Laatste nieuws
onderzoek

Waarom gaat er geen coronaonderzoeksgeld naar de periferie?

ZonMw lijkt het belang van observationeel covid-19-onderzoek niet te erkennen

3 reacties
getty images. Zuyderland MC dong tevergeefs mee naar de covid-19-onderzoeksgelden van ZonMw. De patiënt is hiervan de dupe.
getty images. Zuyderland MC dong tevergeefs mee naar de covid-19-onderzoeksgelden van ZonMw. De patiënt is hiervan de dupe.

Covid-19-onderzoek moet gericht zijn op het belang van de patiënt. Observationeel onderzoek – waar perifere ziekenhuizen als het Zuyderland MC in uitblinken – verdient daarom een royale bijdrage uit de ZonMw-ruif.

De covid-19-epidemie overspoelde ons land, zoals het heet, maar de lasten werden ongelijk verdeeld. De zwaarst getroffen regio in absolute termen was de provincie Noord-Brabant, en per hoofd van de bevolking de provincie Limburg. Terwijl in die provincies alle zeilen werden bijgezet, is het in andere regio’s relatief rustig gebleven.

Na de eerste, heftige piek in maart, gevolgd door een relatief stille periode, barstte de strijd los om de verdeling van covid-19-onderzoeksgelden. De  overheid stelde 27 miljoen euro beschikbaar voor wetenschappelijk onderzoek naar covid-19. Niet verbazingwekkend, maar wel enigszins zorgwekkend, is dat dit geld vooral aan de academische ziekenhuizen in de Randstad is toegekend. Bovendien wenst een aantal van deze centra zich nu te profileren als kenniscentrum voor covid-19. Hierbij lijken financiële motieven een rol te spelen, terwijl het de vraag is in hoeverre de patiënt gebaat is bij een verschuiving van covid-19-expertise naar de academie.

Media-aandacht

Zuyderland Medisch Centrum hoort bij de drie grootste niet-academische ziekenhuizen van Nederland op basis van productiecijfers. Tussen maart en juni 2020 zijn daar 760 patiënten met covid-19 opgenomen, van wie 108 op de intensive care. Dat is een van de hoogste aantallen in Nederland. Na de toename van patiënten in Noord-Brabant volgde enige dagen later de hausse aan patiënten in Limburg. Hierdoor kon deze regio zich iets beter voorbereiden. Een ander gevolg was dat de media-aandacht beduidend meer naar Noord-Brabant dan naar Limburg is uitgegaan, zoals cijfers over het aantal medisch specialisten in de media laten zien (zie figuur 1). Dit staat in contrast met de uiteindelijke verdeling van de covid-19-patiënten over de provincies (zie figuur 2). Het weerspiegelt al met al niet alleen de dynamiek van de media, maar ook de perceptie van de FMS waar de experts zaten.

(artikel gaat verder onder de figuren)

Een nieuwe ziekte

We moeten niet vergeten dat covid-19 een nieuwe ziekte is waar we nog weinig over weten. Begin maart kenden we het klinisch beeld niet, behalve uit anekdotische overleveringen uit China, Italië en Spanje. Aan het bed van de patiënt is echter de klinische ervaring met covid-19 gesmeed. Zo is elke clinicus direct een aantal zaken opgevallen, bijvoorbeeld hoe relatief milde klachten bij de meeste opgenomen patiënten snel overgaan, maar bij 20 procent van de patiënten na zeven tot tien dagen dramatisch snel evolueren naar een levensbedreigende situatie, die we nu kennen als cytokinestorm. Door patiënten goed te observeren zijn steeds meer puzzelstukjes op hun plaats gevallen: longembolieën, nierfalen, cardiale en neurologische complicaties zijn voorbeelden van die puzzelstukjes. In Zuyderland MC hebben we ze allemaal herkend en bediscussieerd. Op deze manier hebben we stukje bij beetje klinische expertise van een nieuwe ziekte opgebouwd. Ook heeft in ons ziekenhuis het herkennen van cytokinestorm in een vroeg stadium geleid tot een behandelprotocol met (onder andere) methylprednisolon: dit ondanks kritische waarschuwingen vanuit de academische wereld die zich beriep op ervaringen bij eerdere SARS- en MERS-epidemieën. Door goed te kijken, data te verzamelen, patiënten intensief te volgen, de behandeling op tijd bij te stellen en de data goed te analyseren werd de ziekenhuismortaliteit met 65 procent teruggebracht en waren 70 procent minder intensivecareopnames nodig.2 Publicaties hierover leidden tot veel reacties in de binnen- en buitenlandse pers, en zorgden voor immense maatschappelijke impact.

‘De meeste subsidies gaan naar bestaand onderzoek met een ‘likje covid-verf’’

Kennis vasthouden

Het is dan ook logisch om de verworven expertise verder uit te bouwen, onder leiding van de artsen die het ziektebeeld van dichtbij hebben leren kennen en aan de wieg hebben gestaan van een imposante database. Het initiële onderzoek, tijdens de lockdownfase, was mogelijk doordat de reguliere polikliniekzorg sterk was afgeschaald en de raad van bestuur en het medisch-specialistisch bedrijf van Zuyderland MC het onderzoek ruimhartig hebben gefaciliteerd. Er ontstond voldoende tijd voor observatie van patiënten en voor onderlinge discussie. Meer dan tweehonderd medisch specialisten en arts-assistenten sloegen de handen ineen en werkten op twee locaties dag en nacht in ploegendiensten, vaak alleen met covid-19-patiënten. De frequente overdrachtsmomenten, de verscheidenheid aan medische disciplines, en het gevoel van eendracht heeft tot een schat aan verzamelde informatie, ervaring en expertise geleid. Vanaf het allereerste begin werd, met hulp van velen, gewerkt aan dataverzameling van alle verdachte en bewezen covid-19-patiënten. Het zijn deze gegevens die de basis kunnen vormen voor belangwekkend verder onderzoek. Nu de reguliere zorg weer is opgestart en het covid-19-team is ontbonden, is het essentieel om alle opgedane kennis en ervaring vast te houden en de opbrengst niet te laten verwateren. Hiervoor is financiële ondersteuning een conditio sine qua non.

Bekende patroon

Op zoek naar financiële middelen dong Zuyderland MC, een van de grootste Samenwerkende Topklinische opleidingsZiekenhuizen (STZ), daarom mee naar de covid-19-onderzoeksgelden van ZonMw. De a-priorikans op succes was laag: vóór de coronacrisis ging 84 procent van alle ZonMw-aanvragen naar academische centra en slechts 5 procent naar STZ-ziekenhuizen. Maar deze keer was er de gedachte dat het weleens anders kunnen lopen. Het betrof hier immers een nieuwe ziekte en de focus van de zorg lag helemaal buiten de academische centra. De kracht van niet-academische ziekenhuizen ligt in grote aantallen patiënten, betrokken artsen en een efficiënte en flexibele organisatie. Precies de voorwaarden die nodig zijn voor observationeel onderzoek vanuit het perspectief van de patiënt, met de juiste randvoorwaarden als een sterk netwerk voor wetenschappelijk onderzoek, zoals tegenwoordig in veel van de grotere (STZ-)ziekenhuizen het geval is. Tijdens de covid-19-pandemie versmolten patiëntenzorg en wetenschap als het ware: het merendeel van de wetenschappers stond ook aan het bed en redeneerde daardoor direct vanuit de patiënt. Een betere setting voor observationeel onderzoek lijkt niet denkbaar. Zuyderland MC heeft dan ook verschillende onderzoeksvoorstellen bij ZonMw ingediend die rechtstreeks zijn gebaseerd op observatie van de patiënt. Bij de beoordeling herhaalde zich echter het bekende patroon: 94 procent van de goedgekeurde projecten was afkomstig van academische centra (waarvan 6% naar het enige umc in Zuid-Nederland) en slechts 6 procent ging naar één STZ-ziekenhuis, dat zich bovendien in Noord-Holland bevindt, destijds ver buiten het epicentrum van de epidemie. Voorstellen van Zuyderland MC zijn inhoudelijk weliswaar als goed beoordeeld, maar hebben het vooral afgelegd op het argument ‘twijfel aan de haalbaarheid’. In het licht van de hierboven beschreven setting bij covid-19 is dat een eigenaardige constatering.

Laaghangend fruit

De vraag dringt zich dan ook op welke factoren werkelijk van belang zijn bij het exploreren van een nieuw ziektebeeld als covid-19. Covid-19 heeft zich in eerste instantie veelal buiten de academische centra geopenbaard. Is het dan handig om al in dit vroege stadium academische ziekenhuizen te benoemen als expertisecentra, in de wetenschap dat de grote tweedegeldstroomsubsidies zulke toekenningen als vanzelf volgen? Academische onderzoeksinstituten kunnen bogen op grondige langjarige onderzoekstrajecten, maar worden gehinderd door relatieve bureaucratische traagheid. Dit past niet bij de extreme behoefte aan direct toepasbare kennis die een epidemie met een nieuw virus kenmerkt. Innovatief vermogen en slagkracht zijn bij het covid-19-onderzoek dan ook doorslaggevende factoren. Het lijkt er echter op dat de meerderheid van de toegekende ZonMw-subsidies varianten zijn op onderzoek dat past binnen bestaande onderzoekslijnen, varianten die nu snel een ‘likje covid-19-verf’ krijgen. De subsidiegevers maken veilige keuzes die met zekerheid publicaties zullen opleveren, maar op dit moment hebben covid-19-patiënten wellicht meer baat bij het ‘laaghangend fruit’ van het ouderwetse observationele onderzoek. Dit kan zo maar eens leiden tot nuttige nieuwe behandelingsstrategieën, en direct op patiënten toepasbare kennis.2

Zolang dit niet gebeurt blijft de patiënt achter als de grote verliezer en gooit ZonMw misschien wel het kind met het badwater weg. 

auteurs

Martijn de Kruif, longarts, Zuyderland Medisch Centrum, Heerlen

Robert Landewe, reumatoloog, Zuyderland Medisch Centrum, Heerlen

Daan van Twist, internist, Zuyderland Medisch Centrum, Heerlen1

Tom Dormans, intensivist, Zuyderland Medisch Centrum, Heerlen

contact

m.dekruif@zuyderland.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. We danken Ad van Bodegraven (maag-, darm- en leverarts, Zuyderland Medisch Centrum, die een substantiële bijdrage aan dit artikel heeft geleverd), Noémi van Nie (Projectbureau Additionele Gelden Zuyderland), Susan Voncken (coassistent Zuyderland), en het Medisch Team COVID-19 Zuyderland.

2. Ramiro S, Mostard RLM, Magro-Checa C, et al. Historically controlled comparison of glucocorticoids with or without tocilizumab versus supportive care only in patients with COVID-19-associated cytokine storm syndrome: results of the CHIC study. Ann Rheum Dis. 2020. doi: 10.1136/annrheumdis-2020-218479.

download dit artikel

ziekenhuizen onderzoek ZonMw
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Cassandra Appelman

    woordvoerder ZonMw, Den Haag

    Toen corona net over het land raasde heeft ZonMw in hoog tempo meerdere corona onderzoekstrajecten opgezet met als doel om resultaten zo snel mogelijk toe te kunnen passen in de maatschappij. In korte tijd zijn subsidieoproepen geopend voor o.a. urge...nte onderzoekstrajecten, maar ook bijv. ultrakorte trajecten die kennis direct voor medische praktijk en samenleving opleverden (‘Wetenschap voor de praktijk’ en ‘Creatieve oplossingen’). Vanwege de impact van corona op zowel patiënten als de hele maatschappij zijn deze programma’s breed opgezet. Van hele specifieke medische thema’s tot sociaal-maatschappelijke naar economische vraagstukken tot aard van kennisontwikkeling. Het COVID-19 programma financiert zowel fundamenteel onderzoek, klinische studies en observationeel onderzoek. In hoog tempo zijn vele onderzoeksvoorstellen door commissies beoordeeld. De gehonoreerde projecten hebben een korte tijdlijn om zo snel mogelijk bruikbare kennis voor de praktijk op te leveren.

    Aanvragers verschilden per onderzoeksgebied van universiteiten en hbo’s, UMC’s en ook perifere ziekenhuizen, onderzoeksinstituten en bijv. gemeenten. We ontvingen ook subsidieaanvragen van UMC’s, met vaak in de projectvoorstellen sterke verbindingen met de ziekenhuizen in de periferie en dus veel ervaring met Covid-19 patiënten. Ook is een nationale data-portal gefinancierd om data te ontsluiten voor observationeel onderzoek. Bij dit project van HEALTH-RI zijn uitdrukkelijk ook perifere ziekenhuizen betrokken. Daarnaast is soms gekozen voor reeds bestaande samenwerkingsverbanden, zodat onderzoeken die al werden voorbereid en binnen de COVID-eisen pasten, snel resultaat kunnen opleveren voor de maatschappij.

    Bij het honoreren van voorstellen door onze commissies was, naast kwaliteit en relevantie ook snelle toepassing in de praktijk van belang. ZonMw hoopt met alle corona-onderzoek een belangrijke bijdrage te kunnen leveren aan het tegengaan van COVID-19 en de effecten hiervan op onze maatschappij.

  • Hetty Koppenaal

    arts Maatschappij en Gezondheid, profiel infectieziekten, Vlissingen

    Over vermeende belangenverstrengeling bij ZonMw zijn op ARGOS radio een aantal uitzendingen geweest. (sommige 2e-lijns vertegenwoordigers zijn idd prominent vertegenwoordigd in de media en lijken en passant ook verstand van infectieziekten-epidemiolo...gie en publieke gezondheid te hebben plus bijbehorende adviezen. Heel bijzonder! Die adviezen lijken dan vooral de tweede lijn te bedienen en wat minder de volksgezondheid).

  • A.Colon

    Neuroloog

    Een dergelijke aanklacht verdient een weerwoord van ZonMW, waarin criteria en verantwoording van de gemaakte keuzes helder worden uiteengezet. ZonMW hoort immers niet een uitsluitend old-boys-network te zijn. Ik kijk dan ook uit naar een snelle react...ie.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.