Laatste nieuws
Marije Marsman Wilton van Klei
7 minuten leestijd
anesthesiologie

Toestemming voor anesthesie kan veel soepeler

Informed consent langs digitale weg aantrekkelijk voor arts en patiënt

7 reacties
Getty Images
Getty Images

In veel gevallen kan een patiënt na digitale voorlichting zelfstandig toestemming geven voor anesthesie. Dat scheelt tijd en inzet van de anesthesioloog en bespaart de patiënt een ziekenhuisbezoek.

Het geven van anesthesie is een voorbehouden handeling, dus moet de patiënt hiervoor informed consent geven aan de anesthesioloog op de preoperatieve polikliniek Anesthesiologie. Veel patiënten, maar ook artsen, weten dit niet en denken dat bij het informed consent voor de operatie het informed consent voor de anesthesie is inbegrepen.

Traditioneel besprak de anesthesioloog het informed consent, maar hierin is de afgelopen jaren een taakverschuiving ontstaan. Verpleegkundigen of anesthesie­medewerkers met aanvullende scholing mogen nu onder supervisie van de anesthesioloog informed consent verkrijgen bij patiënten met laagcomplexe zorg. Laagcomplexe zorg betreft patiënten die gezond zijn of milde comorbiditeit hebben en/of voor een laagrisico-ingreep komen – bijvoorbeeld een patiënt met gereguleerde hypertensie die een liesbreukoperatie moet ondergaan. Binnen de Nederlandse Vereniging voor Anesthesie (NVA) is lang getwijfeld of deze taakverschuiving wel goede kwaliteit opleverde en juridisch aanvaardbaar was. In het beroepskader ‘Informed Consent NVA’ uit 2019 – ontstaan na uitgebreid overleg met de KNMG over de interpretatie van de WGBO – staat dat het informed consent verkregen mag worden door (screenings)verpleegkundigen, mits de ingreep en patiënt zich hiervoor lenen.1 Wel is voor dit informed consent ‘een fysieke afspraak tussen patiënt en professional’ nodig.

Een stap verder

Wij vragen ons nu af of we nog een stap verder kunnen gaan: kan een patiënt met hulp van digitale voorlichting zelfstandig digitaal informed consent geven voor anesthesie zonder gesprek met een anesthesioloog of gedelegeerde professional?

Informed consent bestaat uit informatievoorziening en toestemming geven. Bij het informeren krijgt de patiënt uitleg over het type anesthesie dat mogelijk is (narcose, ruggenprik, sedatie, zenuwblokkade), vaak voorkomende bijwerkingen (misselijkheid, pijn), al dan niet zeldzame complicaties (cognitieve schade, awareness, overlijden) en specifieke complicaties bij een bepaalde patiënt. Bij laagcomplexe zorg is de kans op ernstige complicaties extreem klein.2

Het tweede onderdeel, toestemming geven voor anesthesie, kán heel simpel zijn: als een operatie alleen onder algehele anesthesie mogelijk is, dan valt er niets te kiezen. De anesthesioloog verifieert dan of de patiënt onze voorlichting goed heeft begrepen en begrijpt wat er gaat gebeuren. Valt er wel wat te kiezen – bijvoorbeeld narcose of ruggenprik – dan kan het een ‘shared decision’-gesprek worden.

Informed consent verkrijgen als er geen keuze is in anesthesietechniek voelt kunstmatig

Kunstmatig

Voor een laagcomplexe ingreep onder narcose bij een gezonde patiënt duurt een preoperatief consult enkele minuten. Er wordt met name uitleg gegeven over het verloop van de narcose, de meest voorkomende bijwerkingen en er zullen preoperatieve afspraken besproken worden, zoals het nuchterbeleid. Shared decision making over het type anesthesie is niet van toepassing omdat de ingreep alleen onder narcose kan plaatsvinden.

Informed consent verkrijgen als er geen keuze is in anesthesietechniek voelt voor veel artsen en patiënten kunstmatig en leidt tot discussie over zinvolheid.3-5 Wij zien hier ruimte voor digitalisering. De NVA geeft in hetzelfde beroepskader over informed consent aan dat e-health een optie is, mits wordt bijgedragen aan betere kwaliteit van zorg en de behoefte van de patiënt. Er zijn aanwijzingen in de literatuur en uit eigen (lopend) onderzoek dat aan deze twee eisen kan worden voldaan.

Het eerste deel van het informed consent, informatievoorziening, gebeurt traditioneel mondeling tijdens het spreekuur, al dan niet met digitale of papieren ondersteuning. Het is bekend dat patiënten veel van de informatie tijdens het spreekkamergesprek vergeten.6-8 Digitale voorlichting middels filmpjes en tekst, die een patiënt in zijn eigen tempo op een rustig moment tot zich kan nemen, is effectiever dan een gesprek met een arts.9-14 Patiënten herinneren zich achteraf meer en zijn tevredener. Een studie in het OLVG liet zien dat 74 procent van de geënquêteerde patiënten bereid was een onlinemodule te volgen.15

Het tweede deel van het informed consent is het geven van de toestemming zelf, waarbij de arts verifieert of de patiënt de informatie goed heeft begrepen, of hij in staat is toestemming te geven (wilsbekwaam) en vervolgens de patiënt begeleidt in zijn toestemming voor de anesthesie. Wij kennen geen onderzoek dat kijkt of patiënten daadwerkelijk altijd een arts (of andere zorgprofessional) nodig hebben om hen in het keuzeproces te begeleiden.

Voldoende geïnformeerd

In het UMC Utrecht hebben we een kwalitatief onderzoek verricht om deze vraag te beantwoorden: vinden patiënten dat zij zelfstandig toestemming kunnen geven voor anesthesie, zonder een anesthesioloog als gesprekspartner? We hebben hiervoor twintig laagrisicopatiënten geïnterviewd die gepland waren voor laagrisico-ingrepen onder procedurele sedatie of algehele anesthesie. Deze patiënten hebben een digitale module bekeken op de preoperatieve polikliniek. In deze module konden ze informatie lezen over anesthesie en vervolgens konden zij informed consent geven als zij vonden dat zij hiertoe in staat waren. Patiënten vonden dat ze na het volgen van de module voldoende geïnformeerd waren en achtten zichzelf in staat om te beoordelen hoeveel informatie zij wilden hebben. Alle twintig patiënten zeiden informed consent te kunnen geven zonder een arts te spreken. Tijdsbesparing werd genoemd als belangrijkste voordeel van het digitale informed consent. Ook vonden patiënten het prettig om zelf te kiezen hoeveel informatie ze kregen (autonomie). Wel zeiden ze dat er altijd nog een mogelijkheid moet zijn om vragen te stellen als dit nodig is. Er is overigens ook een groep patiënten, die zegt dat ze het digitaal zouden kunnen, maar toch liever een poliafspraak krijgen om sociale redenen: ‘Ik wil graag een gezicht zien.’

Als de patiënt of de arts twijfels heeft, dan kan alsnog een poliklinische afspraak gemaakt worden

Wantrouwen

Wellicht zijn er collega’s die vinden dat persoonlijk contact nodig is vanwege wantrouwen tegenover digitale veiligheid of om de wils­bekwaamheid van de patiënt te beoordelen of omdat zij twijfelen of patiënten voldoende gezondheidsvaardigheden hebben om een digitaal informed consent te kunnen geven. Echter, tegenwoordig kunnen patiënten via DigiD inloggen in hun eigen patiëntendossier. Als een patiënt via deze route toestemming geeft voor anesthesie, mogen wij er dan op vertrouwen dat het ook daadwerkelijk de patiënt zelf was die toestemming gaf? Wij hebben dit onze patiënten gevraagd en zij gaven aan dat wij hen hierin mogen vertrouwen. Wel gaven enkele patiënten aan zorgen te hebben over de veiligheid van DigiD in het algemeen. Zorgen over wilsbekwaamheid zijn begrijpelijk, echter een gezondheidsscreening in de vorm van een digitale gezondheidsvragenlijst is ook een onderdeel van de preoperatieve voorbereiding. Als er uit een gezondheidsvragenlijst antwoorden komen waardoor getwijfeld kan worden aan het beoordelingsvermogen van een patiënt, dan kan men altijd nog een afspraak maken. Ook heeft de patiënt al informed consent gegeven voor een operatie en heeft een chirurg de patiënt hiervoor ook als wilsbekwaam beschouwd. Het laatste punt van lage gezondheidsvaardigheden is reëel, want 29 tot 48 procent van de Nederlanders heeft lage gezondheidsvaardigheden.16 Dit kunnen we deels ondervangen door bij de afspraak voor de preoperatieve polikliniek patiënten te bellen met de vraag of zij de screening en het informed consent digitaal willen en/of kunnen doen.

Terugkoppeling

Sowieso hoort iedere digitaal ingevulde gezondheidsvragenlijst en informed consent gecontroleerd te worden door of onder verantwoordelijkheid van een anesthesioloog. De patiënt krijgt hiervan een terugkoppeling met een bevestiging van de gemaakte afspraken. Als de patiënt of de arts vraagt heeft of twijfels, dan kan alsnog een poliklinische afspraak gemaakt worden.

Samenvattend, als anesthesiologen de juiste patiënten triëren die in aanmerking komen voor een digitale gezondheidsscreening en informed consent, zal dit leiden tot een even goed, zo mogelijk beter overwogen informed consent door de patiënt. Daarbij is de kwaliteit van zorg gewaarborgd. De informatievoor­ziening is mogelijk beter en patiënten kunnen zelfstandig weloverwogen toestemming geven voor anesthesie zonder anesthesioloog als gesprekspartner. Wel moeten patiënten een terugkoppeling krijgen van de gemaakte afspraken en de mogelijkheid krijgen zelf te kiezen voor een fysieke afspraak. Een digitaal informed consult levert voor patiënten en onszelf tijdwinst op en vermindert het aantal zieken­huisbezoeken. Een digitaal informed consent, gesuperviseerd door een anesthesioloog, zou dezelfde juridische status moeten krijgen als het traditionele gesprek. 

auteurs

Marije Marsman, anesthesioloog, medisch hoofd polikliniek Preoperatieve screening, UMC Utrecht

Wilton van Klei, anesthesioloog, klinisch epidemioloog, UMC Utrecht

contact

m.marsman-2@umcutrecht.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Lees meer

Voetnoten

1. Beroepskader Informed consent in de anesthesiologie. 2019.

2. Li G, Warner M, Lang BH, Huang L, Sun LS. Epidemiology of anesthesia-related mortality in the United States, 1999-2005. Anesthesiology. 2009;110(4):759-65.

3. Cyna AM, Simmons SW. Guidelines on informed consent in anaesthesia: unrealistic, unethical, untenable. Br J Anaesth. 2017;119(6):1086-9.

4. Waisel DB. Let the patient drive the informed consent process: ignore legal requirements. Anesth Analg. 2011;113(1):13-5.

5. Chrimes N, Marshall SD. The illusion of informed consent. Anaesthesia. 2018;73(1):9-14.

6. Sherlock A, Brownie S. Patients’ recollection and understanding of informed consent: a literature review. ANZ J Surg. 2014;84(4):207-10.

7. Tait AR, Voepel-Lewis T, Gauger V. Parental recall of anesthesia information: informing the practice of informed consent. Anesth Analg. 2011;112(4):918-23.

8. Zarnegar R, Brown MR, Henley M, Tidman V, Pathmanathan A. Patient perceptions and recall of consent for regional anaesthesia compared with consent for surgery. J R Soc Med. 2015;108(11):451-6.

9. Snyder-Ramos SA, Seintsch H, Bottiger BW, Motsch J, Martin E, Bauer M. Patient satisfaction and information gain after the preanesthetic visit: a comparison of face-to-face interview, brochure, and video. Anesth Analg. 2005;100(6):1753-8.

10. Salzwedel C, Petersen C, Blanc I, Koch U, Goetz AE, Schuster M. The effect of detailed, video-assisted anesthesia risk education on patient anxiety and the duration of the preanesthetic interview: a randomized controlled trial. Anesth Analg. 2008;106(1):202-9, table of contents.

11. Tait AR, Voepel-Lewis T, Moscucci M, Brennan-Martinez CM, Levine R. Patient comprehension of an interactive, computer-based information program for cardiac catheterization: a comparison with standard information. Arch Intern Med. 2009;169(20):1907-14.

12. Cornoiu A, Beischer AD, Donnan L, Graves S, de Steiger R. Multimedia patient education to assist the informed consent process for knee arthroscopy. ANZ J Surg. 2011;81(3):176-80.

13. Dias R, Baliarsing L, Barnwal NK, Mogal S, Gujjar P. Role of pre-operative multimedia video information in allaying anxiety related to spinal anaesthesia: A randomised controlled trial. Indian J Anaesth. 2016;60(11):843-7.

14. Jlala HA, French JL, Foxall GL, Hardman JG, Bedforth NM. Effect of preoperative multimedia information on perioperative anxiety in patients undergoing procedures under regional anaesthesia. Br J Anaesth. 2010;104(3):369-74.

15. Klok T vdBP. Het preoperatief e-consult: de wens van de patiënt? NtvA. 2020; 33(1):5-8.

16. Garritsen H dBD. De toegankelijkheid en bruikbaarheid van patiëntenportalen voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Inzichten voor het Versnellingsprogramma Informatie-uitwisseling Patiënt en Professional. Nivel rapport. 2017.

anesthesiologie
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Toni Klok

    Anesthesioloog, Amsterdam

    Heel leuk artikel, dank Marije en Wilton.
    De groep patiënten die in aanmerking komen voor een digitaal consult is inderdaad de relatief gezonde patiënt welke komt voor een kleine tot middelgrote ingreep.
    Natuurlijk moet de patiënt aan het einde van... zijn "digitale" consult de keuze krijgen of zij/hij digitaal, telefonisch of fysiek consent wil geven. Een grote groep zal kiezen voor digitaal.
    Deze groep heeft over het algemeen ook geen behoefte aan premedicatie buiten mogelijk een paracetamolletje.
    Laten we met onze tijd meegaan en de patiënt de keuze geven.

  • A. Pfaff

    Anesthesioloog n.p., Maastricht

    Een behandelovereenkomst maken voor een andere arts blijft problematisch. Alleen de behandelend anesthesioloog is verantwoordelijk voor het toedienen van anesthesie. Niemand kan deze verantwoordelijkheid overnemen. Een medisch specialist (de behandel...end anesthesioloog) kan nooit zijn eigen verantwoordelijkheid afschuiven op een collega-specialist (de screenend anesthesioloog) en zal dus altijd zijn eigen afweging moeten kunnen maken.

    De zegeningen van het digitaal werken in de praktijk?
    In de pre-coronatijd konden in een kliniek patiënten de preoperatieve vragenlijst via het ziekenhuis portaal invullen. Hiervan werd door ongeveer vijf procent van de patiënten gebruik gemaakt.
    In de coronatijd is in ruime mate overgestapt op communicatie op afstand.
    Niet telefonisch, maar het moest met beeld en dan niet een eenvoudig videogesprek met FaceTime of Whatsapp. Vanwege de IT veiligheid moet het secretariaat de patiënt bellen, deze instrueren hoe om te gaan met de link die zal worden gemaild. Deze telefonisch contacten kosten vaak veel tijd plus nog vele telefoontjes van patiënten die het toch niet helemaal begrepen hebben.
    Echter tijdens het actuele contact was vaak van IT veiligheid weinig te merken. Zorgverleners zijn niet meer verbaasd als de patiënt buiten rondwandelt of zich in een supermarkt bevindt waar het gesprek waarschijnlijk via het open netwerk van de supermarkt gevoerd wordt. Zelfs een boze patiënt waarom het gesprek nu zonodig moet, want ze heeft een slechte verbinding met de open camping wifi, wekt geen verbazing meer.
    Hoewel blijkbaar door de gebruiker aan het eind van de keten de digitale screening als gemakkelijk ervaren wordt, draagt het hele proces en de opbrengst daarvan niet mee aan de arbeidsvreugde en dus motivatie van het POS personeel. Het persoonlijk contact in de digitale werksituatie blijkt opvallen erg gemist te worden door patiënten en personeel.

  • A. Pfaff

    Anesthesioloog n.p., Maastricht

    Informed consent over wat, wanneer, door wie, voor wie? En de zegeningen van de digitalisering?

    Wat:
    Het KNMG dossier Informed consent bijgewerkt 10 juni 2020 vermeld:
    ….. ‘Informed consent’ betekent in de eerste plaats dat de arts de patiënt op... een begrijpelijke en zo volledig mogelijke wijze informeert over de voorgestelde behandeling. Onder behandeling worden alle medische verrichtingen verstaan die de arts uitvoert, inclusief onderzoek en nazorg. ….. (https://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/dossiers/informed-consent.htm)
    Wanneer:
    Het zal duidelijk zijn dat in het anesthesiologisch ‘Informed consent’ het niet gaat over het anesthesiologisch screeningsproces, want dat vindt plaatst voordat besloten wordt over welke anesthesie we het gaan hebben met de patiënt.
    Heeft de operateur deze voorlichting in zijn ‘Informed consent’ opgenomen? Waarschijnlijker is dat de patiënt hierover geïnformeerd wordt door het secretariaat van de POS poli.
    Een goed ‘Informed consent’ voordat de preoperatieve screening aanvangt, zou veel administratieve rompslomp voorkomen. Hierin moet de patiënt ook geattendeerd wordt op het feit dat hij geacht wordt zijn medewerking te verlenen opdat de zorgverlener verantwoorde zorg kan bieden, Hoewel dit in 2019 heel duidelijk uiteengezet is door Bloemendaal en van Boven in MC 24 jan 2019, is dit nog nauwelijks doorgedrongen in de praktijk. Nog steeds wordt een briefje met handtekening van de patiënt verlangd voordat men bereid is gevraagde gegevens te leveren.
    (https://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/privacywet-onnodig-streng-uitgelegd.htm)
    Door wie en voor wie:
    In hoeverre is het ‘Informed consent’ de behandelovereenkomst in het kader van de WGBO?
    Het anesthesiologische ‘Informed consent’ zoals benoemd in het artikel betreft dus alleen de informatie en afspraken over de anesthesie. ‘Informed consent’ over het screenings proces ontbreken.

  • Hans Knape

    anesthesioloog, Bilthoven

    Het artikel “Toestemming voor anesthesie kan veel simpeler” beschrijft mooi hoe het gebruik van digitale voorlichting over de anesthesie effectief is en hoe een tijdrovend bezoek van de patiënt aan de kliniek kan worden beperkt of voorkómen. Het is d...aarbij wel belangrijk dat de anesthesioloog zich ervan overtuigt dat de patient daadwerkelijk de informatie heeft binnengekregen door het informed consent concreet in een digitale module, waar ook de patiënt toegang toe heeft, vast te leggen. Daar hoort bijvoorbeeld ook nadrukkelijk vaststelling bij van wat de patiënt wil in het geval van een noodzaak tot reanimatie rond de ingreep. Te vaak hoor ik bij aansprakelijkheidstellingen de patient zeggen dat er helemaal niet over risico’s gesproken is, terwijl de arts beweert van wel.
    Een nadeel van de verdere digitalisering is dat de anesthesiologie wel nog verder de onbekendheid in drijft met het imago van een ‘puur technisch vak” in plaats van een specialisme. En veel patiënten willen bij de voorbereiding van een voor hun spannend moment wel een echte dokter zien in plaats van een filmpje via ZOOM.

  • Stijn de Vries

    Uroloog en Ondernemer, Rotterdam

    Mooi en helder artikel. In mijn optiek hebben we als artsen de beste kijk in onze eigen keuken en laten we vooral van onze eigen expertise uitgaan om te kijken hoe we onze huidige geweldige zorg betaalbaar en beheersbaar en werkbaar kunnen houden naa...r de toekomst. Uiteraard komen daar ook uitdagingen bij kijken, maar als dokters kunnen wij als geen ander oplossingsgericht denken en handelen!

  • Jurriaan Kok

    Anesthesioloog, Amsterdam

    Digitalisering in de huidige periode heeft een vogelvlucht genomen maar we staan voor kwaliteit, we blijven verantwoordelijk voor het preoperatief proces als Anesthesioloog.
    Een digitaal consult met een webcam via Beterdichtbij lijkt me een belangri...jke toevoeging aan een digitale screening, daarnaast is het handig als we binnenkort de BGZ items met de huisarts zoals bloeddruk/hartslag kunnen uitwisselen en importeren.

  • Rob van Gestel

    Anesthesioloog, Assen

    Het artikel beschrijft een deel van onze dagelijkse praktijk op de preoperatieve screening erg mooi. Wat stellen de auteurs voor om correct om te gaan met voorschrijven van premedicatie voor de anesthesie wanneer er geen fysiek consult heeft plaats g...evonden bij een laag risico patient voor een laag risico ingreep? Dit gezien de beperkingen / aanvullende voorwaarden opgelegd in artikel 67 van de geneesmiddelenwet, ofwel de uitleg hiervan in de KNMG richtlijn 'Omgaan met medische gegevens' 2021, alinea 3.3.3?

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.