Sutorius vindt het arrest van het gerechtshof 'niet goed'

Ik had het gevoel dat dit zou gebeuren, dat de rechters het niet zouden pikken. Desondanks ben ik teleurgesteld in dit arrest. Het is niet goed.’ Eén dag na de uitspraak van het Amsterdamse gerechtshof, vorige week donderdag, komt Flip Sutorius, huisarts in Overveen, langzaam bij van de emoties. Anders dan de rechtbank eerder deed, verklaarde het hof hem in hoger beroep schuldig aan hulp bij de ‘zelfmoord’ (zo staat het in de wet) van oud-senator Brongersma. Maar iedere vorm van bestraffing zou misplaatst zijn, voegde het hof daaraan toe, overtuigd als het was dat Sutorius heeft gehandeld ‘vanuit een grote betrokkenheid bij en mededogen met zijn patiënt’.

Louter existentieel lijden heeft geen somatische of psychische oorzaak, stellen de rechters. Daarom mag een arts zich geen professioneel oordeel vormen over de ondraaglijkheid, uitzichtloosheid en onbehandelbaarheid ervan en is hij niet gelegitimeerd tot levensbeëindigend handelen.

Een onjuist uitgangspunt, meent Sutorius: ‘De scheiding tussen lichamelijk, psychisch en ander lijden is kunstmatig. Lijden heeft per definitie te maken met existentiële zaken. Het gaat erom hoe de patiënt zijn lijden ervaart. Dat is de kern van de zaak.’ Zo bezien is er niets nieuws onder de zon, zegt hij met nadruk: ‘Al in de zaak-Schoonheim, in 1984, werden begrippen als ‘uitzichtloosheid’ en ‘ondraaglijkheid’ opgevat als mentale processen: de patiënt lijdt aan ontluistering en het vooruitzicht niet waardig te kunnen sterven. Dat is altijd een geldige reden geweest voor euthanasie.’  

Het oordeel van het hof is tekenend voor de manier waarop gezondheidsjuristen tegen de praktijk aankijken, vindt Sutorius: ‘Voor hen is de dokter ervoor om een kwaal te onderzoeken en te behandelen. Maar huisartsen hebben een andere invalshoek. Wij kijken in de eerste plaats naar de patiënt in zijn totaliteit. Het gaat om méér dan de kwaal alleen, vaak is een puur medisch aspect zelfs afwezig.’

Volgens het hof heeft Sutorius niet onderzocht of er wellicht andere mogelijkheden waren om het lijden van zijn patiënt te behandelen. Onzin, zegt hij zelf: ‘Daarvoor heb ik nu juist een psychiater ingeschakeld. Hij zag geen te behandelen oorzaak voor zijn lijden. Had ik dan moeten zeggen: sorry, hier stop ik? Ik zou wel eens willen weten wat ik nog wél had moeten doen!’ Een patiënt in een dergelijke situatie de weg te wijzen naar andere mogelijkheden om te sterven, noemt hij hypocriet: ‘Als je hem pillen laat verzamelen, of je wijst hem de weg naar Stichting De Einder (die informatie geeft over methoden om te sterven, JV), dan werk je ook mee aan zijn dood.’

Had hij problemen met Justitie willen voorkomen, stelt hij wat bitter vast, dan had hij er beter aan gedaan in het verslag van zijn handelen het ‘medische’ te benadrukken. Veel collega’s zullen die weg nu kiezen, vreest hij: ‘Bij een verzoek met een hoog Brongersma-gehalte, zullen zij gaan zoeken naar een lichamelijk aanknopingspunt. Dat is jammer, want het komt de transparantie niet ten goede. Overigens moet je je afvragen of ouderdom geen ziekte is. Wie oud is, takelt af. Is niet gezond, voelt zich ziek. Wellicht zullen we dat in de toekomst wel degelijk als ziekte classificeren. Aftakelen kan zeer ontluisterend zijn. Spreken van de condition humaine, zoals Spreeuwenberg doet, is een onderschatting van de patiënt.’

Ook op zijn eigen handelen heeft het arrest invloed: ‘Ik kan op dit moment niet goed als SCEN-arts functioneren. Veel collega’s vinden het moeilijk om lijden te beschrijven. Kanker, dat is een inkopper, want lichamelijk lijden! Maar heeft de arts bij deze patiënt wellicht een depressie over het hoofd gezien? Heeft hij voldoende communicatieve vaardigheden om een goed oordeel te geven? Juist nu kijk ik heel precies. Ik ben ook boos. Euthanasie vanwege ernstige osteoporose, of terminaal vaatlijden: ik kom het bij collega’s tegen. Of neem Chabot, die het lijden van een vrouw van vijftig als uitzichtloos beoordeelde. Dat mag allemaal wel, en wat ík heb gedaan mag niet. Dat is wrang.’

Het Openbaar Ministerie ziet graag dat Sutorius in cassatie gaat en heeft aangeboden de kosten van juridische bijstand te betalen. Het ‘proefproces’- zo noemt ook het gerechtshof deze zaak - moet immers tot de Hoge Raad worden doorgevoerd. Sutorius weet het nog niet: ‘Je kunt je niet voorstellen hoe belastend deze zaak is. En dan niet alleen de zaak zelf, maar ook de reacties van de pers. De hele discussie over levensmoeheid wordt aan mijn zaak gekoppeld. Een vergroving waarin ik mijn handelen helemaal niet meer herken. Maar anderzijds is het een principiële zaak. Ik voel me bijna verplicht om het te doen, maar moet ook aan mezelf denken.’ Hij heeft nog een week om een besluit te nemen. << JV