Laatste nieuws
werkdruk

Zo zorg je in coronatijd voor je collega’s

Met openheid, ondersteuning en waardering houd je de coronastress het langst vol

3 reacties
Bereid nieuwe collega’s niet alleen voor op de preventieve en medisch-technische handelingen, maar ook op de angst en spanning die ze zullen ervaren. - Marcel Jurian de Jong / HH
Bereid nieuwe collega’s niet alleen voor op de preventieve en medisch-technische handelingen, maar ook op de angst en spanning die ze zullen ervaren. - Marcel Jurian de Jong / HH

De huidige pandemie zadelt het zorgpersoneel op met stress en angst. Uit ervaringen met vergelijkbare crises is een aanpak ontwikkeld waarmee leidinggevenden zorgverleners beter bestand maken tegen de hoge druk.

Tijdens een infectieziektecrisis lopen zorgverleners het risico dat ze zelf geïnfecteerd worden gedurende het uitvoeren van hun vak. Er staat voor hen – zo laten eerdere uitbraken zien – zelfs nog meer op het spel dan hun lichamelijke gezondheid.2-11 De zorg voor (mogelijk) geïnfecteerde patiënten heeft ook impact op hun mentaal welbevinden. Dokters, verpleegkundigen en al het andere zorgpersoneel ervaren bovendien niet alleen een zorgplicht voor hun patiënten; zij hebben ook ouders, partners, kinderen en andere dierbaren voor wie zij zich verantwoordelijk voelen. Ze lopen dus niet alleen het risico om zelf besmet te raken; ze zijn ook bang hun familie te besmetten of ze ervaren dat hun familie bang is om door hun besmet te raken.

Het is cruciaal om aandacht te besteden aan het mentaal welbevinden van zorgverleners

Ook bedreigen de lange werkdagen de balans tussen werk en gezin en hun persoonlijke veerkracht. De meeste adviezen aan zorginstellingen om zorgverleners te ondersteunen ten tijde van crises gaan over medisch-technische zaken: hoe zorgverleners te beschermen tegen infectie, bijvoorbeeld, of hoe hen te trainen in of te informeren over aanbevolen zorg.12 Expliciete aanbevelingen om het mentaal welbevinden van zorgverleners te ondersteunen zijn schaars.

Depressie en angst

Onlangs verscheen een studie onder 1257 ziekenhuismedewerkers in 34 Chinese ziekenhuizen die laat zien dat veel artsen en verpleegkundigen die betrokken waren bij de zorg voor covid-19-patiënten, kampen met symptomen van depressie, angst, slapeloosheid en ontreddering.13 Het is dan ook belangrijk om leidinggevenden in zorginstellingen concrete handvatten te geven voor het ondersteunen van hun medewerkers zodat deze zorgverleners minder stress en angst ervaren en een beter gevoel hebben bij het werk dat ze doen. We vatten de lessen samen van eerdere uitbraken en van aanbevelingen in recente publicaties over covid-19 om mentaal welbevinden van medewerkers te ondersteunen ten tijde van corona.

We baseren ons op studies die zijn beschreven in de proefschriften van Timen (2010) en Belfroid (2018) over optimale preparedness en optimale bestrijding.14 15 De literatuurstudies in deze proefschriften geven een overzicht van de literatuur die verschenen is tussen 1996 en 2014; een periode met 49 publicaties over uitbraken van onder meer SARS en H1N1-influenza.16 17 

Inzet van geestelijk verzorgers en psychologen ligt voor de hand

Originele studies beschrijven onder meer uitbraken van marburg hemorragische koorts en ebola.5 18 Uitbraken dus, vergelijkbaar met de huidige covid-19-pandemie, van een ziekte waarover ten tijde van de uitbraak nog niet veel bekend was, waar zorgverleners een groot risico liepen zelf besmet te raken en die veel aandacht in de media kregen. Beide proefschriften keken naar de ervaringen met de uitbraak: de zaken die – achteraf gezien – node werden gemist dan wel zeer werden gewaardeerd door zorgverleners. Enkele ervaringen gingen specifiek over de geboden ondersteuning aan zorgverleners wat betreft mentaal welbevinden. Maar helaas ontbrak deze ondersteuning vaak; daar waar het wel werd geboden, werd het zeer gewaardeerd.

De lessen uit deze proefschriften hebben we gecombineerd met de aanbevelingen uit twee recente publicaties van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Inter-Agency Standing Committee (IASC) over hoe leidinggevenden het mentaal welbevinden van zorgverleners van (vermoedelijke) covid-19-patiënten kunnen ondersteunen.19 20

*Artikel gaat verder onder het kader

1. Aanbevelingen voor leidinggevenden

Onderscheid verschillende groepen binnen uw team16-20

  • Maak zo mogelijk onderscheid tussen medewerkers die zich vrijwillig aanmelden en de niet-vrijwilligers.
  • Koppel onervaren medewerkers aan meer ervaren collega’s. Een buddysysteem stimuleert professionele begeleiding en de mogelijkheid om meningen en ervaringen te delen. Dit helpt om ondersteuning te bieden, stress te bewaken en veiligheidsprocedures te versterken.
  • Geef werknemers afwisselend taken met meer stress en taken met minder stress.
  • Implementeer flexibele schema’s voor werknemers die zelf een stressvolle gebeurtenis hebben meegemaakt of die een familielid hebben die een stressvolle gebeurtenis heeft meegemaakt.
  • Bereid nieuwe collega’s niet alleen voor op de preventieve en medisch-technische handelingen, maar ook op de angst en spanning die ze zullen ervaren.
  • Introduceer een buddy die onervaren collega’s helpt en instrueert bij het aan- en uittrekken van persoonlijke beschermingsmiddelen.
  • Zorg dat medewerkers open kunnen zijn naar elkaar en dat collega’s hun zorgen erkennen (zie tabel 2)
  • Stimuleer collegiale ondersteuning en kameraadschap onder medewerkers.

Zorg dat medewerkers in contact kunnen blijven met hun collega’s die de reguliere taken uitvoeren

  • Organiseer briefings en debriefings voor de teams.

Zorg dat medewerkers open kunnen zijn naar u en dat u hun zorgen erkent (zie tabel 2)

  • Bied medewerkers de mogelijkheid om snel met u te kunnen overleggen.
  • Wees een rolmodel van zelfzorgstrategieën om stress te verminderen en bied zelf actief ondersteuning aan.
  • Houd het welzijn van uw medewerkers, op een ondersteunende wijze, in de gaten en bevorder een omgeving waarin medewerkers gemakkelijk een gesprek met u aangaan.

Zorg dat medewerkers toegang hebben tot ondersteunende diensten

  • Zorg voor laagdrempelige toegang tot diensten voor geestelijke gezondheidszorg en psychosociale ondersteuning en zorg dat de medewerkers weten waar ze toegang hebben.
  • Zorg voor laagdrempelige toegang tot op geloof gebaseerde diensten en zorg dat de medewerkers weten waar ze toegang hebben.

Toon uw waardering voor uw medewerkers en help hen op elke mogelijke manier

  • Kom tegemoet aan behoeften van medewerkers met betrekking tot kinderopvang, gezinsondersteuning en huisvesting.
  • Initieer, stimuleer en bewaak werkpauzes.
  • Regel eenvoudige ondersteunende zaken zoals lunch en snacks.


Mentaal welbevinden

De boodschap uit de literatuur is duidelijk: tijdens uitbraken is het cruciaal om expliciet en proactief aandacht te besteden aan het mentaal welbevinden van zorgverleners en hen zo goed mogelijk te ondersteunen.

We hebben de ondersteunende aanpak samengevat in twee overzichten (zie tabel 1 en 2):

  • Wat kunnen teammanagers, afdelingshoofden en andere leidinggevenden doen om te waken over het mentaal welbevinden van de zorgverleners?
  • Welke onderwerpen kunnen hierbij concreet aan de orde worden gesteld?

* Artikel gaat verder onder het kader.

2. Te bespreken onderwerpen

Onderwerpen die belangrijk zijn om te bespreken16-18

  • De angst om zelf de ziekte op te lopen.
  • De angst om familie en vrienden te besmetten.
  • De angst van familie en vrienden dat ze besmet raken door de medewerker.
  • Het zich geïsoleerd voelen.
  • Het omgaan met overlijden en met familie van stervende patiënten.
  • Eventueel demoraliserende negatieve opmerkingen.
  • De zorgen vanwege het ontbreken van vooruitgang bij veel patiënten.
  • Het zien van collega’s, familieleden en vrienden tussen patiënten in de zorg.
  • De (on)mogelijkheid om de toestand van de patiënt bij te houden buiten diensttijd.
  • De aandacht vanuit de pers/media en wat dat met je doet.
  • Ethische zorgen, waaronder eerlijkheid (bijvoorbeeld ‘Eigen veiligheid eerst’-principe versus professionele plicht, waarbij levensreddende invasieve procedures mogelijk worden vertraagd door persoonlijke beschermende maatregelen)
  • Vertrouwen in/wantrouwen jegens voorgestelde preventieve maatregelen
  • De balans tussen werk en gezin
  • Duurzaamheid/veerkracht
  • Uitputting

Proactief pakket

We realiseren ons dat aanvullend onderzoek nodig is om te bepalen wat bewezen effectieve aanbevelingen zijn in deze specifieke situatie met covid-19. Desondanks hopen wij, met beide overzichten, handvatten te geven aan leidinggevenden in zorginstellingen voor het ondersteunen van hun medewerkers, zodat deze zorgverleners minder stress en angst ervaren en een beter gevoel hebben bij het werk dat ze doen. De aanbevelingen staan voor een proactief pakket van ondersteuningsmaatregelen en propageren nadrukkelijk niet dat enkel diensten worden aangeboden waarbij zorgverleners met zorgen zelf moeten aankloppen. Hulp of inzet van professionals met ervaring met mentale ondersteuning – zoals geestelijk verzorgers, psychologen en ethici – ligt bovendien voor de hand, zeker als leidinggevenden hier weinig ervaring mee hebben.


Auteurs

prof. dr. Marlies Hulscher, senior onderzoeker, Radboudumc, Scientific Center for Quality of Healthcare (IQ healthcare), Nijmegen

dr. Evelien Belfroid, senior onderzoeker, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Centrum Infectieziektebestrijding, Bilthoven

dr. Anita Huis, senior onderzoeker, Radboudumc, Scientific Center for Quality of Healthcare (IQ healthcare), Nijmegen

prof. dr. Aura Timen, hoofd Centrum Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding, RIVM, Centrum Infectieziektebestrijding, Bilthoven

Contact

marlies.hulscher@radboudumc.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. Deze bijdrage kwam tot stand met medewerking van dr. Jim van Steenbergen, copromotor bij beide aangehaalde proefschriften, zie noot 14 en 15.

2. Hall RC, Hall RC, Chapman MJ. The 1995 Kikwit Ebola outbreak: lessons hospitals and physicians can apply to future viral epidemics. Gen Hosp Psychiatry 2008; 30: 446-52.

3. Koh D, Lim MK, Chia SE, Ko SM, Qian F, Ng V, et al. Risk perception and impact of severe acute respiratory syndrome (SARS) on work and personal lives of healthcare workers in Singapore: what can we learn? Med Care 2005; 43: 676-82.

4. Gershon RR, Magda LA, Qureshi KA, Riley HE, Scanlon E, Carney MT, et al. Factors associated with the ability and willingness of essential workers to report to duty during a pandemic. J Occup Environ Med 2010; 52: 995-1003.

5. Timen A, Isken LD, Willemse P, van den Berkmortel F, Koopmans MP, van Oudheusden DE, et al. Retrospective evaluation of control measures for contacts of patient with Marburg hemorrhagic fever. Emerg Infect Dis 2012; 18: 1107-14.

6. Mollers M, Jonges M, Pas SD, van der Eijk AA, Dirksen K, Jansen C, et al. Follow-up of contacts of Middle East respiratory syndrome coronavirus-infected returning travelers, the Netherlands, 2014. Emerg Infect Dis 2015; 21: 1667-9.

7. Chan AO, Huak CY. Psychological impact of the 2003 severe acute respiratory syndrome outbreak on health care workers in a medium size regional general hospital in Singapore. Occup Med (Lond) 2004; 54: 190-6.

8. Nickell LA, Crighton EJ, Tracy CS, Al-Enazy H, Bolaji Y, Hanjrah S, et al. Psychosocial effects of SARS on hospital staff: survey of a large tertiary care institution. Can Med Assoc J 2004; 170: 793-8.

9. Lin CY, Peng YC, Wu YH, Chang J, Chan CH, Yang DY. The psychological effect of severe acute respiratory syndrome on emergency department staff. Emerg Med J 2007; 24: 12-7.

10. Maunder R. The experience of the 2003 SARS outbreak as a traumatic stress among frontline healthcare workers in Toronto: lessons learned. Phil Trans R Soc Lond B Biol Sci 2004; 359: 1117-25.

11. Matsuishi K, Kawazoe A, Imai H, Ito A, Mouri K, Kitamura N, et al. Psychological impact of the pandemic (H1N1) 2009 on general hospital workers in Kobe. Psychiatry Clin Neurosci 2012; 66: 353-60.

12. Belfroid E, Timen A, van Steenbergen JE, Huis A, Hulscher ME. Which recommendations are considered essential for outbreak preparedness by first responders? BMC Infectious Diseases 2017; 17(1): 195.

13. Lai J, Ma S, Wang Y, Cai Z, Hu J, Wei N, et al. Factors Associated With Mental Health Outcomes Among Health Care Workers Exposed to Coronavirus Disease 2019. JAMA Netw Open 2020; 3(3): e203976.

14. Timen A. Outbreak management: towards a model for the next crisis [proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen]. Ede: GVO drukkers & vormgevers; 2010.

15. Belfroid E. Defining quality in outbreak management: a perspective from the first responders [proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen]. Ede: GVO drukkers & vormgevers; 2018.

16. Hulscher MEJL, Timen A, van Steenbergen JE, Grol RPTM, van der Meer JWM. Public health management of outbreaks and threats: what can we learn from research and practical experience? In: Timen A. Outbreak management: towards a model for the next crisis. Radboud Universiteit Nijmegen, p. 63-92. (Ede: GVO drukkers & vormgevers).

17. Huis A, Belfroid E, Klein Breteler J, van Steenbergen J, Hulscher M. Defining and improving healthcare facilities preparedness for infectious disease outbreaks: an integrative review identifying generic key recommendations and their connections to continuous quality improvement. In: Belfroid, E. (04-07-2018). Defining quality in outbreak management: a perspective from the first responders. Radboud Universiteit Nijmegen, p. 23-75. (Ede: GVO drukkers & vormgevers).

18. Belfroid E, van Steenbergen J, Timen A, Ellerbroek P, Huis A, Hulscher M. Preparedness and the importance of meeting the needs of healthcare workers: a qualitative study on Ebola. J Hosp Infect 2018; 98: 212-8.

19. World Health Organisation: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/mental-health-considerations, geraadpleegd op 26 maart 2020.

20. Inter-Agency Standing Committee: https://interagencystandingcommittee.org/other/interim-briefing-note-addressing-mental-health-and-psychosocial-aspects-covid-19-outbreak, geraadpleegd op 26 maart 2020.



Download dit artikel (PDF)

coronavirus werkdruk covid-19
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Peter Leusink

    huisarts, Gouda

    Met enige verbazing, maar zo zorg je toch altijd voor collega's hoop ik? Ook straks toch weer? Wat erg dat deze pandemie nodig is om het wij-zijn-altijd-sterk-en-kunnen-alles-aan-machismo in de geneeskunde te ontmaskeren. Dank voor dit artikel.

  • Odette Schouten

    huisarts en NHG-kaderarts supervisie&coaching, Coaches voor Medici, Dordrecht

    Een zeer helder stuk met een tweetal bruikbare overzichten hoe leidinggevenden ondersteuning kunnen bieden op de werkvloer. Uit onderzoek blijkt dat aandacht voor mentaal welbevinden zeer belangrijk is, en daar waar het er is, ook zeer op prijs wordt... gesteld.

    Goed zorgen voor elkaar begint ook met goed zorgen voor jezelf zodat je daarmee ook een voorbeeld kan zijn voor je collega’s. Dat kan soms op de achtergrond raken, juist doordat deze coronastress daar weinig ruimte voor laat. Of dat je als hulpverlener er de tijd niet voor neemt.

    Luister je nog wel naar je eigen verhaal? Er wordt gelukkig ook buiten de directe werkvloer mentale ondersteuning aangeboden. Dit kan o.a. bij Coaches voor Medici, waar een kosteloos luisterend oor wordt aangeboden, voor wie daar behoefte aan heeft. Zie voor meer informatie de website of mail naar luisterend-oor@coachesvoormedici.nl.

  • Dolf Algra

    commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam

    Helder artikel met praktische suggesties. Top !

    Verrassend ook - want niet direct afkomstig uit arbo, bedrijfsgezondheidszorg of pz/hrm koker - waar je dit juist uit zou verwachten.

    Zelf nadenken, uitzoeken en sturing aan je eigen werkprocesse...n geven. Te zien als vorm van zelfregie.

    Hier wordt ik als oud bedrijfsarts hier helemaal blij van. Zo zie ik het graag. Next level arbo.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.