Laatste nieuws
Wim van Dijk
6 minuten leestijd
euthanasie

Stop met strafbaar stellen van levenseindehulp

Euthanasiewet is aan een update toe

5 reacties
Getty Images
Getty Images

Psycholoog Wim van Dijk moet zich verantwoorden voor het verstrekken van het ‘Middel X’ aan ruim honderd mensen. Hij vindt dat hij volkomen in zijn recht staat en bepleit, mede op basis van een persoonlijke ervaring, aanpassing van de euthanasiewet.

Mijn vrouw overleed op 21 maart 2019 smartelijk, ondanks haar euthanasieverklaring. Ik had de verpleeghuisarts gevraagd haar te euthanaseren, maar hij zei dan strafbaar te zijn. Ze kreeg vier etmalen palliatieve sedatie – feitelijk was het versterven met pijn- en onrustmedicatie: een onmenselijk traject. Ze was al mager en mijn liefde werd een skelet. Ik heb daarom de kist gesloten gelaten.

Waarom blijft dit inhumaan overlijden gebeuren, vroeg ik me af. Wat zijn daar de redenen van? Ik nam mij voor iets te onder­nemen.

Vervolgens ontmoette ik wilsbekwame mensen die zochten naar het levenseindemiddel X. Bang voor een toekomst met dementie, parkinson of zorgafhankelijkheid in een verpleeg- of verzorgingshuis, en uit angst voor de weigering van euthanasie door de arts, wilden ze tegen hun stervenstijd zelf de regie over hun levenseinde. Ik besloot te helpen opdat hun in de toekomst niet hetzelfde zou overkomen als mijn vrouw. Ik verkreeg het ‘Middel X’ dat ik op een zorgvuldige manier heb verstrekt.

Mijn leverancier werd gearresteerd. Mijn huis is doorzocht. Ik werd aangehouden, verhoord en vrijgelaten. Vlak daarna gaf ik een interview waarin ik mijn verstrekking erkende. Ik moet voor de rechter verschijnen – heb overigens op het moment van schrijven nog niets van het OM vernomen.

Aangepaste euthanasiewet

Voor alle duidelijkheid: ik ben tegen een volledig vrije verstrekking. Misbruik moet zo veel mogelijk worden voorkomen. Ik pleit voor een aangepaste euthanasiewet die artsen en andere hiertoe opgeleide mensen de ruimte geeft om euthanasie toe te passen als aan geobjectiveerde voorwaarden is voldaan. De euthanasiewet uit 2002 was destijds een belangrijke stap, maar door verschillende ontwikkelingen en veranderende opvattingen voldoet ze deels niet meer. Wat zijn die veranderingen?

In de eerste plaats is de sociale mindset de laatste decennia verschoven van de beschermwaardigheid van ‘het’ leven naar de quality of life. Het individuele leven is evalueerbaar, en dat kan leiden tot een doodswens. De roep om zelfbeschikking zwelt aan en steeds meer mensen willen een waardig levenseinde in eigen regie.

Een andere ontwikkeling is de toename van het aantal patiënten met een mogelijke euthanasiewens. In 2040 zullen dat er minimaal 1,3 miljoen zijn: alzheimer 500 duizend; parkinson 91 duizend, hart-/vaatziekten: 670 duizend, plus mogelijk andere aandoeningen die patiënten zelf uitzichtloos vinden of waarvan ze de komende lijdensweg niet willen ondergaan.1-3 Daardoor zal de vraag om levenseindehulp geleidelijk, maar aanzienlijk stijgen. Zonder anticiperend ingrijpen zal het netwerk van de verstrekkers zich uitbreiden, waarschijnlijk toenemend crimineel.

In de extra overlevingstijd overheerst vaak het lijden

Doodsfobie

Een derde ontwikkeling is de, zeker al vanaf 1900, toegenomen doodsfobie. Veel mensen geloven namelijk niet meer in een hiernamaals en hebben als motto ‘je leeft maar eenmaal’, en in dat leven, dat zo lang mogelijk moet zijn, willen ze alles meemaken. Zij doen alles om onder de dood uit te komen. Legio terminaal zieken klampen zich vast aan die éne soortgelijke zieke die niet volgens de medische voorspelling in vrijwel de hun aangezegde tijd is gestorven, en verdringen het feit dat 99 procent in vrijwel de hun aangezegde tijd door de dood is opgehaald. Patiënten hebben moeite hun lot te accep­teren, willen een second en third opinion, extra operaties en zoeken hun heil in alternatieve geneeswijzen, al dan niet via crowdfunding. Hun lijdensweg speelt zich af voor onze ogen. Sterven wordt hierdoor toenemend traumatisch en dat versterkt de groeiende doodsfobie die onze tijd doordesemt.

Laten we die ontwikkeling tegengaan en mensen tijdig leren om bij het aanbreken van de tijd van sterven niet ten koste van alles in leven te willen blijven. Laat zien dat het zelfgekozen sterven in eigen regie, omgeven door geliefden, én treurig én mooi is.

Levensverlenging sluit echter ook aan bij de – vol­­komen begrijpelijke – mindset van de arts: een arts wil genezen. De medische zorg richt zich op de instandhouding van het leven. In die extra over­levingstijd overheersen echter vaak het lijden en de angst voor het komende, waardoor de patiënt eigenlijk niet langer leeft, maar langer sterft. Steeds meer mensen willen zo’n lijdensweg niet ondergaan.

Laten we streven naar een omslag in het denken van levensduur naar kwaliteit van sterven en, indien gewenst, van (te langdurige) palliatieve zorg of palliatieve sedatie naar directe verlossing. Bij het accepteren van de sterfelijkheid kan men het geleefde leven, de eigen zingeving en de komende dood onder ogen zien. Gegarandeerde hulp bij het levenseinde zal daarbij helpen.

Beschikkingsrecht

In de antieke wereld was zelfdoding een moedige daad, wanneer er geen zicht op een zinvolle toekomst was. Voor de arts was suïcideassistentie een eer en geen moreel probleem, omdat de eed van Hippocrates medici verplichtte ‘geen moord in opdracht van een derde te plegen’. Het was ondenkbaar de macht over de dood aan een arts te laten. De beslissing was aan degene die wilde sterven. Pas vanaf 1886 is de dood toegewezen aan de medici en werd voor anderen verboden. Met de euthanasiewet van dat jaar is het zelfbeschikkingsrecht over sterven omgezet in het beschikkingsrecht van de arts.

De euthanasiepraktijk is echter problematisch vanwege enkele zorgvuldigheidseisen, Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) en de dreiging van het Openbaar Ministerie. De euthanasiewet verplicht de arts een oordeel te vellen over ondraaglijk/uitzichtloos lijden en over de vraag of een andere redelijke oplossing mogelijk is. Maar kan een arts dat? Helaas niet, slechts de betrokkene kan dat. Iedere door mij geïnterviewde arts zegt deze eisen niet te kunnen toetsen, omdat er geen objectieve criteria voor zijn. Het vaststellen van dergelijke criteria blijkt onmogelijk, anders was dit allang gebeurd en zouden er geen discussies meer hoeven te zijn of ervaringen van willekeur. Niet dat de individuele arts willekeurig handelt: ieder handelt integer binnen de eigen kennis, inzichten en over­tuigingen. Problematisch is dat artsen met verschillende referentiekaders nu verschillend kunnen beslissen over dezelfde casus. Dit ervaart men als willekeur.

De zorgvuldigheidseisen blijken dus onuitvoerbaar, zijn daarmee immoreel en dienen te vervallen. De KNMG die deze zorgvuldigheidseisen gebruikt in haar richtlijn Uitvoering euthanasie en hulp bij zelfdoding, en artsen die beseffen geen ondraaglijk/uitzichtloos lijden bij een ander vast te kunnen stellen en dat toch doen, gedragen zich immoreel, hoewel niemand zal twijfelen aan hun integere betrokkenheid.

Hulp bij waardig sterven is een maatschappelijke verplichting

Objectieve wet

Dus, de aanzwellende roep om zelfbeschikking, het toenemend aantal mensen dat levenseindehulp zal wensen, de groeiende doodsfobie, het dilemma van de arts die principieel wil genezen en het verzorgen van levenseindehulp moeilijk vindt, en vooral de deels immorele zorgvuldigheidseisen vragen om een objectieve wet, waarmee alle betrokkenen weten waar zij aan toe zijn.

De initiatiefwet ‘Voltooid Leven’ vermeldt in tien enquêtes uit 2011-2019, dat gemiddeld 63 procent van de Nederlandse burgers regie over het eigen levens­einde wenst.4 In maart 2021 is dat 83 procent; in september 2021 67 procent en 74 procent is voor verstrekking van een levenseindemiddel (van wie twee derde onder voorwaarden; 14 procent is tegen).5 6 Conclusie: hulp bij waardig sterven is een maatschappelijke verplichting.

Vermoedelijk zal de Nederlandse bevolking in overgrote meerderheid instemmen met een aangepaste euthanasiewet zonder de subjectieve zorgvuldigheidseisen ‘ondraaglijk/uitzichtloos lijden’ en ‘redelijkheid andere oplossing’. In die aangepaste wet moet sprake zijn van een gekwalificeerde levenseinde­begeleider (bijvoorbeeld een arts) en de volgende objectieve zorgvuldigheidseisen: 1) het moet vrijwillig en weloverwogen zijn: dit moet blijken uit een wilsbekwaam en tijdig afgelegde euthanasieverklaring die geldig blijft bij wilsonbekwaamheid; 2) men moet goed geïnformeerd zijn over de eigen medische situatie, om zo zelfstandig te kunnen beslissen over mogelijke levensbeëindiging. Daarnaast: 3) zorgvuldige levensbeëindiging (met richt­lijnen in te vullen); 4) raadpleging van een onafhankelijke levenseindebegeleider (eveneens via een richtlijn): bij twijfel of aan de zorgvuldigheidseisen is voldaan, volgt een second opinion. Bij blijvende twijfel wordt geen medewerking verleend; en 5) pas bij uitvoering van de levenseindehulp verkrijgt de levenseindebegeleider een levens­eindemiddel. Dit voorkomt rondslingeren of impulsief of crimineel gebruik.

Dadelijk beginnen

Met een gedoogbeleid kunnen we al dadelijk aan bovenstaande beginnen, passend binnen een levende wet en moraal, meebewegend met de tijdgeest. Dan verdwijnt het gevoel van willekeur. De arts hoeft niet bang te zijn. De SCEN-artsen en de RTE beëindigen hun werkzaamheden. Justitie staakt de vervolging. De ‘ondergrondse’ verstrekking stopt en de politie kan de vrijkomende opsporingscapaciteit zinvol inzetten.

Tot slot. Het denken over levenseindehulp is sterk in beweging. In Duitsland oordeelde het Bundesverfassungsgericht dat levenseindehulp niet strafbaar kan zijn omdat het recht op zelfdoding anders een schijnrecht is; Zwitserland kent geen algemeen geldend verbod op levenseindehulp; in Oostenrijk is sinds eind 2021 levens­eindehulp niet meer strafbaar; Italië houdt een referendum over het toestaan van levenseindehulp en de vrijspraak van twee levens­eindehulpactivisten opent hier de weg naar legalisering. Wanneer passen wij onze euthanasiewet aan? 

auteur

Wim van Dijk, psycholoog

contact

wimfmvandijk@gmail.com

cc: redactie@medischcontact.nl

voetnoten

1. https://www.alzheimer-nederland.nl/

2. https://www.parkinson-vereniging.nl/

3. https://www.hartstichting.nl/

4. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-35534-3.html#related_documentsAnchor (Memorie van Toelichting Voltooid leven)

5. https://www.welingelichtekringen.nl/anp/stemwijzer-in-eerste-uren-al-125-000-keer-ingevuld

6. https://laatstewil.nu/uit-het-motivaction-onderzoek-middelen-en-veiligheid/

Lees ook

euthanasie levenseinde
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • C. van der Bas

    ANIOS Cardiologie

    Met verbazing heb ik kennis genomen van bovenstaand artikel waarin door dhr. W. van Dijk verruiming van de euthanasiewet wordt bepleit nadat hij onrechtmatig ruim 100 mensen heeft geholpen aan medicatie om hun levenseinde te bespoedigen. Dhr. W. van... Dijk vindt het immoreel dat artsen zich aan de huidige wetgeving en de zorgvuldigheidseisen houden en besloot dus zelf het heft in eigen hand te nemen.

    Het lijkt hoogst ongepast om een verdachte van niet één, maar ruim 100 strafbare feiten (zei het van dezelfde orde) een podium te geven om zijn gedachtegoed te cultiveren, zelfs zonder dat er nog rechtspraak heeft plaats gevonden én zonder enige kritische noot van de redactie. Dit podium is notabene een gewaardeerd vakblad voor artsen waarin dhr. W. van Dijk, (psycholoog, en dus volgens de wetgeving onbekwaam en zeker onbevoegd) een pleidooi houdt waarmee hij zijn onbevoegd verstrekken van ''middel X'' verdedigd en pleit voor aanpassingen van de euthanasiewet. Die aanpassingen zijn dan dat een gekwalificeerde (!) levenseindebegeleider de door dhr. W. van Dijk vijf geformuleerde zorgvuldigheidseisen uitvoert, waarvan het van punt 3 en 4 tenminste hoogst onaannemelijk is dat dhr. W. van Dijk zich daar zelf op enig wijze aan geconformeerd heeft toen hij aan ruim 100 mensen ''middel X'' verstrekte.

  • H.Th. Heslinga

    huisarts, Ter Apel


    Ik ben geen aanhanger van filosofie die een zelf gekozen levenseinde nastreeft. Daaruit volgt dat ik geen aanhanger ben van een hogepriester die de zelf gekozen dood proclameert. Ik ben geen voorstander van een staat die het mogelijk maakt voor e...en ieder om de dood mogelijk te maken voor wie dan ook. De staat moet daar geen verder verplichtingen voor kennen. De euthanasie wet zoals die nu is verplicht een ieder in extremis stil te staan bij het lijden en de dood. Zoals het nu is gaat het ver genoeg .
    Overigens en voor mij bepalend zou het informatief zijn wat de ziektegeschiedenis omvat van de partner van de heer Van Dijk en de problematiek van de 4 dagen van de palliatieve sedatie. Zoals aangegeven in de eerst alinea van dit geschrift.

  • M.F. Boon

    Huisarts , Hoofddorp

    Ruim 100 mensen dood , geen dossieronderzoek geen toetsing en geen twijfel of inzicht in het eigen handelen lijkt het. Verbazingwekkend dat het MC deze mogelijke dader zo’n platform geeft om zijn handelen te verdedigen. Omdat een paar artsen die hij ...kent niet objectief ondraaglijk lijden kunnen vaststellen? Een n=1 ervaring waarbij een zo te lezen correcte korte palliatieve sedatie als gruwelijk door hem werd ervaren? Op basis wat in een patienten blaadje geschreven is?
    De telkens opduikende levenseindeconsulent moet vrijwel dezelfde overwegingen maken als een arts echter zonder of met nauwelijks zicht op diagnose en mogelijkheden.
    Weloverwogen is er pas als men weet wat wel nog mogelijk is ….hiervoor is nauwkeurig onderzoek en professioneel (medisch) advies nodig . En je vervolgens toetsbaar opstellen.
    En terecht merkt collega Samson op dat er veel patienten lijden maar er ook nog vaak veel mogelijkheden zijn. Zoals een oudere reeds bij de levenskliniek aangemelde patiënte die toch weer opknapt van haar depressie met langdurige doodswens met ECT . Die echter ook als er geen goede opties meer zijn bij mij wel terecht kan voor euthanasie.

  • P.J.E. van Rijn

    huisarts n.p., Rheden

    De `Coöperatie Laatste Wil `,waar van Dijk zich in eerdere publicaties mee associeerde maar die hier bewust niet genoemd wordt, heeft al eerder aangedrongen op een wetswijziging tot bijstand bij zelfdoding. Waarin deze verschilt met de optionele z.g....n. `voltooid leven wet` is niet duidelijk. Maar in beide wetswijzigingen wordt de autoriteit van de arts aangetast die als enige van de euthanasiewet de bevoegdheid heeft gekregen om te [ helpen bij zelf] doden .En die zou deze dan moeten gaan delen met een z.g.n. ` levenseindeconsulent` ?Dan zou je op z`n minst mogen verwachten dat deze zich in eerste instantie zal voordoen als een levenseinde uit - dan wel afsteller en zeker niet als een levenseinde duwer. Deze zal zich op z`n minst moeten afvragen wat de drijfveer is van mensen die hun leven willen beëindigen en of daar nog iets aan te doen is. Zoals altijd in deze discussie verschijnt deze z.g.n.` levenseindeconsulent` als een` Deus ex machina` ,een onmogelijk duveltje uit een doosje. Want deze zal als arts opgeleid moeten zijn die geen eed heeft afgelegd waarin deze heeft beloofd alleen maar het `goede` te doen .Hoe dan ook, zelfbewuste burgers die het aandurven om zo burgerlijk ongehoorzaam te zijn dat zij zelf de benodigde middelen aanschaffen zullen heus niet wachten op wéér een nieuwe wet ,waardoor zij vertrouwen moeten hebben in gifmengers in plaats van in artsen en apothekers. Zij doen het gewoon . Peter van Rijn

  • M. Samsom

    huisarts, Amsterdam

    Mooi pleidooi voor waardig sterven en ook ik maak me zorgen over de stijgende vraag en of we daaraan als artsen wel kunnen voldoen.

    Toch denk ik dat de huidige wet al een heleboel goed doet en dat die grotendeels overeenkomt met het bovengenoemde... voorstel: Op de hoogte ( wilsbekwaam), vrijwillig verzoek, onafhankelijk iemand toetst( SCENarts), zorgvuldige uitvoering.

    Het uitzichtloze ondraaglijke lijden en de redelijke ( dus niet alle) andere oplossingen zijn door de schrijver uit het voorstel gelaten. De schrijver noemt deze punten subjectief, maar alleen het ondraaglijk lijden is subjectief. Het uitzichtloze en de redelijke andere oplossingen zijn heel helder geformuleerd en niet subjectief.

    De huidige wet voorkomt dat mensen die tijdelijk ondraaglijk lijden ook euthanasie vragen en krijgen. Ik heb veel mensen die ondraaglijk lijden in mijn praktijk, maar gelukkig verandert dat ook omdat het te behandelen of verzachten is of gebeuren er mooie dingen waardoor het lijden weer minder of draaglijk wordt. Er zal dan ook iets moeten vastgelegd worden over duur van het lijden en de behandelbaarheid van de oorzaak van het lijden als je iemand helpt bij de zelfgekozen dood.

    I

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.