185 miljoen voor groot onderzoek naar nieuwe tuberculosebehandelingen

De komende zeven jaar zal het internationale consortium UNITE4TB werken aan nieuwe behandelstrategieën voor tuberculose. In totaal werken 25 wetenschappelijke instellingen en vijf bedrijven uit dertien landen onder leiding van het Nijmeegse Radboudumc mee aan het project dat hiervoor 185 miljoen euro kreeg.

Het project is onderdeel van het Innovative Medicines Initiative van de Europese Unie dat binnen hun Antimicrobial Resistance Accelerator-programma geld beschikbaar stelt voor publiek-private samenwerkingen. De helft van het geld komt van het bedrijfsleven, de andere helft van overheden. Doel is het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen om infecties die ongevoelig zijn voor antibiotica te voorkomen of te behandelen.

In 2019 stierven 1,4 miljoen mensen aan tuberculose. Vorig jaar waren dat er zelfs 2,4 miljoen. Door de coronapandemie hadden mensen slechtere toegang tot gezondheidszorg, waardoor de diagnose niet of te laat werd gesteld. Bovendien verloren mensen hun baan waardoor ze ondervoed raakten en de bacterie meer kans had om toe te slaan. Jaarlijks ontwikkelen zo’n tien miljoen mensen open tuberculose, met name in Zuidoost-Azië, Afrika bezuiden de Sahara en Rusland.

Tuberculosepatiënten krijgen een combinatie van antibiotica die de patiënt een half jaar lang elke dag moet slikken. ‘Het feit dat het om een cocktail van medicijnen gaat, maakt het voor een solitaire farmaceut geen interessante ziekte om aan te werken’, zegt projectleider Martin Boeree, hoogleraar klinische tuberculose en andere mycobacteriële infecties van het Radboudumc. ‘Het unieke aan deze samenwerking is dat verschillende partijen nu over hun eigen horizon heenstappen.’

Behalve het Radboudumc nemen vanuit Nederland het KNCV Tuberculosefonds en de non-profitorganisatie Lygature deel aan UNITE4TB. Verder doen onder andere de London School of Hygiene and Tropical Medicine, Oxford University en de Ludwig-Maximilians-Universität München mee, evenals farmaceuten Otsuka, Janssen en GSK.

De lange behandeling is zwaar, maar goed vol te houden in een land met goede gezondheidszorg. In armere landen is de kans dat mensen dit volhouden veel kleiner. En hierin schuilt het gevaar, want daardoor is de kans groot dat de bacterie resistent wordt. Bacillen die de kuur overleven, zijn bijna niet kapot te krijgen. Patiënten die resistente vormen hebben, moeten tot wel anderhalf jaar zware antibiotica slikken en houden daar soms blijvende handicaps aan over zoals blindheid of doofheid.

Binnen UNITE4TB zoeken Boeree en collega’s naar nieuwe behandelcombinaties voor zowel medicijngevoelige als resistente tuberculose. ‘Dat kunnen combinaties van oude middelen en nieuwe middelen zijn, of van bestaande middelen in nieuwe doseringen.’ Zo ontdekten Boeree en collega’s in 2018 dat artsen het middel rifampicine veilig in veel hogere doseringen kunnen voorschrijven.

‘Doel is om de behandelperiode omlaag te krijgen, waardoor de kans groter is dat de patiënt de behandeling volhoudt.’ Daardoor is de kans op resistentie ook kleiner.

Om dit te bereiken richten de onderzoekers zich op fase-2-trials waarvoor ze 25 onderzoekslocaties in Afrika, Azië, Zuid-Amerika en Oost-Europa gebruiken. Statistici zoeken samen met farmacometristen met behulp van kunstmatige intelligentie naar het ideale trialontwerp en uitvoering. Vervolgens voeren de andere onderzoekers het uit met voortdurende feedback van de modelleurs.

Boeree vergelijkt het project met een racebaan. ‘Sommige auto’s sneuvelen onderweg, andere zijn te langzaam. Die gaan terug de garage in waarna we dingen zullen aanpassen totdat de ideale raceauto eruit komt. Die auto is een kort, veilig ideaal regime voor tuberculose. Voor mij is het project geslaagd als we straks drie nieuwe combinaties kunnen testen in fase-3-trials.’

‘Ik ben voorzichtig optimistisch dat we daarmee de End-TB-doelen van de WHO gaan halen’, zegt Boeree. Daarin staat dat het aantal nieuwe gevallen voor 2035 met 90 procent moet zijn afgenomen, en het aantal sterfgevallen met 95 procent. Voor 2050 moet tuberculose de wereld uit zijn.