Smeuïge anekdotes uit de zeventiende eeuw

Altijd al eens willen weten hoe een penisverkorter uit de zeventiende eeuw eruitziet? Bezoek dan de naar dit kleinood vernoemde expositie in Natuurhistorisch Museum Rotterdam. Daar is een replica te zien, gemaakt van wol en zacht linnen. En even verderop ligt een enorme blaassteen, waarvan een ongelukkige ziel enkele eeuwen geleden onverdoofd is verlost.

De verhalen achter deze voorwerpen staan in een boekje van Erwin Kompanje, klinisch ethicus op de intensive care in het Erasmus MC, en verzamelaar van oude medische boeken. Daaruit diepte hij nog veel meer smeuïge anekdotes op, bijvoorbeeld over maagdelijke borsten die enorme proporties aannemen, een vrouw die zogenaamd konijnen baart en een Portugees met twee tampeloeresen.

Een beetje een rariteitenkabinet is het wel geworden. Kompanje concentreert zich op de sensatieverhalen, niet op de serieuzere, wellicht saaiere kant van de zestiende- en zeventiende-eeuwse geneeskunde. Toch biedt het boekje een leuk inkijkje in de ontwikkeling van het vak. De auteur beschrijft tot in detail een van de eerste ingrepen waarbij een arts de buik van een vrouw opende om een dood kindje te verwijderen na een buitenbaarmoederlijke zwangerschap. Hij toont aan dat Friedrich Trendelenburg helemaal niet de eerste was die de ‘houding van Trendelenburg’ toepaste. En bij alle oude verslagen over misvormingen en bizarre aandoeningen maakt hij een vertaalslag naar de taal van de hedendaagse arts: mammahypertrofie, münchhausensyndroom, pygopagus parasiticus.

Wat De penisverkorter vooral mooi laat zien, is de enorme waardevermeerdering van een mensenleven door de jaren heen. Patiënten die onder het mes gingen, kregen vier eeuwen terug niet meer verlichting dan de hand van de buurvrouw om in te knijpen. En de chirurgijn keek niet op een dode meer of minder, ook niet als die het gevolg was van zijn stommiteit. De berooide nabestaanden kwamen toch niet op het idee om die hoge heren iets te verwijten. Een groter contrast met het nu is niet denkbaar. LdK

Naar de rubriek Scoop