Te vaak antipsychotica bij verstandelijke beperking

Mensen met een verstandelijke beperking krijgen bij gedragsproblemen te vaak antipsychotica voorgeschreven. Afbouwen zonder toename van probleemgedrag is bij een aanzienlijk deel mogelijk. Dat zegt arts voor verstandelijke gehandicapten (AVG) Gerda de Kuijper. Zij promoveert 4 september op dit onderwerp.

De Kuijper onderzocht in 2008 binnen een populatie van 2373 mensen met een verstandelijke beperking of ze antipsychotica gebruikten en om welke reden. Bijna een derde slikte antipsychotica, vaak langdurig. Bij 3 op de 5 patiënten die zo’n middel gebruikten, vormden gedragsproblemen de indicatie. Slechts bij 22 procent was er sprake van een psychotische stoornis of symptomen. Het valt niet te zeggen of er sinds 2008 veel veranderd is in voorschrijfgedrag, zegt De Kuijper. ‘Maar we zien het in de praktijk nog steeds gebeuren dat bijvoorbeeld kinderen antipsychotica krijgen voorgeschreven bij gedragsproblemen.’
De Kuijper, die nu werkzaam is bij het Centrum voor Verstandelijk Gehandicapten en Psychiatrie, onderzocht of het mogelijk was om antipsychotica voorgeschreven bij gedragsproblemen, af te bouwen.

Bij  98 deelnemers werden de middelen in twee afbouwschema’s van respectievelijk 14 en 28 weken afgebouwd. Bij 43 van hen konden de medicijnen worden gestopt. Drie maanden later waren 7 van hen toch weer gestart met de middelen. Bij 56 patiënten lukte afbouwen niet of niet volledig. De Kuijper: ‘Als de begeleiding vond dat het niet goed ging, werd niet verder afgebouwd.’

Het afwijkende gedrag werd aan de hand van verschillende meetinstrumenten gekwantificeerd. De Kuijper: ‘Een gestandaardiseerde, gevalideerde vragenlijst liet in de groep die volledig afbouwde, zowel kort na afbouw als bij follow-up een vermindering van afwijkend gedrag zien. Bij de groep die niet volledig afbouwde werd kort na stoppen met afbouw geen verandering gezien, maar bij follow-up een gedragsverbetering.’ Een ander meetinstrument, waarmee de groepsleiding weergaf hoe zij de ernst van afwijkend gedrag ervoer, liet echter een ander patroon zien, vervolgt De Kuijper. ‘Geen verandering bij de volledige afbouwgroep, en een verslechtering in gedrag bij de groep die niet volledig afbouwde. Afwijkende gedragssymptomen worden door de verzorgers blijkbaar als ernstiger geduid dan de ernst zoals gemeten met een gestandaardiseerde schaal. Dat is jammer, want eigenlijk is de conclusie van mijn studie dat afbouwen vaak wel mogelijk is, zonder dat mensen helemaal uit balans raken.’

Bijwerkingen
Dat afbouwen van antipsychotica bij gedragsproblematiek de voorkeur verdient, is duidelijk, zegt De Kuijper. ‘Ze hebben veel bijwerkingen en kunnen verhullen wat er echt aan de hand is. Soms blijkt dat een depressie of een lichamelijke aandoening het probleemgedrag veroorzaakt. Dan moet je daar wat aan doen.’

De bijwerkingen hebben bovendien nog een bijkomend effect. ‘Extrapyramidale symptomen zijn bij ernstig verstandelijk gehandicapten met vaak een slecht ontwikkelde motoriek moeilijk  te herkennen. Acathisie (bewegingsonrust, red.) bijvoorbeeld, kan worden gezien als toename van hyperactief gedrag, met als gevolg een vraag om dosisverhoging. Ik zag in mijn onderzoek dat patiënten met hogere aanvangsscores op extrapyramidale en autonome symptomen, gedragsmatig slechter functioneerden.

Hoe afwijkend het gedrag bij aanvang, hoe kleiner de kans op volledig afbouw. Dat kan een aanwijzing zijn voor het bestaan van een vicieuze cirkel: antipsychotica voorschrijven, die bijwerkingen geven,  die vervolgens reden zijn om meer voor te schrijven.’

De Kuijper wil als vervolg op haar studie dubbelblind, placebo-gecontroleerd onderzoek doen naar afbouwen van antipsychotica en naar de invloed die het trainen van begeleiders in het omgaan met gedragsproblemen heeft op het psychofarmacagebruik.

Sophie Broersen

Aspects of long-term use of antipsychotic drugs on an off-label base in individuals with intellectual disability, promotie Gerda de Kuijper, 4 september, UMC Groningen.

Lees ook:

• Dementen sterven door antipsychotica