënt aan. Na enkele weken behandeling met het antidepressivum citalopram en cognitieve gedragstherapie herstelt de patiënt en trekt hij zijn euthanasieverzoek in.

De casus is volgens Van Veen een uitzonderlijk geval. ‘Ik werk zelf in de derde lijn, en in de meeste verzoeken tot een second opinion komen wij tot dezelfde conclusie als de eerste behandelaar.’ De casus laat volgens hem zien hoe complex en ongrijpbaar de psychiatrie kan zijn. ‘Daarnaast is het een pleidooi om ook bij langdurige klachten goed te luisteren naar de patiënt, en kritisch te kijken of alle opties benut zijn. Ook al heeft de patiënt een dossier zo dik als drie telefoonboeken.’

Behandelmoeheid

Daarnaast interviewde Van Veen elf psychiaters om te onderzoeken hoe zij uitzichtloosheid beoordelen. De deelnemers zeiden te focussen op de eerdere pogingen om het lijden te verminderen, omdat het lastig is om tot een betrouwbare prognose te komen. ‘Als psychiaters vaststellen dat het lijden uitzichtloos is zeggen ze dus niet zozeer “het komt nooit meer goed”, maar eerder “al het redelijke is geprobeerd”.’

Psychiaters die uitzichtloosheid op deze manier vaststellen, komen voor een nieuw dilemma te staan wanneer een patiënt een behandeling weigert. ‘Als een patiënt een behandeling, zoals elektroconvulsietherapie, weigert, mag je het dan wel uitzichtloos noemen? Theoretisch gezien kan iemand namelijk nog opknappen.’ Tegelijkertijd zien psychiaters volgens Van Veen dat behandelmoeheid een op zichzelf staande oorzaak kan zijn van lijden, zeker als de belasting niet opweegt tegen de mogelijke baten. ‘Zo kun je samen met de patiënt soms toch tot de conclusie komen dat het genoeg is geweest.’

Euthanasieverzoek

Wanneer een patiënt vanwege psychische klachten een euthanasieverzoek doet, zijn er verschillende dingen die je als arts moet doen, zegt Van Veen. ‘Neem het verzoek serieus en creëer een veilige omgeving om dat verzoek te bespreken. Maak duidelijk dat het niet zomaar geregeld is, en er een heel traject aan vastzit. En bedenk vooraf of je zelf bereid bent aan een euthanasieverzoek mee te werken.’ Psychiaters zijn volgens Van Veen geneigd om deze fundamentele keuze uit de weg te gaan en zich eerst te richten op de resterende behandelopties. ‘Maar als die niet werken, dan zal de patiënt ervan uitgaan dat het dan tijd is voor euthanasie, terwijl de psychiater zich daar misschien niet senang bij voelt.’

Aanvullende informatie over euthanasie bij psychisch lijden is te vinden in de richtlijn Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis uit 2018.

Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem: chat via www.113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113.

Lees ook

Nieuws euthanasie Wetenschap psychiatrie promotie onderzoek
  • Laura ter Steege

    Laura ter Steege is voormalig journalist bij Medisch Contact. Haar focus lag met name op de wetenschap.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • J.M. Keppel Hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    Twee kern elementen staat in dut goede stuk: 1. Uitzichtloosheid is voor psychiaters een worsteling. Want er is theoretisch gezien altijd nog een behandeling die je kunt proberen.’ 2. Psychiaters zijn volgens Van Veen geneigd om deze fundamentele keu...ze uit de weg te gaan en zich eerst te richten op de resterende behandelopties.

    Het is een ongelijke strijd die gevoerd wordt hier. Want doorgaan met behandelen, tot en met exotische behandelingen is voor de arts altijd (!) een beter alternatief dan euthanasie. De balans slaat dus vrijwel altijd door naar doorbehandelen. Omdat het traject euthanasie een straf is voor de arts. Niet alleen is het enorm veel 'gedoe', het is ook nog eens laveren tussen Scylla and Charybdis. Veel energie dient in het proces gepompt te worden, zonder duidelijk uitzicht over het 'rendement'. En wie weet wel sancties asl ergens in het hele traject een stapje verkeerd gezet wordt.

    Zolang de keuze alleen bepaald zou worden door de patient en zijn/haar lijden, zou een goede keuze mogelijk zijn. Het is echter de context rond patient en de hulpvraag die ongelijkheid in weging in de hand werkt. Whatever de patient zelf wil. Die wil is slechts een weinig meewegende factor. Pas als we de context schonen is voor de patient een gebalanceerde keuze en echte hulp in de meestel gevallen mogelijk.

  • P.J.E. van Rijn

    huisarts n.p., Rheden

    De worsteling die het criterium uitzichtloosheid blijkbaar te weeg brengt plaatst ons ons ook aan de grens van onze mogelijkheden. De artseneed mag dan wel zijn aangepast sinds het in werking treden van de euthanasiewet omdat de oude versie praktisc...h niet meer te handhaven was, de `oude` normen waar artsen trouw aan beloven binden hen nog onverminderd aan de ethische principes van `goed doen `en `niet schaden`. En aan het zich van handelen onthouden bij zelfs maar de geringste twijfel hieraan , onder het adagium `in dubio abstine`. Het kan natuurlijk een probleem worden als aan de ene kant euthanasie juridisch toegestaan zou zijn terwijl aan de andere kant de arts zich gebonden weet aan diens eed. Handelen in strijd met wat moreel-ethisch voor de arts nog aanvaardbaar is ,zelfs al gebeurt dit onder dwang, is ondenkbaar.

  • Vertrouwensarts in ruste, Amstelveen

    Het onderzoek van Van Veen roept een praktisch relevante conceptuele vraag op rond het woordje 'is'. Als een patiënt een niet volstrekt kansloze behandeling weigert, kan dan toch voldaan zijn aan wat de WTL als voorwaarden voor euthanasie vereist, n...amelijk "uitzichtloos [...] lijden" en "dat de arts [...] met de patiënt tot de overtuiging is gekomen dat er voor de situatie waarin deze zich bevond geen redelijke andere oplossing was"? Ik durf te stellen van wel. In de praktijk zoekt men zo'n "redelijke andere oplossing" in richtlijnen en literatuur. Levert dat iets op dat de prognose verbetert en nog niet is geprobeerd, dan is het gebruikelijk te stellen dat er dus een behandelmogelijkheid 'is' en op die grond een eventueel verzoek om euthanasie af te wijzen. Ten onrechte. De WGBO eist voor verrichtingen ter uitvoering van een behandelingsovereenkomst de toestemming van de patiënt. Ontbreekt die, dan 'is' er - vooropgesteld dat we te maken hebben met een wilsbekwame en goed geïnformeerde patiënt - dus helemaal geen behandelmogelijkheid zonder de wet te overtreden en in die zin 'is' er dan ook geen "redelijke andere oplossing" zoals de WTL die eist. Volhouden dat die er wel 'is' getuigt dan niet alleen van gebrek aan respect voor de patiënt, maar ook voor de WGBO, en maakt op oneigenlijke gronden euthanasie onmogelijk. Het zou voor sommige patiënten met een doodswens goed zijn als meer psychiaters en andere artsen zich deze implicatie van de WGBO bewust waren. Tot slot: ik verzoek de redactie geen eigenmachtig geredigeerde versie van deze reactie zonder overleg in MC te plaatsen. / G.J. ter Braak

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.