Laatste nieuws

Spoedsectio onder dwang kan nodig zijn

Belang van het kind prevaleert soms boven autonomie van de moeder

4 reacties

© Joost Hoving/Hollandse hoogte
© Joost Hoving/Hollandse hoogte

Een keizersnede zonder toestemming van de vrouw in kwestie is wettelijk niet toegestaan. Maar daarmee, zeggen artsen en juristen, wordt geen rekening gehouden met de rechten van het ongeboren kind. Zij pleiten daarom voor een ad hoc rechterlijk oordeel.

Deze zomer stelde een gynaecoloog de volgende vraag aan de artseninfolijn van de KNMG: ‘Een vrouw meldt zich in partu op de Spoedeisende Hulp. De foetus blijkt in nood en een spoedsectio is geïndiceerd. De vrouw weigert echter om hier toestemming voor te geven. Zij staat erop om vaginaal te bevallen. Maar dat zal vrijwel zeker leiden tot de dood van het ongeboren kind of tot ernstige schade. Mag ik in deze situatie, tegen de wil van de vrouw, een sectio uitvoeren?’ Het antwoord van de KNMG luidde dat ‘de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO ) geen ruimte biedt voor een behandeling onder dwang. Ook niet als er een belang van een ander, zoals een ongeboren kind, in het spel is. Het recht op zelfbeschikking en het recht op lichamelijke integriteit van de vrouw staan een dwangbehandeling in het belang van het ongeboren kind in de weg.’

Een dergelijke situatie komt in het Erasmus MC twee- tot driemaal per jaar voor. En wij vinden dat als in zo’n geval de toepassing van een regel, zelfs al is het een wetsregel, leidt tot de dood, omdat je als arts niet mag ingrijpen, er echt iets fundamenteels mankeert aan die regel. Want het kan toch niet zo zijn dat een voldragen foetus helemaal niets heeft in te brengen, zelfs niet als de weigering van de moeder geen reële basis heeft? Het wordt hoog tijd dat het manifeste belang van de foetus bij een veilige geboorte een eigen waarde krijgt tegenover de weigering van de moeder om een keizersnede te ondergaan.

Gezamenlijk belang

In Engeland heeft zich recentelijk een vergelijkbare situatie voorgedaan.1 Maar daar had een ziekenhuisarts de rechtbank gebeld, met als resultaat dat de rechter met spoed de moeder en de arts is komen horen en daarna heeft beslist dat de arts tot de ingreep mocht overgaan, ondanks de weigering van de moeder. Wij zijn van mening dat ditzelfde in Nederland, ook bij de huidige stand van wet en recht, wenselijk en mogelijk is.

De cruciale vraag die hier op tafel ligt, is of we hier te maken hebben met een ‘solozaak’ die alleen de moeder aangaat. Dat is de tot nu toe gehanteerde juridische opvatting, die, als je ziet waar deze toe kan leiden, hoognodig tegen het licht moet worden gehouden. De geboorte, met de daarbij soms noodzakelijke sectio, kan immers uit medisch oogpunt worden gezien als een ‘tweemanszaak’, een gezamenlijk belang van de moeder en het nog niet geboren kind.

Dat maakt wat ons betreft het verschil met de bedoeling van de WGBO. Die gaat over de medische behandeling van het individu. Voor het individu geldt het zelfbeschikkingsrecht. Een individuele (knie)operatie kan daarom zonder instemming niet plaatsvinden. Echter, een geboorte is eigenlijk niet te zien als een gebeuren met een strikt individueel karakter, maar met een eigen karakter (juridisch gezegd: sui generis of eigensoortig gebeuren). Het raakt niet alleen de individuele vrouw, maar evenzeer het kind. Dus heeft het kind ook rechten en is de instemming van de moeder niet per se doorslaggevend. Natuurlijk zal de arts moeten blijven beginnen met de vraag te stellen aan de moeder of zij toestemming geeft. Maar in geval van weigering van de moeder is het dan geen afgedane zaak en kan namens het ongeboren kind aan de rechter toestemming voor een sectio worden gevraagd.

Spoedzitting

De ‘Beraadgroep rechtspositie van het kind vóór de geboorte’, die wij hebben opgericht na een aantal van dit soort casussen, heeft in het Nederlands Juristenblad (d.d. 26 juni 2015) een praktische oplossing voorgesteld. Wij adviseren artsen die met een dergelijke vraag geconfronteerd worden en die na collegiaal overleg het medisch inzicht hebben dat het niet verantwoord is met de weigering van de moeder mee te gaan, voortaan de rechtbank (Bureau Voorzieningen-rechter) te bellen.

Daarmee wordt de beslissing als het ware uit handen genomen van de betrokkenen, moeder, arts en foetus, met als resultaat een bindende rechterlijke uitspraak. Bij een telefonisch verzoek van de arts kan namelijk worden verzocht om benoeming van een ‘curator voor een foetus in nood’. De rechtbank heeft een lijst met curatoren die op telefonische oproep paraat zijn. Zo’n curator kan meteen worden benoemd en in de direct daaropvolgende spoedzitting – die plaatsvindt op de verloskamer waar de rechter inmiddels ook is gearriveerd – ten behoeve van het ongeboren kind aan de rechter vragen de moeder te verplichten tot medewerking aan een sectio. Tevens kan hij de rechter vragen de arts te legitimeren om deze ingreep te verrichten.

Als de arts naar de rechtbank heeft gebeld en wegens tijdnood niet op de komst van de rechter kan wachten, kan hij tot een spoedingreep overgaan, die daarna alsnog door de rechter met terugwerkende kracht kan worden gehonoreerd.

auteurs

mr. Cees de Groot, voormalig vicepresident en kinderrechter rechtbank Rotterdam

prof. mr. Paul Vlaardingerbroek, hoogleraar familie- en jeugdrecht Tilburg University, rechter plv. en raadsheer plv.

drs. Tom Schneider, voormalig gynaecoloog/perinatoloog, Erasmus MC, Rotterdam

drs. Leontien van Ravesteijn, anios gynecologie, Meander Medisch Centrum, Apeldoorn

contact

a.j.schneider@erasmusmc.nl

cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld


Voetnoot


1. Uitspraak Court of Protection 4 december 2013, British Medical Journal 2013; 347: 17334;

www.judiciary.gov.uk/Ressources/JCO/Documents/Judgments/re-aa-approved-judgment.pdf


Een tweede uitspraak volgde kort daarna van het High Court 28 januari 2014; 348: g1334).

Lees ook: download (pdf)
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Dr. C. Slagt , Drs. E.J. Spoelder

    Anesthesiologen,

    Een kritische noot vanuit anesthesiologisch perspectief.

    Collega de C. de Groot en collega’s schetsen een interessant dilemma. Echter de casus wordt medisch inhoudelijk te eenzijdig belicht, de anesthesioloog is in deze ook gesprekspartner.

    Er vanu...it gaande dat de patiënt zich niet neerlegt bij de beslissing tot het opleggen van de spoedsectio onder dwang, verschijnt op de OK een mogelijk niet coöperatieve vrouw, die onder grote stress moet ervaren dat al het medisch handelen nu plaatsvindt tegen haar expliciete wil in. De meest veilige anesthesie techniek voor zowel moeder als kind is spinale anesthesie. Immers, tijdens algehele anesthesie passeren inductie middelen via de placenta het reeds gecompromitteerde kind. Voorts is het verkrijgen van een gezekerde luchtweg middels endotracheale intubatie in het laatste trimester van de zwangerschap lastiger ten opzichte van een niet zwangere vrouw. Bij 1 op de 300 gevallen is er zelfs sprake van een “failed airway”. Risico op hypoxie voor moeder en kind is niet uitgesloten. Traditioneel wordt de patiënt in partu per definitie als niet nuchter beschouwd. Ernstige morbiditeit en mortaliteit door regurgitatie en aspiratie van zure maaginhoud, werd reeds in 1946 door Mendelsohn beschreven. Vanuit anesthesiologische perspectief verdient spinale anesthesie veruit de voorkeur, indien er geen contra-indicaties bestaan. Echter bij een niet coöperatieve patiënt, is algehele anesthesie middels Rapid Sequence Induction (RSI) de enige uitvoerbare techniek, wat per definitie een nog hoger risico op perioperatieve complicaties met zich meebrengt. Anesthesiologen zijn getraind in het omgaan met deze risico’s maar een situatie zoals hier beschreven achten wij onacceptabel voor de patiënt en zorgverleners.

  • P.J.E. van Rijn

    huisarts gepensioneerd, RHEDEN Nederland

    Al eerder heeft de Raad voor de Kinderbescherming gepleit voor een ondercuratelestelling van zwangeren die geacht worden zelf niet meer voor de gezondheid van het ongeboren kind in te kunnen staan.Als een moeder weigert af te zien van het gebruik van... verslavende middelen dreigt straf, van gevangenis tot uithuisplaatsing van de inmiddels geboren baby.En daar komt nu bij de gedwongen sectio.Als de moeder zich heeft uitgesproken tegen een sectio en er geen wilsonbekwaamheid bestaat dan is er hier sprake van een meningsverschil tussen arts en patiënt,waarbij ook de patiënt het recht heeft haar mening te verdedigen.Ligt de indicatie bij het kind?Dan zal de moeder een sectio kunnen weigeren.Maar loopt zij zelf gevaar en zou een spoedsectio als enige oplossing hiervoor soelaas bieden,dan kan ik mij een gedwongen sectio wel voorstellen.De operateur zal dan zelf een beslissing moeten nemen.Vergelijk het met een getuige van Jehova die ongewenst`vreemd`bloed toegediend zou moeten krijgen.In een paternalistisch verleden werd dit`gewoon`gedaan, nu alles moet worden verantwoord ligt dit moeilijker.Met deze discusie zijn we nog niet aan het eind van de maakbaarheidsladder gekomen.Want waar gedwongen`goed`wordt gedaan rijst de vraag of het niet beter is deze vrouw bij een volgende zwangerschap maar gedwongen te aborteren of beter,nu meteen maar te steriliseren.Hier is sprake van een te ver doorgevoerd verkeerd begrepen Darwinisme.Waarbij ten onrechte`the survival of the fittest`,de overleving van de meest aangepaste soort,een misinterpretatie wordt als het recht van de sterkste.Het kind,dat de toekomst heeft,gaat boven de moeder,vanwege haar gedrag toch al als dégénéré neergezet.We hoeven hiervoor niet eens terug te gaan naar de nazitijd,neen,dichter bij ons nog staat de katholieke kerk,die zestig jaar geleden nog het leven van het kind boven dat van de moeder stelde.Als dat geen verkeerde uitleg van Darwinisme is. Peter van Rijn

  • Jansen-Tempels

    NVOG-bestuur

    Beroepsgroep gynaecologen tegen gedwongen keizersnede
    De Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) is tegen een gedwongen keizersnede, zoals die wordt bepleit door een groep artsen en rechters in een artikel in Medisch Contact. Hie...rvoor zijn meerdere redenen aan te geven.
    Voor het uitvoeren van een keizersnede is ‘Informed consent' van de zwangere nodig. Als gynaecologen tegen de wens van de zwangere handelen, schaden zij de vertrouwensrelatie met de patiënte en bestaat er een kans dat de patiënte zich aan de verloskundige zorg zal onttrekken.
    Verder zijn er op dit moment geen juridische mogelijkheden om onder dwang een keizersnede uit te voeren in het belang van het kind. Een gynaecoloog kan in een dergelijke situatie alleen een gedwongen keizersnede uitvoeren als de vrouw wilsonbekwaam is en zij ernstig nadeel zou ondervinden van een negatieve afloop van de zwangerschap. Gelet op de ernstige inbreuk op de lichamelijke integriteit die een gynaecoloog voor een keizersnede moet plegen, is uiterste terughoudendheid daarbij op zijn plaats.
    Bij de gynaecoloog ligt daarom de taak om de vrouw ervan te overtuigen dat een keizersnede in haar belang én dat van het kind is. De NVOG realiseert zich wel dat deze situatie voor de behandelaar uitermate lastig kan zijn. De gynaecoloog zal altijd zijn/haar uiterste best doen om samen met de zwangere een beslissing te nemen. Soms is dat een uitdaging, vrijwel altijd lukt het.

  • Martine Hollander

    Gynaecoloog-perinatoloog

    Kort maar krachtig. Hulde aan de NVOG.
    Reeds eerder het afgelopen jaar plaatsten wij (enkele gynaecologen, juristen en ethici) een ingezonden reactie op een eerdere versie van dit artikel in het Nederlands Juristen Blad. De strekking hiervan komt ove...reen met het bericht van de NVOG. Het KAN niet, het MAG niet en het is bij goede communicatieve vaardigheden ook zelden of nooit nodig.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.