Scheurbuik

Waarom noemen we een ziekte die ontstaat door vitamine­gebrek scheurbuik? Je buik scheurt er toch niet van? Scheurbuik is ontleend aan het Middelnederduitse schorbük. Dit woord komt uit het Scandinavisch; zo bestond in het Oudnoor(d)s skyrbjgr,  een samenstelling van skyr ‘zure melk’ en ‘bjgr’ gezwel, oedeem’. De ziekte werd toegeschreven aan het eenzijdige dieet tijdens lange zeereizen, dat bijna alleen uit melk bestond. In het Nederlands begreep men de vorm schorbk niet. Om het onbegrijpelijke woord zin te geven, paste men het aan aan andere woorden die wel bekend waren, namelijk scheuren en buik. Dit heet volksetymologie. Achteraf werd een verklaring verzonnen voor de nu uit bekende delen bestaande naam. Zo verklaarde de arts Johan van Beverwijck (1594-1647) de naam scheurbuik als volgt:

‘Pijn, gelijck in de tanden, handen, voeten, armen, beenen [...], maar insonderheyt in den buyck, door welckers felligheyt het schijnt te scheuren, waarvan ook den naam van Scheurbuyck gekomen is.’

In dialecten, zoals dat van het land van Waas in Vlaanderen, spreekt men van scheurbek, wat een veel begrijpelijker volks­etymologie is: immers de ziekte wordt onder andere gekenmerkt door bloedingen van het tandvlees.