Toen bleek het consult te zijn opgenomen...
Handvatten voor het opnemen van gesprekken door patiënten
4 reacties
Patiënten kunnen er baat bij hebben om een gesprek met een arts op te nemen. Tegelijk kan een geluidsopname voor een arts ongemakkelijk voelen. De KNMG stelde een handreiking op voor artsen over omgaan met geluidsopnames door patiënten.
Het spreekuur begint met een consult over een behandeltraject voor coloncarcinoom. ‘Maar zet u eerst even de opnamefunctie van uw mobiel aan’, stelt de arts aan de patiënt voor, ‘dan kunt u ons gesprek later nog eens rustig naluisteren’. Deze situatie is nu nog uitzonderlijk, zo bleek uit het onderzoek dat de KNMG hield onder haar artsenpanel.1 Artsen worstelen ermee als patiënten zelf het initiatief nemen om een gesprek op te nemen. Mag dat zomaar?, vragen ze zich af. En hoe reageer je als een patiënt erom vraagt? Deze afwegingen zijn niet zo vreemd; een opname kan een zekere druk op het gesprek leggen. Maar het kan ook bijdragen aan de zorgverlening.
De behoefte aan richtlijnen over het omgaan met geluidsopnames was reden voor de KNMG om samen met de federatiepartners de handreiking ‘Opnemen van gesprekken door patiënten’ te maken. De achterban werd intensief betrokken via het KNMG Artsenpanel, een sessie tijdens een KNMG-symposium en een proefleesronde. De handreiking biedt artsen handvatten om het opnemen van gesprekken op een goede manier in hun praktijk te integreren. Op een manier die voor de patiënt nuttig is, past bij de arts en de zorg verder helpt. De kiem hiervoor werd gelegd toen minister Schippers van VWS in maart 2016 in een brief aan de Kamer meldde dat zij het een goed idee vond als patiënten het gesprek met hun arts zouden opnemen.2 Dit leidde tot bezorgde reacties van artsen. Een enquête van de Federatie Medisch Specialisten en Radio 1 onder medisch specialisten liet zien dat er naast goede ervaringen ook vragen en zorgen zijn, een beeld dat werd bevestigd in het onderzoek onder het KNMG Artsenpanel.
Privégebruik
Zo’n 40 procent van de geraadpleegde artsen in het artsenpanel heeft wel eens meegemaakt dat een patiënt een geluidsopname wilde maken van een consult. Slechts 5 procent van de ondervraagde artsen gaf aan dat niet toe te staan. De rest zei altijd in te stemmen (40%), soms in te stemmen/afhankelijk van de situatie (27%) of het nog niet te weten (29%).
Het kan helpen als de arts met de patiënt de opname in openheid bespreekt
Van ‘niet toestaan’ kan overigens eigenlijk geen sprake zijn want volgens het Wetboek van Strafrecht mogen patiënten een gesprek met hun arts opnemen voor privégebruik.3 De patiënt is ook niet verplicht om hiervoor toestemming te vragen of de arts vooraf in te lichten. Uiteraard is het fatsoenlijk en komt het de verstandhouding ten goede als de patiënt het opnemen van tevoren meldt.
Wensen en zorgen
Het juridische kader is dus helder: patiënten mogen gesprekken met hun arts opnemen. Gespreksopnames kunnen de zorgverlening ook ondersteunen. Want emoties en andere factoren kunnen ervoor zorgen dat patiënten niet alle informatie onthouden. Dan is het behulpzaam om een gesprek te kunnen terugluisteren en te kunnen delen met naasten. Een opname van een gesprek kan de patiënt zo meer grip geven op het eigen zorgtraject. Deze ondersteunende rol van een geluidsopname wordt ook genoemd door meer dan de helft van de ondervraagde artsen.
Maar er zijn ook zorgen. Verscheidene artsen die meewerkten aan het KNMG Artsenpanel geven aan dat ze zich door een geluidsopname ongemakkelijk voelen, dat de opnames een gevoel van wantrouwen creëren en het gevoel geven dat hun eigen privacy in het gedrang is. Er zijn ook artsen die vrezen dat zo’n geluidsopname het gesprek beïnvloedt en daardoor kan leiden tot een defensievere gespreksvoering en een suboptimale arts-patiëntrelatie. Het is belangrijk om te voorkomen dat deze zorgen een obstakel in de zorgverlening worden. Om dit te bereiken, kan het helpen als de arts met de patiënt in openheid bespreekt welke wensen en eventuele zorgen rond het opnemen van het gesprek over en weer leven. Wat is de behoefte van de patiënt, waarom wil hij het gesprek opnemen? Is dat om de opname later aan een naaste te laten horen, of omdat er geen vertrouwen is in de arts? De antwoorden kunnen helpen om eventuele zorgen over en weer weg te nemen en samen te bekijken wat het beste aansluit bij de behoefte van de patiënt.
Door de behoefte van de patiënt uit te vragen, kan ook blijken dat een geluidsopname niet het enige of beste middel is om hieraan te voldoen. Stel dat de patiënt vooral wil weten hoe de operatie zal verlopen, dan kan gericht voorlichtingsmateriaal hem wellicht beter helpen. Geeft de patiënt aan dat hij moeite heeft om te onthouden wat tijdens het consult is besproken en afgesproken, dan is hij mogelijk meer geholpen met het voorstel om aan het eind van het consult een samenvatting te geven die hij kan opnemen. Opnames kunnen zo een aanvulling op de zorgverlening zijn, door het een onderdeel van de consultvoering en informatieoverdracht te maken. Het opnemen van het gesprek kan leiden tot minder vervolgvragen of juist gerichtere vervolgvragen. Artsen kunnen patiënten ook zelf attenderen op de mogelijkheid van een geluidsopname, bijvoorbeeld door een aankondiging in de wachtkamer. Heimelijke opnames kunnen door een dergelijke open en uitnodigende houding van de arts worden voorkomen.
Openbaar maken
Uit het artsenpanel blijkt dat artsen vooral zorgen hebben over het openbaar maken van opnames. Ook hier zijn de regels duidelijk: patiënten mogen geluidsopnames niet openbaar maken – via bijvoorbeeld internet of sociale media – zonder toestemming van de arts. Gebeurt dit toch, dan kan de arts de patiënt vragen de opname te verwijderen. Het kan immers om een misverstand gaan of misschien is de patiënt zich niet bewust van de onprettige ervaring die dit oplevert voor de arts. Als arts en patiënt er samen niet uitkomen, dan kan de arts juridische stappen zetten.
Specifieke situaties
De consultatie van het artsenpanel leverde ook vragen op over specifieke situaties. Mag een arts zelf geluidsopnames maken van een gesprek met de patiënt zonder diens toestemming? Nee, dat mag niet. Hoe ga je om met geluidsopnames bij groepsconsulten? Vraag iedereen toestemming. En wat zijn de regels voor beeld- en filmopnames? Die zijn strenger. Deze en andere vragen worden behandeld in de handreiking. Uitsluitsel voor elke situatie is hiermee niet gegeven, toepassing is altijd afhankelijk van de praktijksituatie, maar het legt een basis voor een goede integratie van gespreksopnames in de zorg.
auteurs
Krista Tromp, beleidsadviseur ethiek, KNMG
Gert van Dijk, beleidsadviseur ethiek, KNMG
Sjaak Nouwt, beleidsadviseur gezondheidsrecht, KNMG
Geen belangenverstrengeling gemeld door de auteurs.
contact
k.tromp@fed.knmg.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
voetnoten
1. Raadpleging KNMG Artsenpanel ‘Opnemen van gesprekken door patiënten’ tussen 31 oktober en 24 november 2016 (772 respondenten).
2. Kamerbrief ‘Juridische status van geluidsopname van een gesprek met de arts’. Minister van VWS. 10 maart 2016.
3. Art. 139a Wetboek van Strafrecht
zie ook Lees als pdf: Toen bleek het consult te zijn opgenomen
Joop Arends
, associate professor en founder | Stichting HappiApp
Met interesse heb ik het artikel op het opnemen van het consult gelezen in MC 43 26 Okt 2017 (pag 18-20). Als arts ben ik voor transparantie en daarom ook voor het opnemen van een medisch consult. Echter er moet zoals in het MC artikel wordt weergege...ven wel tegemoet worden gekomen aan het wantrouwen van sommige artsen.
Ik zou echter willen opmerken dat de aanbeveling in het artikel om hiervoor de opname-functie van de telefoon te gebruiken nuancering en toelichting verdient.
Vorig jaar heb ik de app Happi gelanceerd voor patiënten met HIV (www.happiapp.nl). Hierin hebben we een functie opgenomen waarin de patient het consult kan opnemen. Er zijn 2 belangrijke verschillen tussen de Happi app en de gewone opname-functie:
1) met de gewone opname-functie wordt het geluidsfragment tussen de andere memo’s opgeslagen op de telefoon wat niet veilig is bij hacken en ook makkelijk te verspreiden is door de eigenaar zelf. Voor de Happi App geldt dat de opgenomen geluidsfragmenten versleuteld binnen de app worden bewaard en dus niet via directories of andere manieren benaderbaar is (zie screenshot). Dit voorkomt hacken of verspreiden van het geluidsfragment.
2) Het geluidsfragment wordt in de Happi app na 3 maanden automatisch gewist van de telefoon. Voor deze periode is gekozen na onderzoek onder patiënten en hulpverleners die beiden aangaven dit een acceptabele termijn te vinden.
Ik hoop u hiermee meer inzicht te hebben gegeven in de initiatieven die er in het veld zijn om met dit thema om te gaan.
P. D. F. Frijns
Specialist Ouderengeneeskunde, Geleen
Pas tien ik werd gebeld door een collega, huisvriend van de partner van mijn patient, kwam ik erachter dat deze partner het gesprek had opgenomen. Dus stiekum opgenomen en ook aan derden laten horen. Door de snelle achteruitgang en overlijden heb ik ...deze man hier nooit over kunnen aanspreken. Ik heb geen bezwaar tegen opnames maar opnemen zonder mijn weten vind ik onbeschoft. Gelukkig was de collega specialist erg te spreken over de inhoud van het (preterminale) gesprek en de wijze waarop ik de, tegen beter weten in op herstel hopende partner, probeerde voor te bereiden op een mogelijk fatale afloop.
G
Anios, Amersfoort
Mee eens!
Edward Gebuis
Ziekenhuisarts i.o., Leiden
"patiënten mogen geluidsopnames niet openbaar maken – via bijvoorbeeld internet of sociale media – zonder toestemming van de arts. Gebeurt dit toch, dan kan de arts de patiënt vragen de opname te verwijderen."
Goh, heeft de rijksoverheid juist niet ...in diverse campagnes over veilig gebruik van internet en social media niet juist gezegd dat iets dat eenmaal op het internet staat er nooit meer helemaal van verwijderd kan worden? Staat nogal haaks op deze uitspraak.
"Het kan immers om een misverstand gaan of misschien is de patiënt zich niet bewust van de onprettige ervaring die dit oplevert voor de arts."
Dat zou, in theorie, kunnen. In de praktijk gebeurt het niet op deze manier maar in theorie is het mogelijk.
"Als arts en patiënt er samen niet uitkomen, dan kan de arts juridische stappen zetten."
En die juridische stappen zijn ook heel nuttig als er al sprake is van reputatieschade. Want de juridisch afwikkeling van een (civiele) procedure duurt jaren. En gedurende die jaren kan de arts keer op keer geconfronteerd worden met de geluidsopname, al dan niet in bewerkte vorm. En zelfs als de arts dan uiteindelijk in het gelijk wordt gesteld, heeft de opname een volledig eigen leven gekregen en hoeft de arts niet eens enige vorm van schadevergoeding te verwachten. Want 1: we wonen niet in de VS en 2: reputatieschade is niet te kwantificeren en dus ook niet in geld uit te drukken.
"Mag een arts zelf geluidsopnames maken van een gesprek met de patiënt zonder diens toestemming? Nee, dat mag niet."
Nee, want stel je voor dat artsen en patiënten dezelfde rechten en plichten hadden. Daar moeten we niet aan denken, natuurlijk.
Met deze "richtlijn" (beter genoemd: vrijbrief) worden artsen vogelvrij verklaard. Er zijn zogenaamde juridische beveiligingen maar iedereen weet dat dat papieren tijgers zijn. Met deze handreiking heeft de KNMG artsen in de kou gezet, niets meer en niets minder.