‘Effect coronajaar op oncologische zorg beperkt’

De cijfers over het aantal oncologische behandelingen dat in 2020 heeft plaatsgevonden, geven geen aanleiding om te veronderstellen dat kankerpatiënten te weinig behandeling hebben ondergaan in dat coronajaar. Ook is de daling van het aantal oncologische diagnoses beperkt te noemen. Dat constateert IKNL-bestuursvoorzitter en oncologiehoogleraar Thijs Merkx.

Het kennisinstituut IKNL (Integraal Kankercentrum Nederland) heeft met de Stichting DHD (Dutch Hospital Data) gegevens over het in 2020 verrichte aantal oncologische behandelingen en diagnoses in beeld gebracht. Het betreft zowel nieuw gediagnosticeerde patiënten, patiënten met terugkerende tumor als patiënten die langdurige behandelingen ondergaan.

Diagnoses

Die gegevens laten zien dat er in het voorjaar van 2020 weliswaar sprake was van een heel sterke daling van het aantal kankerdiagnoses, namelijk een kwart minder dan in 2019, maar dat daarna sprake is geweest van een inhaalslag waardoor het aantal diagnoses over het hele jaar 3 procent lager is uitgekomen. Dat betekent in absolute zin zo’n vierduizend diagnoses minder. Die afname hangt volgens Merkx vooral samen met het tijdelijk stilzetten van de bevolkingsonderzoeken naar borst- en darmkanker, en betreft vooral kankers in een vroeg stadium.

Behandelingen

Het aantal oncologische operatieve ingrepen, dat in het voorjaar van 2020 nog halveerde, blijkt over heel 2020 met 7 procent te zijn afgenomen. Dat is volgens het IKNL in lijn met de daling van het aantal nieuwe diagnoses voor operabele tumoren. Bij radiotherapie, waar de daling pas later in het jaar zichtbaar werd – aangezien radiotherapie veelal na een operatie volgt – was sprake van een kleine daling van enkele procenten ten opzichte van 2019. Bij het aantal systemische behandelingen (hormonale therapie, chemotherapie en immunotherapie) was het effect, na een kleine voorjaarsdaling, uiteindelijk miniem, waardoor deze op een met 2019 vergelijkbaar niveau is uitgekomen.

Tegengeluid

Merkx beschouwt de uitkomst als ‘een tegengeluid om zorgen over deze groep patiënten weg te nemen’. ‘Door erop te tamboereren dat we goed op deze patiënten moesten letten, is dat ook gebeurd. Oncologische behandelingen zijn doorgegaan, snelgroeiende kankers zijn snel behandeld. Uitstel leidde wel tot een emotionele beleving bij patiënten en dokters en dat is in de media doorgedrongen, maar dat was emotie zonder data. Het is ook een compliment aan de zorgprofessionals, die veel energie hebben gestoken in het plannen van behandelingen in een tijd met capaciteitsbeperkingen.’

Kanttekening

IKNL plaatst wel als kanttekening bij de cijfers dat er niet uit op te maken valt in hoeverre patiënten door uitstel later dan wenselijk zijn behandeld. Ook is niet zichtbaar wat het effect is van het wijzigen van behandelprotocollen, zoals het beperken van chemotherapie waar mogelijk in verband met de afweer van een patiënt. ‘En dat dit beeld bij oncologie is terug te zien, wil niet zeggen dat het op andere gebieden ook zo is gegaan. Er is zeker veel uitgestelde zorg geweest’, aldus Merkx.

Netwerk

Volgens Merkx is afgelopen jaar een iets groter deel van de patiënten in meerdere ziekenhuizen gediagnosticeerd en behandeld, in totaal zo’n 40 procent. ‘We weten nog niet of hier sprake is van een plotselinge verandering of een trend. Maar oncologische netwerkzorg kan een belangrijke sleutel zijn in de discussie over capaciteit op de langere termijn.’

De inhaalslag is ook terug te zien in de nu beschikbare cijfers voor 2021, waaruit blijkt dat het aantal diagnoses hoger ligt dan voorgaande jaren. Het IKNL verwacht dat het aantal behandelingen in 2021 ook zal stijgen in lijn met het grotere aantal diagnoses.