Telraamepidemiologie

Het is weer lente. De dagen worden langer en zonniger, de narcissen bloeien, maar bovenal: er worden nauwelijks meer influenzasterfgevallen gemeld. Dat laatste ijkpunt bestaat sinds 2009; we kregen toen een nieuw griepvirus, en sindsdien is het mode de sterfte eraan wekelijks breed uit te meten in de media. Dat is mogelijk doordat griep meldingsplichtig is, althans, H1N1, de Mexicaanse griep.

Sterker nog, de ziekte valt in categorie A van de infectieziektewet: onderzoek, opname en quarantaine kunnen worden afgedwongen, en alleen al een verdénking erop maakt melding binnen 24 uur verplicht. In de ambtelijke werkelijkheid is een griepuitbraak hiermee net zo bedreigend als een uitbraak van pokken, polio of SARS (al worden in de praktijk gelukkig alleen bewezen ziekenhuisopnames gemeld).

Nou is de hele meldingsplicht voor H1N1 sowieso merkwaardig. Er volgen namelijk geen maatregelen op het vaststellen van een geval, en dat is toch wel de grondslag van de hele infectieziektewet. Ooit – in mei en juni 2009 – waren deze maatregelen er wel. De GGD moest achter élke verdenking H1N1 aan om met adviezen en antivirale medicatie de griepuitbraak in te dammen. Een en ander was qua effect vergelijkbaar met een airco in je achtertuin zetten omdat je een Elfstedentocht wilt, maar het duurde even voordat dit was doorgedrongen tot de besluitvormende instanties.

Een airco in je achtertuin zetten omdat je
een Elfstedentocht wilt

Hoe dan ook, afgelopen winter was het opnieuw noodzakelijk van week tot week te horen hoeveel H1N1-doden er waren gevallen (H3N2- en influenza B-doden zijn onbelangrijk). Ongeveer veertig, als we de officiële cijfers aanhouden, maar die kloppen van geen kanten. Het cijfer is te laag, want alleen patiënten die zijn opgenomen en bij wie diagnostiek is verricht, worden meegeteld. Bovendien bestaat er geen specifieke meldingsplicht voor griepstérfte. Het is aan de individuele GGD’s bij te houden hoe het afloopt met een opgenomen H1N1-patiënt. Als deze na een week plotseling overlijdt, is hij waarschijnlijk al uit het zicht verloren.

Aan de andere kant is het cijfer te hoog, want het betreft geen ‘sterfte aan griep’, maar ‘patiënten voor wie influenza naar alle waarschijnlijkheid in enige mate heeft bijgedragen aan het complex van factoren die uiteindelijk leidden tot de dood’. En al die andere factoren in dat complex geven meestal de doorslag.

Ontdaan van de context hebben we niets aan sterftecijfers, en in dit geval zijn ze zelfs schadelijk. Ze suggereren dat doodgaan aan influenza gewoon kán, dat het weliswaar zeldzaam is, maar normaal. Dat je vooral een hoop Tamiflu in ernstig zieke, H1N1-positieve patiënten moet pompen, in plaats van op zoek te gaan naar andere verklaringen voor hun onwelbevinden, naar oorzaken die behandelbaar zijn. Zo heeft in mijn geringe ervaring met fatale H1N1-infecties bijna iedereen er een Aspergillus-pneumonie bij. Uit de sterftecijfers kan ik echter niet opmaken of wij hier nu uniek in waren, of dat het fenomeen zich in andere ziekenhuizen ook voordeed. Zouden andere ziekenhuizen bij H1N1-patiënten überhaupt wel diagnostiek verrichten naar invasieve schimmelinfecties?

Als het wereldkundig maken van sterftecijfers bedoeld is om clinici te helpen, en niet slechts om de naam van de bepaalde instanties in het nieuws te krijgen, stel ik voor dat we de communicatie erover niet meer overlaten aan een ambtenaar met een telraam. Deze taak moet worden voorbehouden aan professionals die betrokken zijn geweest bij het vergaren van de gegevens, die begrijpen wat de gegevens betekenen, en die bereid zijn net die ene stap verder te zetten om uit te leggen wat we ermee aanmoeten.

Miquel Ekkelenkamp is arts-microbioloog en schrijver (onder de naam Bulnes)

Meer columns van Ekkelenkamp: Uitbraak