Uitstootcijfers geven grip op verduurzaming
Passende zorg bespaart CO2
5 reacties
Passende zorg is een van de manieren om de transformatie naar duurzame zorg gestalte te geven. Door een inschatting te maken van de CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, een gemiddelde ligdag en een gemiddelde operatie, worden de mogelijkheden om CO2 te besparen concreet.
De verduurzaming van de Nederlandse gezondheidszorg staat steeds hoger op de agenda en het draagvlak voor deze transformatie is groot bij zowel zorgverleners als zorgverzekeraars. In november publiceerde Zorgverzekeraars Nederland haar visie op verduurzaming van de zorgsector, waarbij ze inzet op ondersteunen en aanjagen van deze transformatie, bijvoorbeeld via zorginkoopbeleid.
Er zijn de afgelopen maanden veel ontwikkelingen geweest om de voorwaarden te scheppen voor de verduurzaming van onze zorg. Het RIVM onderbouwde in december in The Lancet dat de impact van onze Nederlandse gezondheidszorg groot is: ruim 7 procent van de landelijke CO2-uitstoot is op het conto van de zorg.1 Daarnaast is 4 procent van al het afval en 13 procent van het grondstoffengebruik in Nederland afkomstig uit de zorg. In september presenteerde de Gezondheidsraad een advies aan de minister waarin staat dat duurzaamheid een van de normen voor ‘goede zorg’ zou moeten zijn en dat de overheid de regie zou moeten nemen.2
Toetscriterium
In het Integraal Zorgakkoord (IZA) erkennen de ondertekenaars de verantwoordelijkheid om de zorg te verduurzamen en stellen dat duurzaamheid een toetscriterium is bij elke transitie. Maar voor inhoudelijke afspraken over de uitvoering verwijst het IZA naar de Green Deal Duurzame Zorg (GDDZ). De GDDZ 3.0 werd in november een feit en neemt de stap van een intentieverklaring (de GDDZ 2.0) naar verplichten met duidelijke doelstellingen zoals 30 procent CO2-reductie en 20 procent hergebruik van medische hulpmiddelen in 2026.
Duurzaamheid zou een van de normen voor ‘goede zorg’ moeten zijn
Een van de manieren waarop de transformatie naar duurzame zorg gestalte moet krijgen is door middel van passende zorg. Het Zorginstituut publiceerde deze zomer het Kader Passende Zorg in opdracht van de minister. Hierin wordt verduurzaming benoemd als een van de drie grote maatschappelijke opgaven van de zorg (naast de personele en financiële houdbaarheid). Door in te zetten op passende zorg dragen we bij aan het leveren van zorg met zo min mogelijk impact op klimaat, milieu en leefomgeving. Passende zorg betekent onder andere het voorkomen van zorg, het leveren van de juiste zorg op de juiste plek, meer gebruik van digitale/hybride zorg en ten slotte het niet leveren van niet-zinnige zorg.
Good Practices
Met zinnige zorg is al enkele jaren ervaring. In 2014 werd dit begrip gelanceerd door zorgverzekeraar VGZ, samen met negentien zorgaanbieders. Zij vormen een alliantienetwerk waarin de deelnemers kennis delen vanuit de overtuiging dat zij de zorg toekomstbestendig kunnen maken door met elkaar samen te werken aan zinnige zorg. Het netwerk heeft in kaart gebracht wat de verduurzamingseffecten van zinnige zorg kunnen zijn. Alliantiepartner Radboudumc en VGZ hebben zinnigezorginitiatieven bij het Radboudumc geanalyseerd en de potentiële gevolgen daarvan voor CO2-uitstoot.
In het kader van zinnige zorg werkt het Radboudumc al jaren met ‘Good Practices’. Dit zijn bewezen voorbeelden met een positief effect op de kwaliteit van zorg en een reductie van volumes. Figuur 1 toont een voorbeeld van enkele ‘Good Practices’ met een effect op het aantal ligdagen in het Radboudumc. Om het potentiële effect op de CO2-uitstoot te bepalen is gemeten hoeveel de uitstoot is van een ligdag in het Radboudumc. Daartoe is voor enkele ligdagen gemeten hoeveel warmte en energie werd verbruikt, hoeveel afval werd geproduceerd, en werd de footprint van reisbewegingen van patiënten, bezoek en medewerkers bepaald. Dit leverde een CO2-uitstoot van 45 kg per ligdag in het Radboudumc op. In figuur 1 is te zien dat door de uitvoering van ‘Good Practices’ de CO2-uitstoot al met tienduizenden kilo’s kan verminderen (vergelijkbaar met honderdduizenden autokilometers of honderden bomen). Let wel, dit is deels een potentieel effect. Immers, de uitstoot door bijvoorbeeld verwarming van het gebouw blijft bestaan als het vastgoed niet wordt aangepast.
Zinnige zorg kan ook effect hebben op het aantal policonsulten of het aantal operaties
Concreet beleid
Naast een effect op ligdagen kan zinnige zorg ook effect hebben op het aantal policonsulten of het aantal operaties. Om inzicht te krijgen in de gevolgen daarvan op CO2-uitstoot heeft Strategy& een model opgesteld waarin de CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, gemiddelde ligdag en een gemiddelde operatie wordt benaderd. Dat is gedaan door de totale CO2-uitstoot van een gemiddeld ziekenhuis (op basis van de Milieubarometer Zorg) te verdelen over de verschillende afdelingen door gebruik te maken van economische data (zie kader). De resultaten zijn te zien in figuur 2. De modelberekening voor de CO2-uitstoot van een gemiddelde ligdag bleek goed overeen te komen met de uitstoot van een ligdag die gemeten was in het Radboudumc. En de modelberekening voor de CO2-uitstoot van een gemiddelde operatie komt overeen met cijfers uit de literatuur.3
Niet eerder is een inschatting gemaakt van de CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, een gemiddelde ligdag of een gemiddelde operatie. Met behulp van deze getallen kunnen we duurzaamheid meewegen in beslissingen. De doelstellingen voor de benodigde CO2-uitstootreductie van de Nederlandse zorg zijn duidelijk (zie de GDDZ 3.0). Nu is het zaak om concreet beleid te maken om deze doelstellingen te behalen. Het meest effectief is om dit beleid te ontwikkelen binnen de kaders van passende zorg, omdat de overheid deze omarmd heeft. Binnen dit kader kan CO2-reductie onder andere bereikt worden door inzet op zinnige zorg. Ons model biedt ziekenhuizen inzicht in welke mate dit aspect van passende zorg zou kunnen bijdragen aan de CO2-doelstellingen. De CO2-doelstelling voor de zorg is daarmee een belangrijke extra reden voor de zorgsector om te werken aan passende zorgvolumes.
MODELBEREKENING
De CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, gemiddelde ligdag en een gemiddelde operatie binnen de medisch-specialistische zorg is met een modelberekening ingeschat. Dit is gedaan in de volgende stappen:
- De totale CO2-uitstoot van een gemiddeld ziekenhuis is bepaald op basis van gegevens uit de Milieubarometer.4
- Deze uitstoot is vervolgens verdeeld over de afdelingen binnen een ziekenhuis: de polikliniek, de kliniek, de ok’s, diagnostiek en overhead. De CO2-uitstoot is verdeeld over deze afdelingen aan de hand van de gemiddelde omzetverdeling per afdeling (data Strategy&). Economische data gebruiken om de CO2-uitstoot te verdelen, is soortgelijk aan hoe de totale CO2-uitstoot van de Nederlandse zorg eerder is bepaald.5
- Reisbewegingen van patiënten staan los van de omzetverdeling en zijn apart toegekend aan polikliniek, kliniek en ok op basis van de gemiddelde zorgvolumes van deze afdelingen en de gemiddelde reisafstand zoals die gebruikt is in andere rapporten.5-7
- Ten slotte is de CO2-uitstoot van polikliniek, kliniek en ok gedeeld door respectievelijk het gemiddeld aantal policonsulten, ligdagen en operaties (data Strategy&). Dit resulteert in een gemiddelde CO2-uitstoot voor deze drie behandelvolumes (zie figuur 2).
We hebben de modelberekening vergeleken met onderzoek naar de CO2-uitstoot van een gemiddelde operatie en met eigen onderzoek naar de CO2-uitstoot van een ligdag in het Radboudumc. Hieruit blijkt dat de uitkomsten van het model een goede benadering kunnen zijn voor de CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, een gemiddelde ligdag en een gemiddelde operatie.
auteurs
Sjoerd Elferink, oogarts, Flevoziekenhuis, voormalig medisch adviseur en ambassadeur duurzame zorg bij VGZ
prof. dr. Jan Kremer, hoogleraar zorg & samenleving, Radboudumc, Nijmegen
Robert Steemers, director and healthcare advisor, PwC Strategy&
contact
sjoerdelferink@gmail.com
cc: redactie@medischcontact.nl
voetnoten
1. The Environmental Footprint of the Dutch Healthcare Sector: Beyond Climate Impact - Steenmeijer et al, Lancet 2022
2. Verduurzaming van hulpmiddelen in de Zorg – De Gezondheidsraad 2022
3. The impact of surgery on global climate: a carbon footprinting study of operating theatres in three health systems – MacNeill, Lancet Planetary Health 2017
4. Milieubarometer https://www.milieubarometer.nl/voorbeelden/ziekenhuis/
5. De inhaalrace naar duurzame zorg - Gupta Strategists 2022
6. Towards Net Zero - NHS (UK) 2020
7. Een stuur voor de transitie naar duurzame zorg - Gupta Strategists 2019
Lees ook:
M.R. van de Scheur
dermatoloog, Deventer
Elferink en Kremer, bijgestaan door PricewaterhouseCoopers, presenteren ons hun zogeheten Good Practices met gemodelleerde CO2- besparingen. Zo leren we dat een poliklinisch bezoek 20 kg CO2-equivalent ‘kost’. Hoeveel bomen (takken?, twijgen? blaadje...s?, eik?, beuk?, iep?) dat representeert blijft vooralsnog onduidelijk. Maar ik vermoed dat de rekenmeesters van PwC Strategy& dit -op verzoek- in hun model kunnen inbouwen.
Alle gekheid op een stokje, Jan Kremer en collega Elferink hebben vast het beste met de wereld en het klimaat voor. Duurzaamheid, je kunt er niet tegen zijn. Maar of we geholpen zijn met een CO2-weegschaal in de witte jaszak waag ik te betwijfelen.
Ik kan de auteurs het boek ‘Van Aardbeving tot Zoönose’ van Marc Jacobs en Ronald Meester aanraden. Zij pleiten voor meer bewustzijn over het maatschappelijk gebruik modellen. Om enkele van hun vragen te noemen: Wat is het realiteitsgehalte van het model? Zijn de rekenmethodes en datasets openbaar? Wie heeft het model geconstrueerd en welke belangen hebben de makers hier zelf bij?
Mag ik een onaardig vermoeden uitspreken? Zou het zo kunnen zijn dat PwC een minder sacrale agenda heeft met hun CO2-model voor onze ziekenhuiszorg? De wereldwijde handel in gemodelleerde CO2-compensatiecertificaten is al tientallen miljarden euro’s groot en groeiende. Om CO2 te kunnen monetariseren zal er eerst gemodelleerd moeten worden, en dit is een aardig begin.
Voor complexe maatschappelijke problemen is een technocratische (gemodelleerde) benadering ronduit problematisch. Zo zijn de modellen die ten grondslag lagen aan het coronabeleid (met coronatoegangsbewijzen, lockdowns en avondklok) tot op de dag vandaag niet openbaar. Voor de klimaatdiscussie dreigt hetzelfde dilemma te ontstaan als wij klakkeloos meegaan in ondoorzichtige, gemodelleerde voorstellingen van de werkelijkheid.
Voor het bedenken van duurzame oplossingen als het verkleinen van afvalstromen en het hergebruik van materialen hebben we echt geen gretige consultants nodig. En al helemaal geen CO2-model in onze ziekenhuizen.
De auteurs stellen dat ‘niet eerder een inschatting is gemaakt van de CO2-uitstoot van een gemiddeld policonsult, een gemiddelde ligdag of een gemiddelde operatie’. Het lijkt me voor iedereen in de zorg, en ver daarbuiten, beter als het bij deze poging blijft.
Martijn van de Scheur, dermatoloog
S. Elferink
oogarts, mede-auteur artikel, Amsterdam
Om antwoord te geven op uw vragen. Er wordt meestal gerekend dat een gemiddelde boom jaarlijks 25kg CO2 equivalenten absorbeert.
De volledige uitleg van het model die we in eerste instantie naar het MC hadden gestuurd werd als niet geschikt voor ...publicatie beoordeeld. Ik leg u met alle liefde uit hoe we het berekend hebben. U kunt mij bereiken via het emailadres onder het artikel. Het is inderdaad geen keiharde wetenschap en dat pretenderen we ook niet. Het is een inschatting op basis van openbare data.
Zoals u schrijft zijn modellen niet geschikt voor dergelijke complexe maatschappelijke problemen. Maar een model is een begin om inzicht te verkrijgen. Net zoals het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) ook modellen maakt. Omdat er nu niet iets beters voorhanden is.
Wat betreft de door u gesuggereerde belangen van Strategy&, daarvan heb ik oprecht geen idee. Maar wij als zorgprofessionals kunnen dit niet alleen. Wij zijn opgeleid voor patiëntenzorg leveren. En we moeten krachten bundelen om dit soort sector overstijgende problematiek aan te pakken. Ik ben blij dat VGZ mij de mogelijkheid bood om gebruik te maken van het analytisch vermogen van Strategy&.
Ik ben blij dat u met uw kritische blik het volledige artikel heeft gelezen. En ik ben het volledig met u eens dat we 'voor het bedenken van duurzame oplossingen als het verkleinen van afvalstromen en het hergebruik van materialen we echt geen gretige consultants nodig hebben. ' Die oplossingen moeten inderdaad van ons als zorgprofessionals komen. Dus ik hoop van harte dat u als dermatoloog zich ook wilt inzetten dat de NVDV een vertegenwoordiging aan laat sluiten bij de Groene Zorg Allantie. Want de dermatologie is namelijk een van de weinige specialismen die nog ontbreekt. Dan kunnen wij als zorgprofessionals ons verder inzetten voor de verduurzaming van ons vak.
En dat is nodig want de tijd dringt. Om te weten hoe we onze tijd het meest effectief kunnen inzetten, hebben we inzichten nodig. Zoals bovenstaande inzichten over uitstoot.
Beste groet,
Sjoerd Elferink
M.R. van de Scheur
dermatoloog, Deventer
Geachte collega, dank voor uw uitgebreide reactie.
Ik heb voor de aardigheid eens uitgerekend wat het monetariseren van de totale CO2-uitstoot in de zorg zou kosten. Dat is immers een logisch vervolg op het door u gebruikte model.
Gupta stelt d...at de ‘voetafdruk’ van de Nederlandse gezondheidszorg 11 miljoen ton CO2 per jaar is. De prijs voor de uitstoot van 1 ton CO2 op de Europese markt voor emissierechten ligt boven de 100 euro. Dat betekent dat de zorgsector in ons land jaarlijks meer dan 1 miljard euro aan CO2-emissie rechten ‘waard’ is. Voor alle duidelijkheid: dat moeten uw en mijn ziekenhuis gaan ophoesten. Geen wonder dat er in de financiële wereld belangstelling bestaat voor het modelleren van ‘warme lucht’.
Tot slot, een gemiddelde oogarts en een gemiddelde dermatoloog ademen per dag 1 kg aan CO2 uit. Dat kost ons beiden dus 10 eurocent aan CO2-certificaten. En het dubbele als we naar de sportschool gaan.
Gelukkig is het maar een model…
J.A.M. Kremer
hoogleraar zorg en samenleving, Nijmegen
Dank voor uw reactie.
U vraagt zicht af of we met een stroke-unit zonder bed wel een goed voorbeeld hebben genomen en of wij dit met een neuroloog hebben besproken.
We denken dat dit wel degelijk een goed voorbeeld is van passende zorg en hebben h...et natuurlijk besproken met neurologen. Sterkers nog, dit voorbeeld is vanzelfsprekend afkomstig van een neuroloog. In het Radboudumc heeft uw college dr. Ewoud van Dijk dit ontwikkeld en geïmplementeerd. Natuurlijk met zorgvuldige indicatiestelling. Wellicht kunt u met hem contact opnemen voor verdere vragen op neurologisch gebied. Volgens mij een mooi initiatief dat navolging zou kunnen verdienen.
Nogmaals dank voor uw reactie, mede namens de medeauteurs
Jan Kremer
Geert Douma, neuroloog
Een stroke-unit zonder bedden.
Patiënten die een TIA hebben doorgemaakt worden na een korte opname, TIA-poli, uit het ziekenhuis ontslagen.
Patiënten met een stroke worden opgenomen op een stroke-unit. Dit zijn mensen die een herseninfarct of hers...enbloeding hebben doorgemaakt. Er is dan sprake van neurologische uitval zoals een halfzijdige verlamming en/of een afasie.
Hebben de auteurs ooit een stroke-unit bezocht of hun plan besproken met een neuroloog?
Hoe stellen zij zich voor dat deze patiënten na “diagnostiek” snel naar huis kunnen om daar verder “behandeld” te worden in het kader van “good practices” ten behoeve van de wereldwijde daling van het CO2 gehalte. Wie gaat dan deze “behandeling" doen?
Hebben zij zich dit gerealiseerd of heeft men zich vergist in de keuze van deze CO2 daling bevorderende “good practice”.
De papieren versie van dit blad waarin het artikel staat gaat overigens ook ten koste van bomen.
https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/herseninfarct_en_hersenbloeding/behandeling_op_de_stroke_unit.html