Laatste nieuws
H. Croonen
6 minuten leestijd

Zorg is nog lang niet groen

1 reactie

Niet één ziekenhuis heeft het Milieukeur

Al jaren verboden in kinderspeelgoed en seksspeeltjes, is PVC in een infuuszak nog gewoon toegestaan. Milieu is in ziekenhuizen nog een ondergeschoven kindje. ‘Het leeft onvoldoende op directieniveau.’

De tijd dat ziekenhuizen simpelweg alle afvalstromen in de eigen oven verbrandden en de lucht injoegen is voorbij, maar het kan nog steeds stukken schoner. Groot energieverbruik door medische apparaten, te veel onrecyclebaar afval en gevaarlijke PVC-houdende medische hulpmiddelen drukken op het ecosysteem. Nog maar twee ziekenhuizen hebben het milieu ISO14001-certificaat en niemand heeft het ambitieuzere Milieukeur behaald.

Wel sluiten veel ziekenhuizen zich aan bij de vereniging Milieu Platform Zorgsector, maker van het computerprogramma ‘milieubarometer’, dat inzicht geeft in milieuprestaties en -kosten. Ruim tachtig zorginstellingen werken met de milieubarometer, een aantal vergelijkt zich daarbij met branchegenoten. Het Delta Psychiatrisch Centrum verving bijvoorbeeld op basis van de metingen de oude tl-verlichting door energiezuinige T5-verlichting, en bespaarde daarmee jaarlijks 50.000 kWh, vergelijkbaar met het verbruik van vijftien huishoudens. Hoe vervuilend ziekenhuizen zijn ten opzichte van andere instellingen, zoals drukkerijen of kantoren, is niet bekend.

Het kenniscentrum van de overheid voor duurzame economische groei, Senternovem, is positief: de zorg neemt ondanks de crisis meer energiebesparende maatregelen dan de kantoorsector.

Slurpende apparaten
Elektriciteit zorgt voor de helft van de milieubelasting van een ziekenhuis, gevolgd door aardgas met een kwart, zo blijkt uit de branchecijfers van het Milieuplatform. Het hoge elektriciteitsverbruik komt vooral op conto van de medische apparaten, volgens directeur Adriaan van Engelen. ‘Scanners bijvoorbeeld slurpen niet alleen elektriciteit, ze stralen ook veel warmte uit. Koelen is voor een ziekenhuis daarom belangrijker dan verwarmen en dat kost weer elektriciteit.’

Helaas zal hier weinig aan veranderen, want milieubelasting is in de praktijk geen belangrijk aanschafcriterium. Van Engelen: ‘De professionals in het ziekenhuis beoordelen een medisch apparaat in eerste instantie op zijn juistheid en nauwkeurigheid.’ En dat betekent dat de energiezuinigheid van een medisch apparaat voor producenten zoals Philips geen prioriteit heeft.

Het Milieuplatform adviseert ziekenhuizen die energie willen besparen daarom in eerste instantie aanschaf van efficiëntere verlichting, isolatie en cv-installaties. Bij nieuwbouw kunnen grotere maatregelen worden genomen, die het energieverbruik verder terugdringen. Het OLVG beschikt bijvoorbeeld over een installatie voor warmtekrachtkoppeling, die gas met hoog rendement omzet in warmte, koelte of elektriciteit. Dankzij deze installatie wordt minder vaak een beroep gedaan op de cv-ketels. 

Bijna alles is ziekenhuisafval
Na elektriciteit en brandstoffen belast een ziekenhuis het milieu het meest met afvalstoffen. Water en emissies vormen samen de rest van de milieubelasting van een ziekenhuis, ieder met 0,2 procent. In kilo’s vormt bedrijfsafval de bulk van het ziekenhuisafval, het is vergelijkbaar met huisvuil en kan worden gerecycled. Als het is gemengd met gevaarlijk afval, is het specifiek ziekenhuisafval en kan recyclen niet meer. De milieubelasting wordt gemiddeld voor 11 procent veroorzaakt door bedrijfsafval en voor 14 procent door gevaarlijk afval, samen goed voor een kwart van de milieubelasting.

Ziekenhuizen kunnen het specifieke ziekenhuisafval drastisch terugbrengen door minder afval te produceren, maar ook door het afval beter te scheiden, vindt de internationale milieubeweging voor de gezondheidszorg Health Care Without Harm (HCWH). Twee jaar geleden is echter de wettelijke definitie van specifiek ziekenhuisafval aangescherpt en behoort veel afval dat eerst bij het bedrijfsafval kon worden gedeponeerd tot het specifiek ziekenhuisafval.

Deze wetswijziging heeft voor een grote toename van het niet-recyclebare ziekenhuisafval gezorgd, constateert Ellen Parma. Zij is milieucoördinator van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLGV) in Amsterdam en bestuurslid van het Milieuplatform. Tot de wetswijziging was een halve liter bloed bijvoorbeeld restafval, maar nu wordt het gezien als ziekenhuisafval. Gevolg is dat bijna al het afval ziekenhuisafval is, tegen verwerkingskosten van 1 euro per kilo, tegenover 9 eurocent per kilo als het bedrijfsafval betreft.

Ziek door infuus

Het is al jaren verboden in kinderspeelgoed en seksspeeltjes voor volwassenen, maar in een infuuszak is het nog gewoon toegestaan: schadelijke weekmakers. Milieucoördinator Parma kan er niet over uit dat de wet een uitzondering heeft gemaakt voor medische hulpmiddelen. Met name het plastic PVC bevat veel schadelijke weekmakers – ftalaten – die bij gebruik weglekken in bloed en vloeibare voeding. HCWH is kritisch over deze stoffen. DEHP is het meest gebruikte ftalaat en wordt in verband gebracht met aangeboren afwijkingen en onvruchtbaarheid bij dieren. Vooral neonaten, hemodialysepatiënten en zwangere vrouwen zijn gevoelig voor DEHP.

Niet alleen bij gebruik, maar ook na weggooien van PVC ontstaan problemen. Recyclen is namelijk bijna niet mogelijk en verbranding van PVC is de grootste bron van het carcinogene dioxine. Ftalaten en zware metalen lekken uit de afvalbergen in het grondwater. Het medisch afval van ziekenhuizen in Europa bestaat voor 20 tot 25 procent uit PVC-plastic, volgens HCWH.

Kinderarts Gavin ten Tusscher van het Westfriesgasthuis in Hoorn maakt zich hard voor minder dioxinen. De stoffen beïnvloeden vrijwel alle orgaansystemen, volgens zijn presentatie op de website van het Milieuplatform. Dioxinen zorgen voor een afname van de longfunctie, haemolytische en immunologische problemen en gebitsproblemen. DEHP is vermoedelijk teratogeen en beïnvloedt de hormoonhuishouding. De weekmaker zit in een lange lijst van medische hulpmiddelen: maagsondes, beademingstubes, endotracheale tubes, navelkatheters, bloedzakken, transfusiesystemen, dialysesystemen, cardiopulmonale bypasses, hulpmiddelen voor continue peritoneale dialyse en infuussystemen.

Uit onderzoek blijkt dat neonaten op de NICU (Neonatale Intensive Care Unit) relatief meer worden blootgesteld aan DEHP dan volwassenen. Op de werkvloer heerst onwetendheid over de risico’s van DEHP, waardoor het nog op grote schaal wordt gebruikt, constateert de kinderarts.

Weekmakers zijn overal
Alle ziekenhuizen kopen medische hulpmiddelen in met PVC, zegt milieucoördinator Parma. Onnodig, want er zijn voldoende medische hulpmiddelen zonder de schadelijke weekmakers. Het OLVG kiest daarom bewust voor PVC-vrije infuuszakken van Braun. Parma: ‘Ziekenhuisdirecties gebruiken het argument dat PVC-vrije medische hulpmiddelen te duur zijn, maar ziekenhuizen in Stockholm en Wenen hebben laten zien dat deze middelen kostenneutraal zijn, als je de verwerkingskosten van het afval meerekent. De kosten van de gevolgen van DEHP op de gezondheid zijn hierin nog niet eens meegenomen.’

Deze kosten zijn overigens nooit berekend in onderzoek. Lastige klus, want weekmakers zijn overal, zelfs in dagelijks gebruikte cosmetica. Wat bij DEHP niet lukte, is bij kwik wel gelukt: het gebruik is bijna uitgebannen uit de Nederlandse ziekenhuizen. Digitale bloeddrukmeters en thermometers hebben het gebruik van kwik overbodig gemaakt. Parma ziet dat kwik in het OLVG alleen in de kaakchirurgie nog wordt gebruikt in amalgaam, maar ook op die afdeling neemt het gebruik af.

Keurmerk groen ziekenhuis
In de zorg zijn er twee milieukeurmerken te verdienen: het ISO14001-certificaat en het
Milieukeur. Zorginstellingen met het ISO14001-keurmerk hebben niet alleen een goede registratie van alle milieuzaken, maar werken ook aan een verbetertraject. In Nederland hebben het UMC Utrecht en het Academisch Ziekenhuis Maastricht het certificaat. Het Slotervaartziekenhuis had het certificaat als eerste ziekenhuis in Europa, maar inmiddels is het verlopen. Er is geen milieucoördinator meer om de aanzienlijke administratie bij te houden die met het certificaat gepaard gaat.

Ziekenhuizen met het ISO-certificaat kunnen heel verschillend scoren op milieugebied, maar hebben gemeen dat ze werken aan meetbare verbetering, volgens Willem van Weperen van het Keurmerkinstituut. Het Milieukeur, herkenbaar aan het logo met het handje met de stempel, werkt anders. Het Milieukeur staat gelijk aan het niveau goud van de ‘milieuthermometer’, net als de branche-
vergelijker ‘milieubarometer’ uitgegeven door de vereniging Milieu Platform Zorgsector. Aan alle drie de gradaties brons, zilver en goud, hangen verschillende absolute normen waar de instelling aan moet voldoen. Een van de criteria is bijvoorbeeld dat de instelling alleen HR cv-ketels heeft, met een ketelrendement dat gemiddeld hoger ligt dan 92 procent. Momenteel heeft niet één ziekenhuis niveau brons, laat staan het gouden Milieukeur.

Het OLVG was een van de pilotziekenhuizen voor dit keurmerk en zit nu dicht tegen het bronzen niveau aan, net als vijf andere ziekenhuizen. Zijn de criteria te ambitieus? Volgens Parma niet. ‘De ziekenhuizen moeten meer doen aan milieubeleid, maar het leeft onvoldoende op directieniveau. Directies redeneren dat de patiënt de core business is en het milieu iets is van buiten het ziekenhuis, terwijl het hele leven verbonden is met het milieu. Artsen zijn de enigen die de ziekenhuisdirecties over de streep kunnen trekken om milieuvriendelijker te handelen. Milieuzorg is preventieve gezondheidszorg, milieu heeft alles te maken met gezondheid.’

Heleen Croonen

PDF van dit artikel

Publicaties en achtergrondinformatie:
Brochure: Milieuzorg voor zorginstellingen
Healthcare without harm
Healthcare without harm: Waste reduction in health-care services
Stichting Milieukeurmerk: Zorgsector
AMC–Jaarverslag 2008
ISO: Milieumanagementsysteem in zeven stappen
Westfriesgasthuis: Groene Gekken of Milieu Motiveerders
Medicalfacts: Tergooiziekenhuizen gaan wegwerpluiers vervangen door wasbare exemplaren
Senternovem: Ondanks crisis, aandacht energiebesparing gestegen
Martini ziekenhuis: Afvalpreventie


<b><i>In vier stappen naar schone zorg</I></b>
<i>- Spreek de directie aan op de schadelijke gevolgen van het ontbreken van milieubeleid.</i>
<i>- Pleit voor ‘schone’ inkoop. De website www.noharm.org biedt veel links met PVC-vrije alternatieven. Ook de website www.sustainablehospitals.org heeft lijsten met producenten die alternatieven aanbieden.</i>
<i>- Pleit voor structurele aanpassingen die gebruik van energie en water en de afvalstroom verminderen. Concrete en meetbare voorbeelden staan in het Certificatieschema Milieuthermometer Zorgsector, te vinden op www.milieuplatform.nl/milieuthermometer, www.kuiperinternetdiensten.nl/demo2 (kies: zorg) en www.senternovem.nl/slimmeenergie/index.asp.</i>
<i>- Ga voor een Milieukeur of een ISO14001-certificaat. Het gecertificeerde academisch ziekenhuis Maastricht heeft zijn milieujaarverslag op de site geplaatst, ter inspiratie: www.azm.nl.</i>
ziekenhuizen
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • DMM Edens -Schipper

    , Peins

    Eeen heel waardevol artikel. Vele jaren geleden attendeerde ik onze directie op de constante verwarming en verlichting in de avond- en weekenduren in onze ziekenhuizen, en de verspilling van energie die daarmee gepaard ging. Terwijl zij om te bezuini...gen op kosten de soepkar op de OK wilden afschaffen. Ik weet niet of het door deze communicatie was , dat de soepkar bleef en we de bewgingsafhankelijke verlichting en verwarming kregen in de nieuwbouw, maar ik geloof dat dit veel kostenbesparing heeft opgeleverd en goed is geweest voor het milieu.
    Een onderwep dat ik mis in dit artikel, is de belasting van het milieu door de afscheiding van medicatie. Hier is nog vrij weinig over bekend maar de toenemende vergrijzende populatie scheidt ( of schijt?) heel veel restproducten van medicijnen af. Is er iets bekend over de mate van zuivering van water van deze restproducten en het effect ervan op het milieu b.v. afwijkingen in vissen, of het gehalte van bepaalde stoffen in gezuiverd oppervlaktewater. Ik kan me voorstellen, dat volkomen gezonde mensen juist klachten / symptomen gaan ontwikkelen t.g.v. restmedicijnen in drinkwater/zwemwater, of dat er resistentie ontstaat voor bepaalde middelen.

    met vriendelijke groet
    D Edens

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.