Laatste nieuws
arts & patiënt

Stel uw patiënt altijd de waarom-vraag

Zorgzaam communiceren betekent ook zoeken naar motieven

12 reacties
Getty Images
Getty Images

De bron van veel (interculturele) misverstanden is gebrekkige informatie over de beweegredenen van patiënten. Vraag daarom altijd naar het waarom van opvallende handelingen of wensen.

De Nederlandse samenleving is zeer divers. Ruim vier vijfde van de Nederlandse bevolkingsgroei in 2018 is afkomstig uit buitenlandse immigratie.1 Het gaat dan om zowel asielzoekers als arbeids- en studiemigranten, zowel Europees als niet-Europees. Hiermee verandert ook de patiëntenpopulatie waar wij als zorgverleners mee te maken krijgen. Maar ook de autochtone bevolking kent een grote verscheidenheid aan achtergronden en opvattingen. Aan de hand van drie praktijkvoorbeelden uit de kindergeneeskunde willen wij laten zien hoe belangrijk het is om ons bewust te zijn van de vele interpersoonlijke verschillen.

1. Antibiotica

Een Turkse moeder komt met haar 7 maanden oude zoontje op de SEH van het LUMC vanwege koorts en hoesten. We zien een niet-acuut ziek, snotterig jongetje met stabiele vitale parameters. De diagnose virale bronchiolitis wordt gesteld en er wordt een expectatief beleid voorgesteld met paracetamol en neustoilet ter comfort. Moeder zegt het voorgestelde beleid te begrijpen, maar geen stap te verzetten voordat zij een recept antibiotica mee krijgt. Berichten over negatieve effecten van antibiotica heeft ze wel gehoord, maar zijn niet van invloed op haar verzoek. Het gesprek verloopt stroef en dreigt te stranden in een impasse, totdat we vragen naar de reden dat moeder zo gebrand is op een recept van de arts. Het blijkt dat een nichtje in Turkije – daar wordt over het algemeen gemakkelijker antibiotica voorgeschreven dan in Nederland – dezelfde klachten had en na een kuur antibiotica direct hersteld was.

Na deze waarom-vraag blijft het meningsverschil tussen arts en patiënt bestaan, maar is sprake van wederzijds begrip, wat leidt tot een soepeler vervolg van het gesprek. Moeder gaat zonder recept, maar met een vervolgafspraak ter follow-up naar huis.

2. Moedermelk

Op de afdeling Neonatologie heeft een baby per abuis de afgekolfde moedermelk van een andere moeder toegediend gekregen. Volgens protocol wordt uitgebreid met beide ouderparen gesproken en wordt serologie bij de donerende moeder ingezet vanwege het risico op transmissie van infecties. Anders dan anders is het in deze casus het donerende ouderpaar dat onrustig blijft over het incident. De ouders – van Syrische afkomst – eisen dat ze te horen krijgen welk kind hun moedermelk heeft ontvangen. Als we antwoorden dat deze informatie niet verstrekt kan worden vanwege het beroepsgeheim wordt de sfeer grimmig en weigeren ouders verder met ons te spreken. Als we vragen naar de reden waarom de ouders deze informatie zo belangrijk vinden, blijkt dat voor Syrische ouders het delen van moedermelk is als het delen van een baarmoeder. Als gevolg hiervan wordt het andere kind nu als familie beschouwd en willen de ouders dat graag ontmoeten.

Indrukwekkend is de omslag in sfeer nadat we de waarom-vraag hebben gesteld. De gevraagde informatie kan nog steeds niet worden verstrekt, maar de ouders staan wel weer open voor gesprekken, die vervolgens in een eerlijke en wederzijds respectvolle sfeer verlopen.

3. Aandringen op opname

Jonge ouders komen op de eerste hulp met hun kind van 1 jaar met gastro-enteritis. Het kind blijkt niet gedehydreerd en mag met adviezen met ontslag. De ouders zijn duidelijk oncomfortabel na het horen van dit plan en dringen aan op opname. Op de vraag wat de reden hiervoor is, antwoorden ze dat de dochter van vrienden laatst dezelfde klachten had en uiteindelijk een appendicitis bleek te hebben. Doordat dit pas laat in het ziekteproces werd ontdekt, is de appendix geperforeerd en was het herstel gecompliceerd. Door de ingewonnen kennis over het referentiekader van ouders konden we uitleg geven over de diagnose en inspelen op de zorgen van ouders. Hierna gingen ze duidelijk geruster en met duidelijke instructies naar huis.

Respectvol

Patiënten met een migratieachtergrond hebben vaak specifieke – cultureel bepaalde – normen en waarden, verklaarmodellen voor ziekte en verwachtingen van zorg.2 Zaken die voor de Nederlandse arts vanzelf spreken, zoals het hoogdrempelig voorschrijven van antibiotica en het grote belang van het beroepsgeheim, bleken voor de ouders met een migrantenachtergond geen vanzelfsprekendheid. Dit soort verschillen kunnen leiden tot miscommunicatie, misdiagnoses, therapie-ontrouw en ontevredenheid van patiënten. Ook artsen ervaren hierdoor meer spanning en een hogere werkdruk.3 4

De oorzaak van het onbegrip ligt vaak in het zich onvoldoende bewust zijn van verschillen in opvatting tussen arts en patiënt en daarmee van de verschillende verwachtingen die zij van elkaar hebben. In alle drie de casussen leidde de simpele waarom-vraag dan ook tot een totale omslag naar een positieve sfeer. Belangstelling voor de achtergrond en opvattingen van de patiënt wordt gewaardeerd en kan een opening bieden voor een betere verstandhouding. Daarmee hoeven de verschillen in opvatting en verwachting niet per se te verdwijnen, maar als beide partijen zich hiervan bewust zijn, leidt dat tot een wederzijds respectvol contact.

De focus moet dus liggen op het verkennen van die onderlinge verschillen. Dit strekt uiteraard veel verder dan alleen interculturele communicatie. Elk individu draagt immers een eigen ‘cultuur’ met zich mee, ook al denkt men geografisch gezien dezelfde culturele achtergrond te hebben. Op basis van de plek waar men is opgegroeid, de mensen om iemand heen en specifiek meegemaakte ervaringen zal elke patiënt bepaalde opvattingen en verwachtingen met zich meebrengen naar een consult.

Door de drukte van alledag lijkt het verkennen van de opvattingen van de patiënt minder ruimte te krijgen en ligt de focus meer op efficiëntie, productie en werken volgens protocollen. Maar het zou beter zijn als het accent wat meer kwam te liggen op communicatie, interesse en empathie. Dit zal in de praktijk uiteindelijk ook de efficiëntie ten goede komen en juist tijd ópleveren in plaats van kosten. Bovenal zal het de arts-patiëntrelatie verstevigen, wat de basis is voor een goede behandeling en betere therapietrouw.

Laten we dus nieuwsgierig zijn naar onze patiënten, van welke (culturele) achtergrond dan ook, en laten we, in elk arts-patiëntcontact, wat vaker de waarom-vraag stellen. 


Auteurs

Mirjam Binnekamp, anios kindergeneeskunde LUMC

dr. Martine Raphael, kinderarts-oncoloog Amsterdam UMC

prof. dr. Peter de Winter, kinderarts Spaarne Gasthuis, (gast)hoogleraar KU Leuven

Contact

mirjam.binnekamp@gmail.com

cc: redactie@medischcontact.nl

Voetnoten

1. Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. http://statline.cbs.nl/statweb. Laatst geraadpleegd op 01-12-2019.

2. Degrie L, Gastmans C, Mahieu L, Dierckx de Casterlé B, Denier Y. How do ethnic minority patients experience the intercultural care encounter in hospitals? A systematic review of qualitative research. BMC Medical Ethics. 2017;18:2.

3. Harmsen H, Bruijnzeels M. Etnisch-cultureel verschillende patiënten op het spreekuur, maakt het wat uit? Huisarts en Wetenschap. 2005;48:166-70.

4. Meeuwesen L, Harmsen JAM, Bernsen RMD, Bruijnzeels MA. Do Dutch doctors communicate differently with immigrant patients than with Dutch patients? Social Science & Medicine. 2006;63:2407–17.


Download dit artikel (PDF)

arts & patiënt
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Christine Greeven

    huisarts, Middelburg

    Noviteit?
    nav artikel; Stel uw patient altijd de Waarom-vraag, medisch contact dd 14 mei 2020

    Interessant om te lezen dat het belang van de context, de achtergrond en de motivaties van een patiëntje en zijn ouders, ook in de tweede lijn wordt ge...waardeerd en bijna als noviteit wordt gepresenteerd in het artikel!
    Daar moet ik als huisarts dan eigenlijk wel een beetje om grinniken.. Exploratie van de vraag, is uiteraard van essentieel belang in het arts-patient contact en is de basis van de communicatie in consultvoering, want alleen dan, kom je bij de achtergronden en emoties die een rol spelen bij de presentatie van de klacht en kun je een passend antwoord geven.

    En dat geldt voor de gehele populatie, autochtoon, allochtoon, vluchteling, etc. De verschillen in achtergrond (of noem het verschil in in referentie kader) zijn altijd aanwezig en van belang voor efficiënte en betrokken (empatische) consultvoering en voorkoming van onnodig verder onderzoek, behandeling etc.
    Mijn gegrinnik is eigenlijk niet eerlijk.., De waarom vraag is niet nieuw, maar ik ben wel opgetogen te zien dat de waardering ervoor wordt gedeeld in de 2e lijn en wordt onderbouwd door onderzoek.

  • Bernard Jas

    Chirurg in ruste, Verzekerings arts, Zoetermeer

    Ik vind dit een goed artikel op één ding na. De vraag stellen 'waarom' is niet alleen maar intercultureel gerelateerd, maar geldt voor iedere patiënt, waarbij je het gevoel hebt, dat een misverstand een rol speelt. Dus deze actie, die overigens zeer ...goed is, niet alleen maar beperken voor de interculturele, maar voor alle patiënten.

  • Jan keppel hesselink

    pijnarts, Bosch en Duin

    De vraag Waarom? is geheel geen goede vraag. Het is namelijk een vraag waarom geen zinvol antwoord mogelijk is.

    Er zijn slechts 2 vragen mogelijk, Waartoe? of te wel de vraag naar de functie van een bepaald gedrag, en Waardoor? of te wel de vraag... naar de oorzaak van een bepaald gedrag of situatie.

    Waarom is een sprookjes vraag, artsen en wetenschappers dienen ver te blijven van de Waarom vraag!

  • Paul Wormer

    arts niet praktiserend, coach, Leiden

    Ondanks de terechte opmerkingen over de 'waarom' vraag mijn complimenten voor de mooie voorbeelden en het artikel. Mijn ervaring is dat bij de waarom vraag ook de intonatie een grote rol speelt: vriendelijk gesteld is de 'waarom' vraag niet offensief... en roept deze mooie antwoorden op. Zoals ook in de hier beschreven casuïstiek.

  • Sjoerd Zwart

    huisarts en opleider, Kampen

    Vraag niet waarom, maar vraag: hoezo?

    Les 1 in communicatie is luisteren. Treffende casuïstiek van de kinderartsen. De kern van hun artikel gaat over exploreren van de beweegreden of wens van de patiënt. Daarbij hoort echter níet de waarom-vraag. ...Waarom wil je dit of waarom deed je dat? Dat klinkt al snel aanvallend. Beter is, vanuit de nieuwsgierigheid die de auteurs ook noemen, vragen in je eigen woorden, leg me eens uit, ik begrijp nog niet precies hoe het komt dat je dit wil. Samengevat: Stel de hoezo-vraag.

  • Anita Kaemingk

    psycholoog, docent Skillslab, patiënt, blogger, Maastricht

    Sympathiek en mooie voorbeelden. Belangrijk ook om hierover te schrijven. Toch bekruipt me vooral het gevoel: ‘Fijn dat het muntje gevallen is, beter laat dan nooit’.
    Nabil en Van Staveren voegen waardevolle kanttekeningen toe aan het verhaal. Maar... dan nog. Gaat het hier om je openstellen voor cultuurverschillen of eigenlijk om goede consultvaardigheden?

    Betekent de onverholen opluchting bij de auteurs, wanneer ze ervaren dat een gesprek na een waarom-vraag ineens zoveel beter verloopt, dat ze dit niet eerder hebben ervaren? Bijvoorbeeld in hun opleiding? Is het wonderbaarlijke gevoel dat de mens tegenover hen in de spreekkamer geen pratende pop is, maar ook eigen gedachten en gevoelens heeft, zo nieuw?

    Ik zou willen dat dit kwartje eerder valt. Dit vergt een proces van ‘zender’ naar ‘ontvanger’. Met vaardigheden als luisteren, je kunnen verplaatsen in de patiënt, en weten hoe te informeren naar diens gedachten en opvattingen. De meeste mensen leren dit niet met een traininkje hier of daar. In de Maastrichtse bachelor zit dit dan ook ingebakken in het longitudinale consultvaardigheden-onderwijs vanaf dag 1 van jaar 1.

    En dan: waar ligt de scheidslijn tussen het culturele wij/zij-denken? Ik zie een grote blinde vlek: stel je zo’n waarom-vraag alleen bij patiënten waarvan je denkt dat ze een beetje ‘anders’ zijn? Beginnen interpersoonlijke verschillen niet al bij je eigen eeneiige tweelingbroer of -zus?

    Ik zou wensen dat elke arts elke patiënt altijd het waarom bevraagt. En inderdaad beter niet met het woordje ‘waarom’.

  • dr. Mary J. van Schooneveld

    oogarts, Amsterdam

    Ik lees in de reacties vooral kritische kanttekeningen, maar mijn motivatie om te reageren was vooral, dat ik de auteurs wilde bedanken voor het delen van hun ervaringen en hun welgemeend advies om het accent te leggen op communicatie, interesse en e...mpathie. Je zou inderdaad denken dat dit niets bijzonders is, daarom zijn we toch dokter geworden? Maar ja, intussen worden we "zorgaanbieders" genoemd en is het woord "productie" in de zorg normaal. Als mondige oudere witte vrouw heb ik de laatste maanden met mijn man in een geriatrisch verpleeghuis helaas ook kunnen ervaren hoe pijnlijk gebrek aan communicatie is. Daarom beschouw ik dit artikel ook niet specifiek voor mensen met een migratieachtergrond. Het begint en eindigt met "waarom?' of "hoe?", in ieder geval met oprechte interesse. Daarom dank aan collega Binnekamp, Raphael en De Winter!

  • Nabil

    huisarts, Rotterdam

    Beste Remke,

    Dank voor je terechte aanvulling, tijdens de opleiding huisartsgeneeskunde komt ook uitgebreid de kunst van het exploreren aan de orde.

    Een andere aanvulling die ik had was de stigmatiserende stock foto die hier gebruikt is van e...en vrouw en kind met hoofddoek, ik weet dat jij (Remke) ook strijd voor destigmatiserende stock foto's bij artikelen over psychiatrische patiënten. Ik pleit ook met je mee, en hoop dat de redactie van het medisch contact ook inziet dat zij mogelijk last heeft van een impliciete bias door een stigmatiserende stock foto te plaatsen van een moeder en kind met hoofddoek. Hiermee wordt geïmpliceerd dat 1) ( in combinatie) met het artikel dat personen met hoofddoek er andere normen en waarden op nahouden, we weten allemaal dat beelden sprekender zijn dan woorden nl. dat het gangbaar is dat kinderen met een "andere achtergrond" ook een hoofddoek kunnen dragen op zeer jonge leeftijd 2) waar de auteurs/redactie een probleem hebben proberen aan te kaarten, een nieuw probleem creëren. Wellicht is het tijd om de stock foto's aan te vullen met dokters met een hoofddoek, keppel of transgender, die een Nederlandse man van middelbare leeftijd, liefst een CEO aan de andere kant van de tafel zit en zich laat informeren door dokter. Overigens is het mijn impliciete bias dat de redactie van het medisch contact deze foto's niet in de database heeft. Ik hoop dat ik ongelijk heb.

  • Remke van Staveren

    psychiater, auteur leerboeken patiëntgericht communiceren, Utrecht

    Niet doen hoor, stel nooit de waarom-vraag!
    Kent u deze nog: waarom bent u niet eerder gekomen? Ik kom zo op deze klassieker terug. Maar nu eerst: waarom je nooit de waarom-vraag moet stellen, maar wel altijd moet weten waarom iemand doet wat hij do...et.
    Vraag waarom en je weet: het stellen van een waarom-vraag is riskant. Vragen die beginnen met ‘waarom?’ hebben vaak iets verwijtends. ‘Waarom gebruikt u uw medicijnen niet?’ impliceert dat het eigenlijk anders had gemoeten, zelfs als u uw best doet de vraag op een niet-veroordelende, oprecht geïnteresseerde toon te stellen.
    Waarom-vragen kunnen onbedoeld gevoelens van ongemak, schuld en schaamte oproepen. Waarom-vragen peilen de motivatie van de patiënt en vragen naar tekst en uitleg.
    Stel liever hoe-vragen. Hoe-vragen benadrukken de inventiviteit en het vernuft van de patiënt: ‘Hoe komt het dat …?’ Of nog mooier: 'U hebt vast een goede reden om...'

    Terug naar de klassieker: ‘Waarom bent u niet eerder gekomen?’. Dit klinkt al gauw
    beschuldigend (‘dat was fout van u’) en denigrerend (‘dat was dom van u’). Met een
    waarom-vraag plaatst u de patiënt al snel in een defensieve positie, ook als dit beslist uw bedoeling niet is.
    Maar vervang nu eens 'waarom' : ‘Wat maakt dat u niet eerder gebeld hebt?’ en het klinkt al minder beoordelend.
    Een mooi alternatief: ‘U hebt vast een goede reden om niet eerder gebeld te hebben …’ Met een u-hebt-vast-een-goede-reden formulering erkent u de patiënt (hij is niet dom, hij heeft namelijk een goede reden, al weet u nog niet welke). Indien de patiënt nu antwoordt: ‘Ja, dokter, ik wilde u niet midden in de nacht wakker bellen’, kunt u dit bevestigen met: ‘U houdt rekening met anderen’. Het staat u uiteraard vrij om daaraan toe te voegen: ‘Volgende keer gewoon doen, hoor!’

    (Uit: Patiëntgericht communiceren in de medische praktijk, de Tijdstroom 2015)

  • GJ Bonte

    Neuroloog, Dalfsen

    "Door de drukte van alledag lijkt het verkennen van de opvattingen van de patiënt minder ruimte te krijgen en ligt de focus meer op efficiëntie, productie en werken volgens protocollen. Maar het zou beter zijn als het accent wat meer kwam te liggen o...p communicatie, interesse en empathie."

    Ik ben het er helemaal mee eens, hoor, maar waar is het in Godsnaam misgegaan dat er gepleit moet worden voor de nadruk op communicatie, interesse en empathie?

    En ondanks het feit dat er volgens de pleitbezorgers van de decentrale selectie zeggen te selecteren op deze eigenschappen, en ondanks alle veranderingen in de opleiding waarvan men zegt dat voor deze aspecten veel meer aandacht is dan vroeger?

  • Nabil

    Huisarts, Rotterdam

    Beste collega’s

    Het verduidelijken van de hulpvraag is altijd een essentieel onderdeel van de consultvoering in de geneeskunde. Ik ken geen individuen die geen cultuur hebben, of het nou Duindorpers zijn, Maastrichtenaren of mensen uit Staphorst. ...Wat ik wel interessant vindt aan het artikel is dat er een impliciete bias in schuil gaat. Er zijn 2 voorbeelden met mensen van een andere achtergrond, en 1 voorbeeld zonder een niet nader gespecificeerde culturelere achtergrond, waarom niet? Hierna wordt duidelijk dat de Nederlandse arts het vanzelfsprekend vindt om niet laagdrempelig antibiotica uit te schrijven? Is de Nederlandse arts dan niet gebonden aan zijn culturele achtergrond? Als laatste wil ik opmerken dat in de laatste alinea wordt gewezen op mensen met een migratieachtergrond, hier verdwijnt weer de nuance dat iedereen een achtergrond met zich meedraagt. De grootste misvatting die hierdoor ontstaat is dat migranten een cultuur hebben die niet aansluit bij de Nederlandse normen en waarden, en dat daarom de “waarom” vraag gesteld moet worden. Vergis u niet, deze vraag moet altijd gesteld worden, of iemand nou uit een ander geografisch gebied komt of uit hetzelfde.

  • Jos van Bemmel

    huisarts, Hoogland

    Goed initiatief. Mooie voorbeelden. Precies zo worden huisartsen opgeleid. Hulpvraagverduidelijking, de vraag achter de vraag, onderscheid tussen doelvraag en hulpvraag, waarom komt deze patient nu bij deze dokter...et cetera. Heel fijn om te zien d...at in de tweede lijn communicatie en goede consultvoering steeds meer aandacht krijgt.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.