Laatste nieuws
duurzaamheid

Ziekenhuizen zijn nog lang niet groen genoeg

Op enkele koplopers na ontbreekt het aan duidelijke plannen

2 reacties
Getty Images
Getty Images

Hoewel de zorgkoepels belangrijke klimaat­doelstellingen onderschrijven en de intenties overal goed zijn, komen de individuele instellingen nog met weinig concrete plannen. Dat kan beter, zeggen drie onderzoekers van het klimaatbeleid in ziekenhuizen, en zij laten ook zien hoe.

De zorgsector is een vervuiler van formaat, verantwoordelijk voor 7 procent van de Nederlandse CO2-voetafdruk.1 Tegelijkertijd zorgt CO2-uitstoot voor steeds grotere gezondheidsschade. Er is daarom een groeiend besef dat ook in de zorg een verduurzamingstransitie nodig is.

Dit blijkt bijvoorbeeld uit de vele partijen, waaronder ook de ziekenhuiskoepels NFU en NVZ, die zich committeren aan de Green Deal Zorg 2.0 (hierna: Green Deal).2 Ook bínnen zieken­huizen zetten talloze gedreven mensen zich in om de CO2-uitstoot van hun ziekenhuis te verminderen. Maar toch laat onderzoek zien dat het met de concrete realisatie van de verduurzaming nog helemaal niet hard gaat. Hoe zit dat? En hoe kunnen ziekenhuizen hun duurzaamheidsbeleid verbeteren?

Het verduurzamingsbeleid van de Nederlandse ziekenhuissector in kaart gebracht door Gupta Strategists.
Het verduurzamingsbeleid van de Nederlandse ziekenhuissector in kaart gebracht door Gupta Strategists.

Strategie ontbreekt

Om te beginnen ontbreekt het dikwijls aan een goede verduurzamingsstrategie. De meeste ziekenhuizen in Nederland rapporteren over hun aanpak om de CO2-uitstoot te reduceren, in milieujaarverslagen en andere rapportages. Gupta Strategists analyseerde die informatie en concludeerde dat veel ziekenhuizen geen goed onderbouwde verduur­zamingsstrategie hebben (zie figuur 1). Zo heeft bijna de helft van de ziekenhuizen hun huidige CO2-voetafdruk nog niet goed in kaart, iets waar een goed verduurzamings­beleid bij zou moeten beginnen.

Bij het in kaart brengen van de CO2-voetadruk is het belangrijk de directe en indirecte CO2-voetafdruk mee te nemen, vaak ingedeeld naar scope 1, 2 en 3.3 4 Scope 1 omvat alle direct uitgestoten CO2 en andere broeikas­gassen. Binnen de ziekenhuissector gaat het dan vooral om het gasverbruik voor de verwarming van gebouwen en het gebruik van inhalatie-anesthetica. Scope 2 betreft CO2 die bij de opwekking van de gebruikte elektriciteit is uitgestoten. Scope 3 gaat over de uitstoot van broeikasgassen elders in de keten, zoals bij productie en vervoer van materialen en geneesmiddelen en reisbewegingen van medewerkers.

Uit de rapportages blijkt dat veel zieken­huizen slechts een deel van de CO2-voetafdruk in kaart hebben gebracht. Elektriciteit en gas (scope 1 en 2) het vaakst, alle uitstoot elders in de keten (scope 3) maar beperkt. Dat is op zichzelf logisch, omdat scope 1 en 2 het makkelijkst te registreren zijn en het meest direct door het ziekenhuis zelf zijn te beïnvloeden. Maar het ontbreken van scope 3 is een gemiste kans, omdat naar schatting 70 procent van de totale CO2-voetafdruk van ziekenhuizen uit scope 3 komt. Als we de gerapporteerde voetafdruk vergelijken met de geschatte voetafdruk voor de totale ziekenhuissector, blijkt dat slechts een kwart van die totale voetafdruk is terug te vinden in rapportages door ziekenhuizen zelf (zie figuur 2).5

Uit onze analyse blijkt verder dat 41 van de 74 Nederlandse ziekenhuizen (55%) een gestructureerde rapportage opstellen van hun CO2-voetafdruk in de vorm van een openbaar beschikbaar milieujaarverslag of via milieu­barometer.nl. Waaruit we opmaken dat 45 procent hier nog geen beeld van heeft.

Ziekenhuizen hebben grootste deel CO2-voetadruk niet in kaart.
Ziekenhuizen hebben grootste deel CO2-voetadruk niet in kaart.

Concrete doelen

In de milieujaarverslagen van ziekenhuizen valt verder te lezen dat 19 van de 74 ziekenhuizen (26%) concrete doelen stellen voor het terugbrengen van hun CO2-voetafdruk. Zestien ziekenhuizen met een concrete reductie­doelstelling (22%) houden de lande­lijke doelstelling aan om de uitstoot in 2030 met 49 procent terug te brengen, twee ziekenhuizen hebben een ambitieuzere doelstelling dan de overheid (3%) en één ziekenhuis (1%) heeft wel een doelstelling, maar deze is minder ambitieus.6

Van alle ziekenhuizen die in hun eigen milieujaarverslag geen concrete doelen hebben beschreven, zijn er tien (14%) die wel de Green Deal hebben getekend en daarmee de doelstelling van 49 procent reductie in 2030 onderschrijven. Wat overblijft is een groep van 45 ziekenhuizen, meer dan 60 procent van de Nederlandse ziekenhuissector, die geen doelstellingen hebben geformuleerd in hun milieujaarverslag of via de Green Deal.

Wat een verduurzamingsstrategie ook belemmert is dat bij veel initiatieven die zieken­huizen ontplooien – zoals installatie van warmtepompen, inkoop van windenergie en reduceren van vervuilende reisbewegingen – niet ingeschat is hoeveel impact ze hebben op de CO2-voetafdruk. Slechts 30 procent van de ziekenhuizen rapporteert hoeveel CO2-reductie de verbeterinitiatieven naar verwachting opleveren (zie figuur 3). Dit zorgt ervoor dat veel ziekenhuizen op dit moment nog geen overkoepelende verduurzamingsstrategie kunnen maken, met geprioriteerde initiatieven die gezamenlijk de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent reduceren.

Meerderheid ziekenhuizen weet niet wat de impact van verbeterinitiatieven is.
Meerderheid ziekenhuizen weet niet wat de impact van verbeterinitiatieven is.

Koplopers

Maar er is zeker ook goed nieuws. Een aantal ziekenhuizen loopt voorop bij de transitie naar duurzame ziekenhuiszorg. Zo heeft het UMC Utrecht zijn CO2-voetafdruk volledig in kaart gebracht, inclusief een goede inschatting van scope 3-emissies.7 Het Radboudumc neemt zich voor om al in 2030 CO2-neutraal te werken, een stuk ambitieuzer dan de landelijke doelstelling.8 En het LUMC heeft een goed overzicht gemaakt van het besparings­potentieel van verbeterinitiatieven en een meerjarige planning opgesteld om deze uit te voeren. Hierdoor kan het ziekenhuis initiatieven met de grootste CO2-reductie prioriteren en kan het realistisch inschatten of het huidige maatregelenpakket leidt tot 49 procent reductie.9

Deze ziekenhuizen laten zien dat het echt mogelijk is om verduurzaming gedegen en serieus op te pakken. De aanpak van deze koplopers kunnen andere ziekenhuizen gebruiken om uit de startblokken te komen en aan de inhaalslag te beginnen.

Bijna de helft van de ziekenhuizen heeft hun huidige CO2-voetafdruk nog niet goed in kaart

Aanvalsplan

Ziekenhuizen moeten er dus echt een schepje bovenop doen om de landelijke reductiedoelstellingen te realiseren. Een concreet aanvalsplan is nodig, met om te beginnen de volgende drie belangrijke stappen.

1. Breng de CO2-uitstoot van het ziekenhuis in kaart en stel doelen op voor de toekomst

Het volledig en exact bepalen van de totale CO2-uitstoot van de organisatie kan een onmogelijke opgave lijken, maar dit is zeker haalbaar. Door focus aan te brengen, dat wil zeggen keuzes te maken in de categorieën die meegenomen worden in de bepaling van de CO2-uitstoot, kunnen ziekenhuizen in korte tijd een goede eerste inschatting maken. Door de voetafdruk van energiegebruik van gebouwen, reisbewegingen en geneesmiddelen als eerste te bepalen, is het grootste deel van de CO2-uitstoot in kaart, zoals bleek uit eerder onderzoek.1 Daarnaast zijn er nuttige programma’s om de CO2-uitstoot te meten, zoals de Milieu­barometer.10

Ook is het noodzakelijk dat ieder ziekenhuis doelen formuleert, en zich daar openbaar aan committeert. Zo maakt vrijblijvendheid plaats voor gerichte verbetering. Dat zet een beweging in gang.

2. Breng in kaart wat de impact is van bestaande en nieuwe verbeterinitiatieven

Als ziekenhuizen hun huidige uitstoot en doelen helder hebben, is het tijd om de juiste verbeteragenda te maken. Met behulp van informatie over verbeterinitiatieven, inzichtelijk via Milieuplatform Zorgsector, is het goed mogelijk om een overzicht te maken van alle lopende en potentieel nieuwe initiatieven en hiervan de impact op CO2-uitstoot in te schatten.11 Dit vormt de basis om te bepalen wat nodig is om de doelen te realiseren.

Naast de impact op CO2-uitstoot spelen ook het implementatiegemak en de relatie met de huidige strategie een rol. Vervangen van fysieke policonsulten naar e-consulten kan bijvoorbeeld een forse reductie opleveren en tegelijkertijd ook passen bij de huidige strategie van de Juiste Zorg op de Juiste Plek. Maar de implementatie kan lastig en tijdrovend zijn. Terwijl de installatie van een warmtepomp en zonnepanelen een stuk eenvoudiger kan zijn, maar bijvoorbeeld weer niet handig is in een gebouw dat bijna aan vervanging toe is.

Een concreet aanvalsplan met drie belangrijke stappen

3. Stel een meerjarig verduurzamingsplan op

Nadat duidelijk is welke verbeterinitiatieven geschikt zijn, kan het ziekenhuis een meer­jarenplanning maken om de beoogde CO2-reductie te realiseren. Het ziekenhuis start nieuwe projecten op logische momenten, rekening houdend met de omvang van de implementatie en de huidige meerjarenstrategie. Op basis van de meerjarenplanning kiezen ziekenhuizen realistische tussentijdse reductiedoelen en monitoren zij deze. Bestuurders hebben hierin een belangrijke rol te vervullen.

De stappen die ziekenhuizen in de komende jaren zetten zijn cruciaal om de klimaatdoelstellingen te halen. In 2022 loopt de huidige Green Deal af en is het tijd voor een volgende stap. Een nieuw initiatief, waarbij alle ziekenhuizen zich aansluiten, kan hen ondersteunen om een goed onderbouwde verduurzamingsstrategie voor de periode tot 2030 te maken. Maar uiteindelijk zijn het de ziekenhuizen zelf die de handschoen moeten oppakken. En dat moet lukken. Verduurzaming komt van de grond als het een zwaarwegend onderdeel wordt van de meerjarenstrategie en in de cultuur van het ziekenhuis verankerd wordt. Als ziekenhuizen nu aan de slag gaan, is er veel te bereiken in de komende jaren. De koplopers in Nederland laten zien hoe je hier een start mee maakt.

2030 ligt om de hoek. Nu de verduurzaming onvoldoende op gang komt, ligt het voor de hand dat ook de overheid en verzekeraars meer sturend worden in de verduurzaming van de zorgsector, bijvoorbeeld via een nieuw hoofdlijnenakkoord, aangescherpte wet- en regelgeving en via het inkoopbeleid. Wachten ziekenhuizen af of nemen ze nu zelf de regie? 

Onderzoeksmethode

Om het verduurzamingsbeleid van de Nederlandse ziekenhuissector in kaart te brengen, heeft Gupta Strategists gekeken naar de informatie die het ziekenhuis van 2017 tot en met 2020 heeft gepubliceerd op haar website. Hiervoor zijn artikelen op de website, jaarverslagen en milieujaarverslagen geanalyseerd. Indien er in de periode 2017 tot 2020 meerdere (milieu)jaarverslagen zijn gepubliceerd, is het meest recente (milieu)jaarverslag gebruikt.

Om de duurzaamheid in de ziekenhuissector in beeld te brengen heeft Gupta Strategists openbare informatie van alle Nederlandse ziekenhuizen geanalyseerd. De analyse is uitgevoerd in het eerste halfjaar van 2021.

De gerapporteerde CO2-uitstoot van ziekenhuizen is bepaald door gegevens over CO2-uitstoot (energieverbruik, gasverbruik, reisbewegingen, etc.) van hierboven genoemde bronnen te analyseren. Daarnaast is de CO2-voetafdruk die ziekenhuizen op Milieubarometer publiceren geanalyseerd. De totale geschatte CO2-voetafdruk van de Nederlandse ziekenhuizen (incl Dure Geneesmiddelen) is geschat met behulp van een methode die Gupta Strategists eerder gebruikt heeft.1

We hebben bepaald of en zo ja welke doelstellingen ziekenhuizen stellen om hun voetafdruk te reduceren. Er is telkens bepaald of de reductiedoelstelling gelijk, ambitieuzer of minder ambitieus als de overheid is. Dezelfde reductiedoelstelling als de overheid is gedefinieerd als de doelstelling om de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent te verminderen en/of de CO2-uitstoot in 2050 met 95 procent te verminderen. Daarnaast is bepaald welke ziekenhuizen de Green Deal Zorg 2.0 hebben getekend. De meest recente lijst met deelnemers van de Green Deal Zorg 2.0 heeft het Programma Duurzame Zorg van het ministerie van VWS op 18-2-2021 naar Gupta Strategists gestuurd. Als laatste is gekeken welke ziekenhuizen het certificaat niveau Goud van Milieuthermometer Zorg hebben gekregen.12 Deze ziekenhuizen zijn gescoord als een ‘CO2-reductiedoelstelling gelijk aan de overheid’, aangezien voor niveau Goud een concrete CO2-reductiedoelstelling vereist is en een plan om tenminste 50 procent reductie in 2030 en >95 procent reductie in 2050 te realiseren.

Per ziekenhuis is per categorie (gasgebruik gebouwen, gasvormige anesthetica, elektriciteitsgebruik, reisbewegingen, duurzame inkoop, geneesmiddelen, overig) bepaald welke initiatieven zij in deze categorie uitvoeren om hun CO2-uitstoot te reduceren. Daarnaast is bepaald of ziekenhuizen bij deze initiatieven ook in kaart of brengen of en hoeveel uitstoot deze reduceren. Indien een ziekenhuis binnen een categorie meerdere initiatieven uitvoert (bijvoorbeeld in de categorie elektriciteitsgebruik zowel plaatsen zonnepanelen als vervangen huidige verlichting door LED-verlichting), echter bij maar één initiatief de CO2-reductie in kaart brengt, dan is bij dit ziekenhuis deze categorie alsnog gescoord als ‘impact op CO2-uitstoot bekend’.

auteurs

Lucas Rijsman, consultant, Gupta Strategists

Niels Hagenaars, consultant, Gupta Strategists

Koen Merkus, consultant, Gupta Strategists

contact

koen.merkus@gupta-strategists.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

[1] Een stuur voor de transitie naar duurzame gezondheidszorg (2019). Gupta Strategists.

[2] Deelnemers Green Deal 2.0. Milieuplatform zorgsector (geraadpleegd op 22-06-2021).

[3] You, too, can master value chain emissions. Greenhouse Gas Protocol (geraadpleegd op 21-06-2021).

[4] Delivering a ‘Net Zero’ National Health Service (2020). NHS.

[5] De totale geschatte CO2-voetafdruk van Nederlandse ziekenhuizen is geschat met behulp van een methode die Gupta Strategists eerder gebruikt heeft, zie Een stuur voor de transitie naar duurzame gezondheidszorg (2019). Gupta Strategists.

[6] De Nederlandse overheid vergelijkt de CO2-reductie ten opzichte van het jaar 1990. Echter veel instellingen gebruiken een recenter referentiejaar of geven dit niet duidelijk aan, doordat de CO2-uitstoot van het ziekenhuis in 1990 vaak niet meer is te achterhalen. Om die reden adviseert het Expertisecentrum Verduurzaming Zorg om een recent referentiejaar te gebruiken. Gezien deze beperkingen zijn ziekenhuizen met een recent of onduidelijk referentiejaar hierop niet afgerekend.

[7] Duurzaamheidsbeleid 2020-2025. UMC Utrecht. (geraadpleegd op 24-06-2021).

[8] Duurzame bedrijfsvoering. Radboudumc (geraadpleegd op 24-06-2021).

[9] Energie Efficiëntie Plan 2017-2020. LUMC. (geraadpleegd op 24-06-2021).

[10] CO2-footprint met de Milieubarometer. Milieubarometer. (geraadpleegd op 22-06-2021).

[11] Milieu- en energiemaatregelen voor zorginstellingen en ziekenhuizen. Milieuplatform Zorgsector. (geraadpleegd op 21-06-2021).

[12] Certificaathouders Milieuthermometer Zorg. Milieuplatform zorgsector. (geraadpleegd op 21-6-2021).

Lees ook

milieu duurzaamheid
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • ,

    Twee mooie, theoretische artikelen p. 14 & 18 in MC, NR43. Wat betreft werkverkeer : ivm opleidingstraject met 3 ziekenhuizen over 5 lokaties en vervolgens slechts tijdelijke aanstellingen in allerlei geografische richtingen met meer toekomstige onze...kerheid (om het jaar verhuizen is ook niet echt duurzaam) ben ik zo`n forens. Iedereen die de combinatie van werktijden en OV-tijden kent, weet dat het OV geen optie is of wordt op redelijke termijn. Dus hoe duur het parkeerabonnement ook gaat worden (misschien goed bedoeld, toch een bijzonder concept om zo`n 50 euro maandelijks te betalen om te mogen komen werken inclusief onvolledige reiskostenvergoeding). Ik blijf autorijden en de parkeergarages sponsoren.
    Dit geldt natuurlijk voor heel veel collega`'s. Welkom: praktijk.

    Daarnaast nog een detail: door gewijzigde regelgeving veel afval van bijvoorbeeld operaties. De recente ommezwaai naar elk implantaat/ schroefje apart verpakken bijvoorbeeld, helpt ook niet echt mee.

    Voor beide heb ik geen directe oplossing, maar ik zie wel een bekend kloofje tussen theorie en praktijk. Bespreekbaar en inzichtelijk maken met scopes, tabellen, grafieken, adviezen, succesvolle voorbeelden en getallen moet inderdaad een begin zijn. Voor de praktijk zou ik zeggen: loop een keer een weekje mee (en verbaas je over nog veel meer). Betrek direct diegene die het moeten. Niet door top-down (via organisaties, RvB, managers, etc) maatregelen op te leggen. Oh ja en nog 1 ding: it`'s all about the money.

    Paul Burgers, orthopedisch chirurg (koploperziekenhuis)

  • mdl arts, amsterdam/colchester VT

    Een belangrijke rapportage. Een van de elementen die ik zou willen toevoegen als mogelijkheid ontleen ik vooral aan de manier waarop de NHS de carbon voetprint van de zorgsector will reduceren: Niet alleen moeten al die instellingen duidelijke kort...e en lange termijn doelstellingen formuleren, maar dit wordt ook geeist van alle leveranciers aan de NHS. Het ontbreken van een dergelijk plan is een reden om contracten niet aan te gaan of om die te termineren.
    Aan de ene kant kunnen wij dus zelf onze zorgsystemen beïnvloeden maar wij eisen ook carbon footprint reductie plannen en daden van alle partijen waarmee we zaken doen!

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.