Effect psychopathiebehandelingen afhankelijk van individuele factoren

Psychopathische daders reageren slecht op behandelingen. Er bestaan, ook binnen de tbs, geen evidencebased behandelingen voor deze groep patiënten. Evelyn Klein Haneveld onderzocht in haar proefschrift ‘Individual differences in the treatment of psychopathic offenders’ in hoeverre individuele verschillen van invloed zijn op het succes van de behandeling. Zij is klinisch psycholoog bij Forensisch Psychiatrisch Centrum De Oostvaarderskliniek in Almere en promoveerde onlangs aan de Universiteit van Amsterdam.

Psychopathie bestaat uit persoonlijkheids- en gedragskenmerken. Patiënten vertonen een gebrekkig gevoelsleven, manipulatief en/of agressief gedrag. Naar schatting heeft 15 tot 25 procent van de mensen in het strafrechtsysteem psychopathie. Psychopathie verhoogt het risico op recidive. De behandeling van psychopathische patiënten gaat gepaard met therapie-interfererend gedrag en agressieve incidenten. Ongeveer de helft van de patiënten stopt de behandeling vroegtijdig.

Klein Haneveld interviewde onder andere elf deskundigen over twee patiënten, die relatief hoog scoorden (>28) op de Psychopathie Checklist-Revised (PCL-R). Bij de één was de behandeling een succes, bij de ander niet. Volgens de deskundigen belemmerden hoge scores op charmerende en bedrieglijke persoonlijke stijl en een gebrekkig gevoelsleven de behandeling, omdat dit de motivatie en behandelrelatie negatief beïnvloedt. Ook impulsiviteit had een negatief effect op de behandeling.

Daarnaast hebben individuele factoren – los van psychopathie – volgens behandelaren effect op de behandeluitkomst. Zo zullen oudere patiënten en patiënten met een sociaal netwerk het beter doen. De behandeling zelf moet volgens Klein Haneveld aan de volgende voorwaarden voldoen. Ten eerste stelt het behandelprogramma duidelijke en concrete doelen en verwachtingen, inclusief een strategie om met regelovertredend gedrag om te gaan. Ten tweede biedt een deskundig, stabiel team met voldoende emotionele afstand de behandeling aan. Ten derde volgt de patiënt een lang en geleidelijk resocialisatietraject.

Klein Haneveld onderzocht ook of psychopathie verschilt tussen mannen en vrouwen. Vrouwen hebben volgens haar dezelfde persoonlijkheidskenmerken als mannen, maar uiten dit op een andere manier. Het gebruik van fysiek geweld om een beoogd doel te behalen, kan voor vrouwen minder effectief zijn dan voor mannen. Terwijl het manipulatieve gebruik van flirten of seksuele gunsten volgens Klein Haneveld wellicht beter werkt. Verder onderzoek is nodig om behandelingen beter toe te spitsen op individuele patiënten.