Druk op huisartsen: wel of niet vaccineren met AstraZeneca?

De minister van VWS is er duidelijk over: 60-minners mogen geen AstraZeneca-vaccin meer krijgen. Maar wat nu als je als huisarts aan het einde van een dag inenten vaccin over hebt, en een lijstje schrijnende gevallen van 60-minners die een verhoogd risico lopen op een gecompliceerd beloop van covid-19? Met wie jij in goed overleg, met inachtneming van de risico’s van wel en niet met AstraZeneca inenten, tot het besluit komt diegene te vaccineren?

Niet doen, zei de LHV vorige week al. ‘Als huisarts bent u juridisch kwetsbaar als u iemand van onder de 60 jaar (ook als deze zelf toestemming geeft) zou vaccineren, omdat u daarmee zou handelen tegen het beleid van de Gezondheidsraad in’, bracht de beroepsvereniging vorige week naar buiten. In aanvulling daarop zegt een woordvoerder: ‘Wij krijgen verschillende signalen binnen: sommige huisartsen willen het randje opzoeken van wat mogelijk is, maar er zijn ook huisartsen die vinden dat hun haalbaarheid maximaal is opgerekt. Wij staan er als LHV voor dat huisartsenzorg uitvoerbaar is en veilig voor de artsen. Als ze buiten het bestaande beleid handelen, zijn ze juridisch kwetsbaar, is de mening van verschillende juridische experts. Daarom is ons advies: niet doen. We weten dat er druk is op huisartsen om bepaalde risicogroepen te gaan vaccineren, en daar is perspectief voor nodig. Weet dat er hard wordt gewerkt aan een oplossing voor de kwetsbare groep 60-minners.’

Mogelijk aansprakelijk

Deze week kwam medisch verzekeraar en belangenbehartiger VvAA met een vergelijkbaar advies, en maakte de mogelijke gevolgen nog explicieter: ‘Artsen die dit toch doen, kunnen mogelijk aansprakelijk worden gesteld voor schade die uit het vaccin voortvloeit.’ VvAA-jurist Shirin Slabbers wordt in een bericht op de site als volgt geciteerd: ‘Als een arts ingaat tegen het advies van een gezaghebbende instantie, kan mogelijk met succes worden gesteld dat de arts niet heeft gehandeld in overeenstemming met de op hem rustende verantwoordelijkheid, die voortvloeit uit de voor hulpverleners geldende professionele standaard.’ Het bericht eindigt met omineuze woorden van John Kovács, specialist medische aansprakelijkheid en verzekeringstechniek bij VvAA: ‘Als een arts ervoor kiest om toch te vaccineren, kan er ook een probleem ontstaan met betrekking tot zijn aansprakelijkheidsverzekering. Er is dan immers sprake van een bewust niet volgen van een gezaghebbend advies’, gevolgd door een evenmin geruststellend citaat van Slabbers: ‘Onder bepaalde omstandigheden kan er dan daarnaast geen dekking zijn onder de rechtsbijstandsverzekering. Hoezeer wij ook begrip hebben voor het dilemma waarvoor huisartsen nu worden gesteld, raden wij op dit moment af om tegen het overheidsbeleid in te gaan en toch te vaccineren.’

Huisarts Peter de Groof, die Medisch Contact te woord staat nét voor hij weer aan het vaccineren slaat: ‘60- tot 64-jarigen. En daarna gaan we aan de slag met de brieven voor de 60-minners met ernstige obesitas of syndroom van Down, die we net hadden afgebeld, en die zich nu bij de GGD kunnen melden.’ De Groof werd niet vrolijk van de brief van de VvAA: ‘Het enige belang is blijkbaar claims voorkomen. Huisartsen weten hoe vreselijk het is als iemand een complicatie van een vaccin krijgt, maar wij zijn in ons dagelijks werk de hele dag bezig om samen met patiënten risico’s af te wegen en besluiten te nemen. Geef huisartsen de mogelijkheid om een persoonsgericht advies te geven, dát wordt massaal gesteund. Maar het wordt nu wel heel moeilijk gemaakt. De IGJ gaat er niet op handhaven en voor de tuchtrechter zijn we ook niet zo bang, maar als je tegen een persoonlijk faillissement aankijkt, omdat je verzekeraar de aansprakelijkheid zegt niet te dekken: dat wordt wat veel van het goede.’

Liever doden dan aansprakelijkheid

Jurist Aart Hendriks is woest over het bericht van de VvAA: ‘Ik begrijp het bericht, maar ik vind het een weinig behulpzaam standpunt, en heel defensief. Terwijl de huisartsen de problemen om zich heen zien, overspoeld worden door telefoontjes met vragen over de vaccins, krijgen ze het advies vooral niet tegen het beleid van de minister in te gaan. Maar zolang huisartsen niet vaccineren, vallen er doden. Blijkbaar heeft de VvAA liever dat er doden vallen dan dat ze een aansprakelijkheidsclaim moeten uitbetalen. Huisartsen hebben nu behoefte aan hulp hoe om te gaan met deze situatie en weten wat er wél kan. Dus help ze in plaats van dat je ze afschrikt. En dan nog iets: als ik vraag om een vaccin, omdat ik daarvoor in aanmerking denk te moeten komen, en ik krijg het niet, en krijg vervolgens covid-19, dan kan ik ook gaan procederen. Dat zou ik wel verliezen, maar dat zou net zo goed een vervelende procedure opleveren voor artsen.’

En zoals hij het in reactie op het VvAA-bericht schreef op de website van Medisch Contact: ‘Het klopt dat artsen niet zonder goede redenen mogen afwijken van de professionele standaard. (…) Los van het feit dat we ons kunnen afvragen of er bij het huidige onvoorspelbare, dagelijks wisselende vaccinatiebeleid, met tegenstrijdige adviezen van EMA en Gezondheidsraad, wel sprake is van één professionele standaard, is er ook nog zoiets als goed hulpverlenerschap. Een goedgekeurd vaccin niet gebruiken uit angst voor procedures is uit volksgezondheidsperspectief vele malen schadelijker dan iemand vaccineren, ook al behoort hij/zij niet tot de primaire doelgroep. (…)’

Wat Hendriks betreft is het dus wél te verdedigen als huisartsen overgaan tot vaccineren met het AstraZeneca-vaccin ‘want dat is op dit moment het enige wat zij kunnen gebruiken’, bij patiënten jonger dan 60 die een verhoogd risico lopen op een gecompliceerd beloop van covid-19.

Goed hulpverlenerschap

Hoe kan het überhaupt dat het ministerie het kan verbieden om een goedgekeurd vaccin toe te dienen aan mensen voor wie het middel geregistreerd staat? Hendriks: ‘Vaccinatieprogramma’s zoals deze staan onder leiding van de minister, en worden door het RIVM gecoördineerd. Zo staat het in de Wet publieke gezondheid (Wpg). Daarin staat niet wie wel en niet wordt gevaccineerd, dat kan de minister bepalen. Die vraagt doorgaans de Gezondheidsraad om advies, zoals hier ook is gebeurd, en neemt dat meestal over. De huisartsen voeren een deel van het vaccinatieprogramma uit, en daar wordt het lastig. Want de huisartsen leveren individuele gezondheidszorg en dan heb je te maken met de WGBO (Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst). Als zij hun eigen patiënten vaccineren, is het dan nog publieke zorg? Dat is ingewikkeld. In het kader van goed hulpverlenerschap valt te verdedigen dat een huisarts in goed overleg met een patiënt tot een ander besluit komt. Het is in ieder geval een heel andere situatie dan waar de GGD’s in werken: zij vaccineren burgers van wie zij de voorgeschiedenis niet bij voorbaat al kennen. Maar ook GGD-artsen hebben hun eigen professionele verantwoordelijkheid. Hun eigen standaard is waarschijnlijk een RIVM-richtlijn, maar als een GGD-arts ervan overtuigd is dat dat een broddeladvies is, mag hij of zij het naast zich neerleggen.’

Overigens zijn alle partijen het erover eens dat huisartsen het probleem van de kwetsbare 60-minners niet kunnen oplossen, maar dat er wel dringend een oplossing nodig is.

Reactie VvAA

De VvAA reageert donderdagmiddag op de reacties op het bericht dat zij eerder deze week schreven:

‘Dit artikel is geschreven naar aanleiding van het grote aantal vragen van zorgverleners over hun rechtspositie dat bij ons was binnengekomen naar aanleiding van het vorige week afgegeven vaccinatieverbod voor AstraZeneca voor personen jonger dan 60 jaar. Onze specialisten hebben in dit stuk de rechtspositie van huisartsen op dat moment willen duiden en willen wijzen op de mogelijke juridische gevolgen – die nog niet helemaal vaststaan – voor als je als huisarts toch vaccineert, ondanks een verbod. Met alle goede bedoelingen die je als zorgverlener ook hebt.

Daarbij moet worden gezegd dat in dit grillige vaccinatiebeleid de “professionele norm” op dagelijkse basis aan verandering onderhevig is. En daarmee ook de rechtspositie van (huis)artsen. En dat maakt het zeer complex en dat baart ook ons als VvAA grote zorgen. Elke individuele casus zal uiteindelijk moeten worden beoordeeld op basis van de situatie op dat moment. (…)’