Laatste nieuws
Ton Vink
6 minuten leestijd
euthanasie

Zelfeuthanasie bij beginnende dementie

6 reacties

Artsen staan vaak voor een ethisch dilemma bij dementerenden met een euthanasieverklaring. Tom (83) liet het niet zo ver komen, vertelt praktiserend filosoof Ton Vink. Hij nam zelf de touwtjes in handen voordat zijn wilsbekwaamheid verdwenen was.

De waarde van een wilsverklaring of euthanasiewens bij gevorderde dementie staat ter discussie. Mag een arts voorrang geven aan een eerder geuite wens, ook als iemand in zijn gevorderde dementie misschien helemaal geen doodswens meer heeft? Ja, zegt huisarts Jos van Bemmel in een veelbesproken artikel in Medisch Contact (Een goede dood bij dementie, MC14/2013: 720-1). Evenals oud-minister Els Borst vindt hij dat de wens van de wilsbekwame prioriteit moet krijgen. In Van Bemmels woorden: ‘Artsen mogen waarde hechten aan het gedachtegoed dat deze mensen eerder – in de tijd dat ze coherent konden denken – hebben uitgedragen.’

Van Bemmel doet daarbij de suggestie om een pilot te starten waarin tot levensbeëindiging bij dementie wordt overgegaan ‘in de meest schrijnende gevallen’, dat wil zeggen bij ‘demente patiënten met een wilsverklaring waarvan ieder zinnig mens inziet dat hun lijden niets meer met menswaardig leven te maken heeft’.

Het pleidooi roept twee vragen op: wanneer moet de wens van de wilsbekwame worden gerespecteerd? En: door wie? Mijn antwoorden op deze vragen luiden: op het moment dat de wilsbekwaamheid nog aanwezig is. En: door de wilsbekwame zelf.

Tom
Deze antwoorden kan ik het beste onderbouwen met het verhaal van Tom en zijn partner Mariette. Bij Tom, 83 jaar en verder gezond, was dementie gediagnosticeerd en die ontwikkelde zich verder. Zijn ouders hadden hun laatste jaren diep dement doorgebracht en Tom wilde zelf aan dit gevaar ontkomen. Daarvoor stonden hem in principe twee wegen open: artseneuthanasie of zelfeuthanasie (zie kader op blz. 1262).

Voor Toms huisarts was ingaan op een verzoek tot levensbeëindiging conform de euthanasiewet in dit vroege stadium een brug te ver. Hij meende niet aan de zorgvuldigheidseisen te kunnen voldoen. Omdat Tom juist wilde voorkomen dat hij te laat zou zijn, koos hij vervolgens voor zelfeuthanasie. Een keuze waarin de huisarts hem overigens bleef steunen, onder meer door overleg met mij als consulent.

Tom heeft contact met mij gezocht om te weten te komen op welke wijze hij de regie over zijn levenseinde in eigen hand zou kunnen krijgen. Hij koos voor zijn zelfeuthanasie een beproefde combinatie van 120 mg flunitrazepam en 1,1 g oxycodon. Deze middelen, afkomstig uit de officiële farmacie, verwierf hij zelf via een betrouwbaar adres waarover ik hem heb geïnformeerd. Duidelijkheidshalve vermeld ik dat Toms huisarts hierbij op geen enkele manier betrokken was of hoefde te zijn.

Tom heeft het moment van zijn zelf-euthanasie vervolgens zelf gekozen en de uitvoering zelf ter hand genomen. De steun van zijn partner, kinderen, kleinkinderen, dokter en dominee waren daarbij van grote betekenis, maar de zeggenschap en regie rustten in de handen waar ze hoorden: die van Tom. Volgens zijn partner Mariette was de keuze van Tom zwaar en ingrijpend, maar heeft die hem gebracht waar hij op hoopte: een waardig afscheid van het leven (zie brief).



Beste Ton,                                                                           10 januari 2013

Ik weet eigenlijk niet of we je hebben verteld dat we boven de overlijdensadvertentie van Tom hebben gezet: ‘Goed sterven betekent: het ontkomen aan het gevaar van slecht leven’. Deze regel had ik voor het afscheid van Tom gelezen in Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven? van Seneca, uit zijn Brieven aan Lucilius. Naar aanleiding van deze regel kreeg ik veel brieven van vrienden die begrepen wat Tom voor moedige beslissing had genomen.

Het is nog steeds heel moeilijk alles te begrijpen. Er zijn zoveel herinneringen dat hij nog zo goed was, maar dan meteen daaropvolgend de grote chaos in zijn hoofd. Hij heeft precies bereikt wat hij wilde – waardig sterven – want alle vrienden zeggen: ik zal hem herinneren zoals hij was.

Het is een intens ingrijpend proces geweest. Ook de begeleiding van huisarts en dominee heeft ons onbeschrijfelijk geholpen. In alle maanden ervoor ben je je eigenlijk wel en toch ook weer niet helemaal bewust van waar je mee bezig bent. Het is te onwezenlijk en te enorm.

Het moment dat Tom zijn yoghurt met daarin de levensbeëindigende medicatie met zo’n vastberadenheid opat zal ik nooit vergeten, ook de drie minuten daarna dat hij nog geheel helder wederom van iedereen afscheid nam waren zo onwerkelijk.

Er wordt door diegenen die in de kerk waren en in een grote kring daaromheen eigenlijk alleen maar met respect en eerbied over gesproken.

Hartelijke groeten, Mariette



Tegenstrijdigheid
Zelfeuthanasie is een zwaar besluit. Een mens offert kwantiteit van leven op om de kwaliteit te bewaken. En voor de nabestaanden is het een gebeurtenis die voorgoed deel van hun bestaan uitmaakt en waartoe zij zich zullen moeten leren verhouden. Maar als het erom gaat dat we, zoals Van Bemmel het formuleert, ‘zowel bij het leven als bij de dood het gedachtegoed eren van de mens zoals hij in het leven stond en niet het gedachtegoed van de mens die niet meer weet dat hij bestaat’, moet het dan niet de persoon in kwestie zelf zijn die, nog wilsbekwaam, het initiatief neemt én houdt?

Het voorstel van Van Bemmel faalt door een innerlijke tegenstrijdigheid. Enerzijds bepleit hij uitgaan van de wilsverklaring en het gedachtegoed uit de tijd dat iemand coherent kon denken. Maar vervolgens wordt met het honoreren van die wilsverklaring en dat gedachtegoed gewacht tot die persoon ‘volledig apathisch of agressief’ is en een leven leidt ‘waarvan iedereen zal zeggen dat het mensonwaardig is’.

Van Bemmel stelt nog voor om de verantwoordelijkheid voor het ethisch dilemma dat dit wachten oplevert, te delen met een grote groep ‘euthanasie-besluiters’ (lees dokters, psychologen, ethici en naasten). Maar ik denk dat die verantwoordelijkheid blijvend moet rusten bij de mens die aan een dreigend gevaar – verdere geestelijke verduistering – wil ontkomen.


dr. Ton Vink, schrijver en filosoof, werkt samen met Stichting de Einder, schreef Zelfeuthanasie. Een zelfbezorgde goede dood onder eigen regie.

contact: tonvink@ninewells.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld



Een eerder artikel van Ton Vink:

  • Dodelijke pillen als geruststelling (Vink, 2011)
    Het burgerinitiatief Uit Vrije Wil pleit voor legale stervenshulp bij voltooid leven. Maar Wim zou daarmee niet zijn geholpen. Zijn leven was met 86 jaar nog niet ‘klaar’, en toch wilde hij al de zekerheid hebben van een waardige dood op een zelfgekozen moment. Een casus.

Zie ook:

Lees ook:

  • Pijnloos sterven met helium (feb 2012)
    ‘Er is veel behoefte aan een humane dood, omgeven door je naasten en onder eigen regie’, zegt Chabot in een toelichting op de film, die alleen via internet te koop is.
  • Zelfeuthanasie als stil protest (juni 2010)
    Het oordelen over ‘een goede dood’ is steeds minder het alleenrecht van artsen. Zij zullen een deel van hun monopolie moeten afstaan. Maar de Euthanasiewet, mikpunt van zowel ‘rekkelijken’ als ‘preciezen’, zal niet veranderen. Zelfeuthanasie kan een uitkomst bieden.
  • Helderheid nodig over rol arts bij zelfgekozen levenseinde (mei 2011)
    Het zelfgekozen levenseinde staat volop in de belangstelling. Reden voor de KNMG een conceptstandpunt te formuleren waarin de stem van de leden doorklinkt.
  • Arts heeft rol bij versterven (maart 2010)
    Als iemand besluit te sterven door te stoppen met eten en drinken, heeft de arts de taak om het lijden te verzachten.
  • Rechtbank spreekt zelfmoordconsulent vrij (jan 2007)
    Het Openbaar Ministerie had acht maanden celstraf, waarvan vijf maanden voorwaardelijk, tegen de man uit Velp geëist, omdat hij een 54-jarige vrouw uit Amsterdam actief zou hebben geholpen bij haar zelfmoord in juni 2004.

Dossier Levenseinde

<b>Download dit artikel (PDF)</b>
euthanasie levenseinde dementie zelfdoding wilsbekwaamheid
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Ton Vink

    schrijver en filosoof,

    Huisarts Maschhaupt vraagt zich af of hij de doodswens van een oude patiënte, “klaar met leven”, had moeten respecteren. Over haar casus werd tot tweemaal toe in de Volkskrant uitgebreid bericht. Deze oude dame, dat kan ik er nu wel bij vermelden, be...ëindigde haar leven met dezelfde medicijncombinatie als Tom in mijn bijdrage in MC. Mogelijkerwijs had de huisarts hier op het verzoek om levensbeëindiging in kúnnen gaan. Uiteindelijk is dat een besluit van de huisarts, desgewenst in samenspraak met een tweede (scen)arts. De zaak werd pas problematisch toen mevrouw overal afgewezen leek te worden. Na de eerste krantenpublicatie kwam zij in contact met De Einder. Zij bleek prima in staat haar eigen verantwoordelijkheid te nemen nadat zij eenmaal over de benodigde informatie beschikte. Maschhaupt verwijst, zeer terecht, naar de “hele toestand met verhoor door politie.” December vorig jaar vond er een overleg plaats tussen ondergetekende, samen met de voorzitter van De Einder, met de voorzitter van het College van Procureurs-Generaal en een medisch Officier van Justitie. Doel was om die “hele toestand” te stroomlijnen. We hopen dat dit gebeurt, maar daar gaat tijd overheen!

  • Ton Vink

    schrijver en filosoof, Velp

    Internist Janssen vraagt zich af of door deze aandacht niet de suggestie wordt gewekt “dat dit onderwerp medisch van karakter is.” Dat is een interessante en terechte observatie. Maar door zo deze mogelijkheid van zelfeuthanasie onder de aandacht van... de arts te brengen kan de arts zijn patiënt daarover informeren. Het is vervolgens aan de patiënt om een eigen keuze te maken. De keuze voor artseneuthanasie maakt de levensbeëindiging tot (buitengewoon) medisch handelen; zelfeuthanasie vindt plaats onder in alle opzichten niet-medische eigen regie. Janssen spreekt van “hulp bij zelfeuthanasie”. Ik zou liever spreken van “hulp bij zelfbeschikking”; dat is niet alleen een semantische kwestie want de uitkomst van het beschikbaar stellen van onze informatie resulteert slechts in een beperkt aantal gevallen in levensbeëindiging. Het grootste deel van onze cliënten leeft, gesteund door deze informatie, gerustgesteld verder. Dat is in feite wat Huib Drion ooit beoogde. Het zal, ten slotte, niet verbazen dat ik medicalisering van zelfeuthanasie met klem afwijs. Dat zou simpelweg innerlijk tegenstrijdig zijn en afbreuk doen aan het bijzondere karakter van deze mogelijkheid die in mijn ogen bestaat naast, en niet tegenover, artseneuthanasie.

  • Ton Vink

    schrijver en filosoof,

    Huisarts Boesten verwijst naar enkele “duistere stukjes” in mijn bijdrage. Allereerst is daar het “betrouwbare adres” voor de levensbeëindigende middelen. Dat zou openbaar moeten zijn om van “zelfeuthanasie” te kunnen spreken. Welnu, het aantal adres...sen dat “openbaar” is op het internet, is ontelbaar. Het gaat de counselor erom met zekerheid te kunnen informeren over de betrouwbaarheid van enkele adressen. Het verschaffen van informatie daarover wordt door de counselor in zijn contact met zijn cliënt nooit ingezet als drukmiddel. De informatie is dus gewoon beschikbaar. Het persoonlijke contact met de counselor dient een drievoudige zorgvuldigheid: ten opzichte van de cliënt, de leverancier en de counselor. Wat de vraag naar de natuurlijke/niet-natuurlijke dood bij Tom betreft: er werd volgens de regels een niet-natuurlijke dood vastgesteld. De “hele toestand” werd daarna in aanmerkelijk rustiger vaarwater geleid doordat de huisarts vooraf op de hoogte was en schouwarts en justitie in hun optreden kon begeleiden. De rol van de arts was hier voor de naasten en nu nabestaanden zeer belangrijk. Wat het “falen” van het voorstel van Van Bemmel betreft: het is toch onlogisch om te benadrukken hoe zeer je begaan bent met de wensen van de beginnend demente patiënt om vervolgens jaren te wachten met het honoreren daarvan totdat die patiënt er zo beroerd aan toe is dat iedereen vindt dat hij wel dood mag. Je hebt dan je patiënt al die jaren in een toestand gelaten waarvan je weet dat hij er niet in wilde verkeren. Verder kan ik alleen maar instemmen met de opmerking dat “uniforme regelgeving” hier tamelijk utopisch is. Maar moet je daaruit niet afleiden dat onze wet die artseneuthanasie regelt zo beroerd nog niet is én dat de mogelijkheid van zelfeuthanasie daar een bescheiden maar voor sommigen wezenlijke aanvulling op betekent?

  • Dr. Sven Janssen

    internist, Wijchen

    Recent besteedde Medisch Contact aandacht aan (hulp bij) zelfeuthanasie, een waardig levenseinde door zelfdoding. Hoort dit onderwerp bij de medische professie thuis?

    In de eerste plaats wordt door deze aandacht de suggestie gewekt dat dit onderwe...rp medisch van karakter is. Zeker, het begeleiden van zieke, stervende mensen is mede het domein van de arts. Daarbij is het uitvoeren van palliatieve sedatie en euthanasie het gebied van de dokter onder voorwaarden die in de wet worden beschreven.
    Maar het beëindigen van een leven dan wel het faciliteren hierbij om andere gronden zoals angst voor dementie of bij het voltooid veronderstelde leven is geen medische, maar een individuele en ook maatschappelijke kwestie. De individuele afweging wordt bepaald door persoonlijkheid, achtergrond, sociale context en levensfilosofie. Of hulp hierbij legitiem is zal na een publieke discussie bepaald moeten worden. Het uitvoeren van het hulpverzoek vergt geen medische vaardig- of bevoegdheden en hoeft niet door medisch geschoolden gedaan te worden.
    Ten tweede kan de schijn van legitimiteit gewekt worden door deze discussie binnen het medische domein te brengen en te verbinden aan euthanasie van terminaal zieken, als een soort logisch uitvloeisel en voortschrijdend inzicht. Zo legitimiteit gewenst is, dan via de wetgever.

    Mijn conclusies:
    1.zelfeuthanasie bij niet-terminaal zieke mensen is niet primair een medische kwestie
    2.mocht de maatschappij het wenselijk achten dat hulp bij zelfeuthanasie gelegaliseerd wordt, dan kan de uitvoering ervan buiten het medisch domein gebeuren, omdat het qua besluitvorming niet-medisch van aard is en qua uitvoering geen medische vaardigheden vergt
    3.het eventueel medicaliseren van zelfeuthanasie heeft het gevaar in zich dat verantwoordelijkheid voor het zelfbeschikkingsrecht in relatie tot niet-medische problematiek afgewenteld wordt op de dokter
    Samengevat is stervenshulp een gedeelde verantwoordelijkheid van arts en patiënt, maar maakt stervenswens nog geen patiënt.

  • J.N.J. Boesten

    huisarts, scen-arts en als arts verbonden a, Langenboom

    Dank voor u heldere bijdrage aan de discussie over het ethisch dilemma bij dementerenden. Alleen bespeur ik er enkele 'duistere' stukjes in. "Een betrouwbaar adres waarover ik hem heb geïnformeerd"..., helemaal "zelf"euthanasie dus niet?! Pas als dat... adres openbaar is en voor iedereen (zonder recept) toegankelijk, zou ik van zelfeuthanasie willen spreken, dan zou de pil van Drion er dus a.h.w. zijn!!
    Dat de huisarts in deze casus 'het' een brug te ver vond is een probleem van die huisarts...wie bepaalt wat ondraaglijk lijden is (zie proefschrift 'unbearable'van dr. mw. M.Dees)?? Er zijn artsen die dit wel een terecht verzoek vinden en die er ook op ingaan en gelijk u de patiënt en zijn naasten begeleiden in een waardig afscheid, 'helaas'
    mét de zorgvuldigheidscriteria die de WTL op verzoek eraan stelt..
    'het' kan dus wel... - nog een 'duister' punt van aandacht:
    natuurlijke/onnatuurlijke dood? hoe is dit bij 'Tom' geregeld??? - Uw opmerking "het voorstel Van Bemmel FAALT door een innerlijke tegenstrijdigheid" vind ik wat te donker benoemd, ook hier spreekt een ter zake deskundige huisarts die worstelt met een probleem en die ook wil "helpen" door 'het' aan de kaak te stellen wat eenieder van ons
    (artsen) met allemaal verschillende patiënten/dementerenden en hun families meemaakt.. en op zoek is naar een 'wettelijk kader' als oplossing voor zijn probleem (en dat van de familie), te zorgen voor een menswaardig einde i.p.v. te blijven zitten met het gevoel van 'dat had ons pap/mijn patiënt niet gewenst toen hij zijn wilsverklaring schreef'.
    Een uniforme regeling m.b.t. euthanasie bij wilsonbekwame dementerenden mét een wilsverklaring?? M.i. een utopie...

  • W.M. Maschhaupt

    huisarts, AMSTELVEEN

    Ik heb dat ook een keer meegemaakt;een patiente, niet dementerend,maar wel vastbesloten om te stoppen met leven;afgewezen door de levenseindekliniek;het was "klaar met leven"problematiek.
    Ik moest schouwen en begreep dat zij zelf stappen had gezet me...t adviezen en pillen via "de einder"; ik heb toen de schouwarts gebeld; het werd een hele toestand met verhoor door politie.De buurvrouw schreef hierover een stukje in de krant.Het zette me aan het denken over of ik haar doodswens had moeten respecteren.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.