Zelfmanagement diabetici kan en moet beter

Diabetespatiënten die moeite hebben met zelfmanagement, maken meer zorgkosten en zijn minder tevreden over geleverde zorg. Er is een meetinstrument waarmee kan worden ingeschat welke patiënten dit zijn. En er valt zelfs wat aan te doen.

Het is goed als patiënten een actieve rol spelen bij het omgaan met hun ziekte en hun gezondheid.. Toch is lang niet iedereen aan te zetten tot dit zogenaamde zelfmanagement, blijkt keer op keer uit onderzoek. Tot 40 procent van de chronisch zieken is niet in staat die actieve rol op zich te nemen, en heeft daar hulp bij nodig. Maar wie zijn die 40 procent? Een vragenlijst kan helpen om die mensen te identificeren, de zogenaamde Patient Activation Measure (PAM). Aan de hand van dertien vragen worden patiënten in 4 niveaus ingedeeld, waarbij niveau 1 min of meer staat voor de passieve patiënt en niveau 4 voor de zelfredzame.

Of patiënten zichzelf in staat achten om die actieve rol te spelen, hangt samen met een aantal kenmerken, blijkt uit onderzoek van het Nivel, vertelt onderzoekster Michelle Hendriks: ‘Zoals leeftijd, sociaaleconomische klasse, of het hebben van andere aandoeningen. Maar we kunnen op basis van die gegevens niet betrouwbaar voorspellen hoe actief een patiënt is. Een arts kan dus wel denken: deze patiënt is jong en hoogopgeleid, dus kan zichzelf goed redden, maar dat gaat niet altijd op.’

Dat is niet zo vreemd, zegt Jany Rademakers, afdelingshoofd bij het Nivel: ‘Er is meer nodig dan het cognitief goed kunnen verwerken van informatie om tot zelfmanagement te komen. Er spelen ook psychologische elementen een rol, zoals motivatie, of lef om vragen te durven stellen aan hulpverleners.’ Niet verbazingwekkend dus dat  ook een deel van de hogeropgeleiden laag scoort als het gaat om patiëntactivatie (PAM-niveau 1 of 2).

Die lagere score hangt samen met hogere zorgkosten, blijkt uit onderzoek van Hendriks e.a, hoewel dit verschil verdwijnt na correctie voor demografische en andere kenmerken. Wat zelfs ná correctie overblijft is het feit dat de patiënten die zichzelf niet in staat achten een actieve rol in hun eigen gezondheid te spelen, meer diabetesgerelateerde klachten hebben en minder tevreden zijn over de zorg die ze krijgen. 

Geen verrassende uitkomsten, en het is de vraag of artsen en andere hulpverleners nu massaal de PAM zullen gebruiken. Want wat kan je er vervolgens mee als je weet dat iemand niet zo actief is? Hendriks: ‘Het is wel van belang dat je weet wie je tegenover je hebt zitten, hoe iemand staat in zelfmanagement én dat je beseft dat dat uitmaakt.’

Er valt ook wat aan te doen, zegt Rademakers: ‘Er zijn in de VS interventies ontwikkeld die effectief zijn, waardoor mensen stapje voor stapje meer zelf gaan doen. Dat moet gedoseerd, en toegesneden op de persoon. Niet alles tegelijk, maar bijvoorbeeld eerst focussen op de medicijnen op het goede moment nemen, en daarna eens kijken naar beweging. Het is mogelijk om mensen een stap verder te krijgen. En nee, dat zal niet bij iedereen lukken, er is een deel van de patiënten dat niet wil, of kan, of het gewoon niet belangrijk genoeg vindt om zelf actiever te worden. Maar het levert wat op als het wel lukt: hoe meer grip patiënten op hun ziekte hebben, hoe beter de uitkomsten, zoals minder zorggebruik, minder heropnames, betere bloedglucosewaarden.’

Waarmee niet gezegd is dat die medische aspecten – medicatie, glucosewaarden – de meeste aandacht behoeven, zegt Rademakers: ‘Mensen die geen actieve rol voor zichzelf zien, hebben juist steun nodig als het gaat om de psychosociale aspecten van ziek zijn: hoe ga je om met je ziekte, wat betekent het voor je gezin, en je werk?’

Sophie Broersen

Nivel Rapport: Minder zelfmanagementvaardigheden, dus meer zorggebruik?

Nivel: De Nederlandse patiënt en zorggebruiker in beeld

Lees ook:

• Zelfmanagement vaatpatiënten verlaagt risico’s