Tijd is rijp voor gedragscode medisch specialisten
Betrouwbare zorg: artsen Isala willen voorbeeld zijn
6 reacties
Veel sectoren werken met een gedragscode. De zorgsector nog nauwelijks, terwijl het ook daar heel nuttig zou zijn, zeggen medisch specialisten in Isala. Zij zien introductie ervan als een belangrijke stap in het patiëntveiligheidsbeleid.
Als het gaat om patiëntveiligheid in een groot STZ-ziekenhuis (Stichting Topklinische Ziekenhuizen), vervullen dokters in het algemeen, maar medisch specialisten in het bijzonder, een voorbeeldfunctie. En dan gaat het niet alleen om de technische aspecten van hun werk, maar ook om de wijze waarop zij invulling geven aan de ‘zachtere aspecten’, zoals respectvolle omgang en bejegening van alle deelnemers. Na twee eerdere ‘veranderfases’, bestaande uit technische verbeteringen en standaardisatie van procedures, zijn de sterftecijfers in de chirurgie de afgelopen jaren al sterk gedaald.1 Nu is de tijd rijp om ons te richten op de derde verbeterfase, namelijk de organisatie van betrouwbare zorg. In deze fase van potentiële sterftewinst ligt de focus sterk op het leren van fouten en het verbeteren van het gedrag van de zorgverleners. Met de bewustwording van de relatie tussen gedrag en veilig gerealiseerde resultaten, ligt er ook een kans voor medisch specialisten om hun verantwoordelijkheid te nemen.
Transparant
Om dit veiligheidsdenken goed te integreren in het werk, is een set van gedragsregels nuttig.
Daarin kan worden betrokken dat het patiënten of medewerkers in het zorgproces altijd vrij moet staan hun zorg te uiten als de veiligheid in het geding is of als zij hinder ondervinden van historisch verworven vrijheden en gedragingen van zorgverleners. Dat kan gaan om respectloze uitingen in woord en gedrag, maar kan ook ernstiger vormen aannemen zoals fysieke intimidatie. Autoritair gedrag, arrogantie, beperkte mate van zelfreflectie, geringe bescheidenheid over het eigen kunnen en het nauwelijks openstaan voor kritiek, vormen storende aspecten in de samenwerking.2
Voor piloten in de luchtvaart bestaan zulke gedragsregels, opgetekend in een Code of Ethics, al sedert 1956.3 Buiten de luchtvaart is het hanteren van een gedragscode inmiddels vanzelfsprekend in vele takken van het bedrijfsleven en de wetenschap. Het past in de transparante manier waarop bedrijven een stelsel van normen en waarden willen vastleggen en handhaven. Zo kent Shell, naast een algemene gedragscode voor alle werknemers, ook nog een in detail uitgewerkte Code of Ethics voor personen in speciale functies.⁴ Jaarlijkse scholing, training en ondertekening van deze code zijn daarbij verplicht.
Het formuleren van een norm kan een disfunctioneringstraject voorkomen
Hoewel de Joint Commission (die wereldwijd zorginstellingen toetst) al in 2008 stelde dat ontwrichtend gedrag van zorgverleners ‘zonder enige tolerantie’ moet worden bestreden, blijkt dat er in zorginstellingen nog maar mondjesmaat gebruikgemaakt wordt van een gedragscode als onderdeel van de toelatingsovereenkomst bij de intreding van een medisch specialist.⁵
Voor artsen zijn alleen algemeen geformuleerde gedragsregels beschikbaar die zich in het bijzonder richten op de relatie tussen arts en patiënt, maar wel van toepassing kunnen zijn op een specifieke groep artsen (bijvoorbeeld huisartsen en medisch specialisten).⁶ de Federatie Medisch Specialisten kent zo’n code niet.⁷
Naar het zich laat aanzien, is Isala het enige STZ-ziekenhuis waar het initiatief voor een gedragscode voortkomt uit de wens van de medisch specialisten zelf.
Vroeg bespreekbaar
Het is bekend dat bij 3 tot 5 procent van de medische professionals sprake is van ‘ontwrichtend’ gedrag met nadelige consequenties voor de patiëntveiligheid.2 Voor die medici treedt, veelal (te) laat, het traject ‘disfunctioneren’ in werking, waarbij een tijdrovende, kostbare route moet worden afgelegd die vaak, vanwege ‘onherstelbaar verstoorde werkverhoudingen’, eindigt met een uitspraak van de rechter. Hierbij lopen alle partijen schade op. Het lijkt effectiever als medisch specialisten, met steun en participatie van de organisatie, alle preventieve mogelijkheden inzetten om dergelijk functioneren in een vroege fase bespreekbaar te maken en zo nodig te verbeteren met behulp van voorlichting en scholing. Het formuleren van een norm en het gezamenlijk naleven van een gedragscode kunnen daarbij helpen en hopelijk bijdragen om een, veelal onterend, disfunctioneringstraject te voorkomen.
Doel is een open omgang waarbij het bespreken van gedrag normaal is
Bewustzijn
Verandering kost tijd en geduld. Hier dient beslist rekening mee te worden gehouden om verharding van tegenstellingen te voorkomen. Het stemt hoopvol dat bewustzijn van het effect van de eigen gedragingen, elkaar aanspreken en bewegen om tot verbetering van gedrag te komen, inmiddels geïncorpereerd is in de opleiding tot basisarts en binnen de modernisering van de vervolgopleiding tot medisch specialist. Het uiteindelijke doel is te komen tot een bestendige open omgangsmodus waar het elkaar aanspreken en het bespreken van gedrag normaal is.
Persoonlijk commitment
In Isala hebben medisch specialisten de wens geuit om de relatie tussen het gedrag van zorgprofessionals en de patiëntveiligheid prominent onder de aandacht te brengen in een cyclisch onderwijsprogramma. De praktische invulling van het programma werd gemarkeerd door het opstellen van een gedragscode: een document bestaande uit vijftien regels, naar voorbeeld van de Code of Conduct van het Brigham and Women’s Hospital. De code in Isala (zie blz. 31) wijkt af van dit voorbeeld omdat elke gedragsregel begint met ‘ik’ in plaats van ‘wij’. Hiermee wordt persoonlijk commitment beoogd. Met ondertekening van de gedragscode wordt steun voor het gedachtegoed uitgedrukt. De gedragsregels gaan gelden voor alle medisch specialisten en toetredende collega’s. De dagelijkse monitoring en de praktische naleving van de code worden in handen gelegd van de voorzitters (medici) van de RVE’s (resultaatverantwoordelijke eenheden) en de vakgroepvoorzitters, waarbij de vereniging medische staf en de raad van bestuur de uiteindelijke verantwoordelijkheid dragen. Tevens werd voorgesteld om de gedragscode in ieder geval een vast onderdeel te laten zijn van de verplichte, jaarlijkse gesprekken in het kader van het IFMS (Individueel Functioneren Medisch Specialisten). Tevens zal er voor alle medici een onderwijscyclus komen, gericht op de bewustwording van het gedrag. Het is de bedoeling dat op termijn de gedragscode, naar het voorbeeld van de medisch specialisten, ook gaat gelden voor alle andere medewerkers in het ziekenhuis.
auteurs
George Brandon Bravo Bruinsma MD/PhD, lid commissie Kwaliteit & Veiligheid Isala Zwolle, cardiothoracaal chirurg, patient safety officer
Harm de Haan MD/PhD, gynaecoloog, voorzitter medische staf Isala
Jan Lambert MD/PhD, lid commissie Kwaliteit & Veiligheid Isala, internist, lid bestuur medisch specialistisch bedrijf Isala
Jolita Bekhof MD/PhD, lid commissie Kwaliteit & Veiligheid Isala, kinderarts Isala, voorzitter commissie Kwaliteit & Veiligheid Isala
Roland Kruse MD/PhD, vaatchirurg Isala
Walter Kuchenbecker MD/PhD, lid commissie Kwaliteit & Veiligheid Isala, gynaecoloog Isala
contact
g.j.brandon.bravo.bruinsma@isala.nl
cc: redactie@medischcontact.nl
Geen belangenverstrengeling gemeld door de auteurs.
Voetnoten
1.Ghaferi, A.A., et al. The next wave of hospital innovation to make patients safer. Harvard Business Review. Augustus 2016
2.Shapiro J. et al. Instituting a Culture of Professionalism: The Establishment of a Center for Professionalism and Peer Support. J Qual Pat Saf. 2014;40:4:168-177
3.Code of Ethics. Air Lines Pilots Association. November 1977
4.www.shell.com. Onze gedragscode: De juiste beslissingen nemen. Shell International Limited 2015
5.The Joint Commission. Behaviors that undermine a culture of safety. Sentinel Event Alert No.40.Jul 9,2008 Accessed Mar 2,2014.
6.Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor Geneeskunde. Gedragsregels voor artsen. KNMG uitgave-versie 3.0. 2002
7.Orde van Medisch Specialisten. Gedragscode intramuraal praktiserend medisch specialist. OMS 009095. ALV 2005
Lees ook:
J.P.C.M. van der Hulst
Kinderarts, Krommenie
Het artikel lijkt er weer eentje uit de serie 'beste van de klas'.
Veel trivialiteiten. Doet mij denken aan regels die de stad Amsterdam jaren geleden wilde opstellen. Regels als 'op het zebrapad de voetgangers voor laten gaan' en 'een deur voor iem...and open houden', etc. Dus doe maar eens in praktijk gewoon, dan doe je goed genoeg en spreek elkaar er nu eens op aan op de werkvloer in alle eerlijkheid...
ria huntink
anesthesioloog, winterswijk
de gedragscode van Shell geldt waarschijnlijk niet in Afrika!
GJ Bonte
Neuroloog, Dalfsen
"Daarin kan worden betrokken dat het patiënten of medewerkers in het zorgproces altijd vrij moet staan hun zorg te uiten als de veiligheid in het geding is of als zij hinder ondervinden van historisch verworven vrijheden en gedragingen van zorgverlen...ers. Dat kan gaan om respectloze uitingen in woord en gedrag, maar kan ook ernstiger vormen aannemen zoals fysieke intimidatie. Autoritair gedrag, arrogantie, beperkte mate van zelfreflectie, geringe bescheidenheid over het eigen kunnen en het nauwelijks openstaan voor kritiek, vormen storende aspecten in de samenwerking."
Na zeven maanden waarneming in de Isala kan ik niet anders concluderen dat men in de Isala nog een hele, hele lange weg heeft te gaan... Veel langer dan in menig ander ziekenhuis..
Peter de Groodt
Psychiater, Uden
Ik sluit me volledig aan bij de reacties van collegae Lionarons en Laterveer. De gestelde regels zijn prima, daar is niets mis mee.
Het institutionaliseren van regels schiet ver het doel voorbij, wat mij betreft.
Laten we ze vooral gedragsregels no...emen en blijven noemen. Ze verheffen tot 'code' is niet nodig.
Ik wil graag met elkaar kijken waar we onszelf en ons handelen kunnen verbeteren of op niveau houden. Daar kunnen dan indien gewenst afspraken over worden gemaakt. Betutteling middels codering en 'ondertekening' wil ik niet graag. Betutteling leidt niet tot betere zorg en schaadt de psychohygiëne. Die van mij in dit geval wel...
W.H. Lionarons
psychiater, Amsterdam
De auteurs lijken niet te beseffen dat het voorbeeld van Shell juist twijfels oproept over het nut en de ware functie van dergelijke gedragscodes.
L. Laterveer
Hematoloog, Meppel
De gedragscode is heel aardig en als u deze goed leest staan hier veel gemeengoed in met betrekking tot het handelen van elk sociaal en weldenkend mens. Veel zaken gelden niet alleen voor dokters. Dit epistel kan men inderdaad zien als een manier tot... bewustwording mbt gedragsregels zoals wij ook een burgerlijk wetboek hebben waarin is vastgelegd wat (niet) mag. Waar Isala te ver in gaat is het feit dat specialisten wordt gevraagd dit te tekenen. Dit is net zo idioot als het vragen of wij allen het burgerlijk wetboek ondertekenen, of dichter bij ons werk, dat wij er individueel voor tekenen de richtlijnen van onze wetenschappelijke verenigingen te volgen. Ik ben 1 van degenen die dit uit principe niet heeft ondertekend. Niet omdat ik niet achter de gedragsregels sta, maar vanwege het signaal dat hier vanuit gaat: vooral medisch specialisten zijn niet te vertrouwen.