Vrachtwagens vol medicijnen eindigen in de verbrandingsoven

De verplichting om geretourneerde geneesmiddelen te vernietigen is vastgelegd in (Europese) regelgeving die de kwaliteit van medicijnen bewaakt. Doel is: voorkómen dat vervalste of vervuilde medicijnen bij de patiënt terechtkomen.

Artsen en apothekers zien de verspilling van medicatie met lede ogen aan. Er zijn in de afgelopen jaren dan ook verschillende initiatieven ontstaan om er iets aan te doen, bijvoorbeeld ongebruikte, door patiënten geretourneerde medicijnen beschikbaar stellen aan andere patiënten in binnen- of buitenland. Maar daar handhaaft de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) streng op. Tijd voor nieuwe wetgeving, vinden de opstellers en de ruim 20 duizend ondertekenaars van de petitie ‘Red levens, vernietig geen bruikbare medicijnen’ die dinsdag werd aangeboden in de Tweede Kamer. Minister Ernst Kuipers van VWS liet twee weken geleden in een Kamerbrief weten open te staan voor heruitgifte van ongebruikte medicijnen en daar ruimte voor te willen zoeken in de Europese regelgeving.

Verspilling

In zijn brief stelt Kuipers dat het weggooien van medicijnen moeilijk is uit te leggen in het licht van de geneesmiddelentekorten en de hoge kosten in de zorg. Hij vindt verspilling zeker onwenselijk als het gaat om dure geneesmiddelen. Hij wijst op de resultaten van een onderzoek van onder meer het Radboudumc waaraan bijna 1100 oncologiepatiënten meededen en dat in januari 2023 is afgerond. Patiënten brachten binnen ongeveer een jaar 332 verpakkingen met ongebruikte medicijnen retour, waarvan 242 verpakkingen – ter waarde van 685 duizend euro – geschikt waren voor heruitgifte.

Onderzoeksleider en biomedisch wetenschapper Charlotte Bekker van het Radboudumc vertelt dat de verpakkingen tijdens de pilot werden bewaard in speciale zakjes met een chip die de bewaartemperatuur monitorde. Bekker: ‘Het vergt een investering van een paar tientjes per verpakking met een gemiddelde waarde van drieduizend euro. We hebben gezien dat geretourneerde geneesmiddelen in de meeste gevallen veilig opnieuw uitgegeven kunnen worden. Heruitgifte van ongebruikte dure geneesmiddelen in de oncologie is laaghangend fruit als het gaat om kostenbesparing en een goede eerste stap om de verspilling van ongebruikte medicijnen tegen te gaan.’

Houdbaarheid

Volgens de initiatiefnemers van de petitie – onder wie huisarts Arend-Jan de Groote en voormalig huisarts Walter Schrader – zouden álle medicijnen die niet zijn gebruikt, moeten worden geretourneerd om ze opnieuw te kunnen aanbieden. Ook de goedkope medicijnen die in de eerste lijn zijn verstrekt. Volgens hen blijkt uit diverse onderzoeken dat medicijnen die buiten de koelkast bewaard kunnen worden, niet te lijden hebben onder minder ideale bewaarcondities bij mensen thuis. Ook de houdbaarheid is meestal veel langer dan de datum die op de verpakking staat, zeggen ze.

De Groote: ‘Hoewel ik blij ben dat de minister nu eindelijk iets wil veranderen, vind ik het jammer dat hij erg hamert op het economische aspect, terwijl wat ons betreft het duurzaamheidsaspect en het humanitaire aspect veel belangrijker zijn. Het gaat werkelijk om tonnen medicijnen die worden verbrand. Hele vrachtwagens vol. Het is bizar dat prima medicijnen als chemisch afval worden behandeld. In de discussies wordt vaak aangevoerd dat het economisch niet rendabel is om goedkope ongebruikte medicatie geschikt te maken voor heruitgifte. Maar ik vind dat er veel minder naar het kostenaspect moet worden gekeken. Er zijn voldoende mensen die hier zonder winstoogmerk aan willen meewerken. Heruitgifte is mogelijk tegen lage kosten.’

De milieueffecten van het verbranden van de meeste soorten medicijnen zijn ook nog niet goed in kaart gebracht, vult Schrader aan. ‘We weten niet waar we de toekomstige generaties mee opzadelen door medicatie te verbranden. Het voelt daarnaast heel tegenstrijdig dat er in Nederland enorme hoeveelheden medicijnen weggegooid worden, terwijl er mensen zijn die geen medicijnen kunnen betalen en er in de rest van de wereld humanitaire crises zijn, waarbij mensen geen of weinig toegang hebben tot medicijnen.’

‘Medicijnen hebben niet te lijden onder minder ideale bewaarcondities’

Oekraïne

Het uitbreken van de oorlog in Oekraïne leidde bij zowel Schrader als De Groote tot grote actiebereidheid. De Groote verleende eerste hulp aan Oekraïense vluchtelingen in een Hongaars grensdorp en ontdekte dat er in Oekraïne veel behoefte was aan medicijnen. Hij wilde in Nederland een inzamelingsactie opzetten, maar werd door iedereen gewaarschuwd dat dit illegaal was. Schrader was betrokken bij Stichting Artsenhulp voor Oekraïne die heel snel met een inzameling begon en ongeveer zevenhonderd verhuis­dozen medicatie naar Oekraïne verzond. Deze waren door patiënten geretourneerd naar hun apotheek en werden na donatie gesorteerd en gecontroleerd door vrijwilligers van Artsenhulp. Schrader: ‘Maar de inspectie riep dit soort initiatieven al snel een halt toe. Een apotheker die morfinecapsules had verzonden naar Oekraïne werd er bijvoorbeeld op gewezen dat hij de geneesmiddelenwet overtrad, dat de IGJ hem daarom een bestuurlijke boete van 150 duizend euro kon opleggen. En hij liep ook het risico op een gevangenisstraf doordat hij de Opiumwet overtrad. Door dit soort waarschuwingen van de IGJ is bijna iedereen gestopt met inzamelen van ongebruikte medicatie, wat in mijn ogen echt schadelijk is geweest voor patiënten in Oekraïne. Er zijn nu geen grootschalige initiatieven meer, maar ik denk dat er zeker nog collega’s zijn die kleinschaliger ongebruikte medicijnen inzamelen – ik doe dat zelf al jarenlang voor het dak- en thuislozencircuit – al zullen weinig artsen of apothekers bereid zijn daar ruchtbaarheid aan te geven, vanwege de handhaving.’

Suriname

Een klein jaar geleden werd ook Piet Berkers van Logistics Community Brabant (LCB) geconfronteerd met het verbod op heruitgifte van ongebruikte medicijnen. LCB is een netwerkorganisatie van onder meer gemeenten, universiteiten en ondernemingen in Brabant, die zich bezighoudt met het ontwikkelen van logistieke innovaties. Een van de projecten van LCB is het ontwikkelen van een verantwoorde manier om ongebruikte medicijnen in te zamelen en opnieuw te verstrekken. Berkers: ‘Tijdens een pilot waaraan eerstelijnsapotheken uit Breda en Heusden meededen, hadden we in no time een hoeveelheid medicijnen ter waarde van ongeveer 200 duizend euro verzameld. Die hebben we na controle gedoneerd aan het Bureau Geneesmiddelen Voorziening Suriname (dat onder meer medicijnen importeert en distribueert voor alle ziekenhuizen en apotheken in Suriname, red.). In Suriname is een groot tekort aan medicijnen, als gevolg van de economische malaise. We zijn ermee mee gestopt na een waarschuwing van de IGJ. Nu zijn we op zoek naar andere wegen om ongebruikte geneesmiddelen te kunnen doneren. Het is bizar dat we in Nederland ongebruikte medicijnen verbranden, terwijl wereldwijd jaarlijks 5 miljoen mensen sterven doordat ze geen toegang hebben tot medicatie. Met alle ongebruikte medicatie uit Noord-Brabant kun je een land als Suriname grotendeels van medicijnen voorzien. Met alle ongebruikte medicijnen in Europa voorzie je met gemak de héle wereld.’