Schrijnende honger

Artsen zonder Grenzen vestigt aandacht op ondervoeding

Met de actie ‘Starved for Attention’ vraagt Artsen zonder Grenzen aandacht voor de ondervoeding van een groot deel van de wereldbevolking. Het is een onderwerp waarmee nog buitengewoon veel gezondheidswinst valt te behalen.

Ondervoeding is epidemisch. Nog nooit in de geschiedenis waren zo veel mensen ondervoed of leden zo veel mensen honger. Afgelopen jaren zijn er wereldwijd 250 miljoen mensen met honger bijgekomen. Het totaal aantal mensen dat ondervoed is, bedraagt nu meer dan 1 miljard. Ondervoeding is bovendien de – grotendeels vermijdbare – oorzaak van meer dan een derde van de kindersterfte (3,5 tot 4 miljoen doden per jaar). En een recent rapport van het International Food Policy Research Institute voorspelt dat het nog erger wordt: over veertig jaar zullen nog eens 25 miljoen kinderen extra ondervoed zijn als gevolg van klimaatverandering.

Kritische periode
De deskundigen zijn het overigens niet eens over de beste maat voor ondervoeding. Een BMI van 16-18,5 zou op ondervoeding duiden, een BMI van minder dan 16 op sterke ondervoeding. Maar volgens de WHO ligt de mediane BMI van gezonde, vijfjarige kinderen bij 15. Bij een afkappunt van 16 zou wereldwijd meer dan de helft van alle kinderen ondervoed zijn.
Intussen is er wel voldoende bewijs voor het belang van goede voeding voor moeder en kind, en bewijs ook voor de schadelijke langetermijngevolgen van slechte voeding. Dat is bijvoorbeeld te lezen in het recent verschenen boek Baby’s van de hongerwinter van Tessa Roseboom en Ronald van de Krol (MC 22/2010: 997).

Eensgezindheid is er bovendien over het bestaan van een ‘kritische periode’ waarin schade nog kan worden hersteld: vanaf de zwangerschap tot de leeftijd van twee jaar. Na twee levensjaren is schade door ondervoeding waarschijnlijk onomkeerbaar.
Wat effectieve maatregelen zijn, is genoegzaam bekend. Die zijn simpel en mits tijdig toegepast doeltreffend. Zo zijn miljoenen sterfgevallen door infectieziekten te voorkomen door voedingssupplementen of micronutriënten als vitamine A en zink. Bloedarmoede is te voorkomen door ijzer en foliumzuur, mentale retardatie door jodium. Weinig interventies in de gezondheidszorg zijn zo kosteneffectief volgens gezondheidseconomen als dit soort maatregelen.

Volgens de beroemde (gezondheids)econoom en Nobelprijswinnaar Amyrtya Sen geselen ondervoeding en honger de mensheid sowieso onnodig. Er is meer dan genoeg voedsel voor de hele wereldbevolking. Het probleem is de oneerlijke verdeling ervan en het tekort aan middelen om een eerlijke distributie te bevorderen.

Politiek

De kwestie is dat public health experts al deze kennis onvoldoende bijeenbrengen om de alarmbel te laten rinkelen en beleid te maken, aldus The Lancet in een kritisch commentaar vorig jaar. Dat betekent overigens niet dat er een
magic bullet bestaat die het probleem als sneeuw voor de zon kan laten verdwijnen. Ondervoeding heeft medische consequenties, maar is qua aanpak vooral een politiek vraagstuk. Volgens The Lancet begint die aanpak met onderwijs aan en economische, sociale en politieke empowerment van vrouwen: pas als vrouwen in probleemgebieden volwaardige burgers zijn, is te verwachten dat verbeteringen in de voedselvoorziening van moeder en kind ook duurzaam zullen zijn.
Nationaal voedingsplan
Verder zouden alle probleemlanden de beschikking moeten hebben over dieetrichtlijnen en tabellen waarin de nutriëntencompositie van lokaal voedsel is op te zoeken. Ze zouden daarmee nationale voedingsplannen moeten opstellen, en vooral deskundigen moeten opleiden die onderzoek doen als basis voor goed lokaal beleid.
Steeds is het daarbij oppassen voor een te drastische overgang van ondervoeding naar een op westerse leest geschoeid dieet. Mensen komen dan van de regen in de drup. In India bijvoorbeeld maken sommige bevolkingsgroepen momenteel een snelle transitie door van ondervoeding naar overvoeding. Bijna nergens is de incidentie van hart- en vaatziekten en diabetes zo hoog.

Henk Maassen

Correspondentieadres: redactie@medischcontact.nl

Starved for Attention

‘Starved for Attention’ is een project van Artsen zonder Grenzen en fotobureau VII dat op 1 juni wereldwijd is gelanceerd om aandacht te vragen voor ondervoeding. Artsen zonder Grenzen vroeg zeven fotografen om ondervoeding op verschillende plekken in de wereld in beeld te brengen, van oorlogsgebieden tot opkomende economieën. Het project werpt licht op de oorzaken en de bestrijding van het probleem.

Klik hier voor een serie artikelen in The Lancet over ondervoeding van moeder en kind.

Klik hier voor een link naar het International Food Policy Research Institute (IFPRI).

Klik hier voor informatie over de Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)