Rotterdamse artsen pakken corona aan waar het ’t hardst nodig is

De Rotterdamse epidemioloog Ineke Palm somde het kortgeleden in een blog nog maar eens op: in achterstandswijken is de kans om besmet te worden tweemaal zo groot, en ook de kans om aan covid-19 te overlijden is tweemaal zo groot. Mensen met een migratieachtergrond worden vier keer zo vaak opgenomen in het ziekenhuis. Dat heeft te maken met armoede en gezondheidsproblemen als diabetes en hart- en vaatziekten die bepaalde migrantengroepen harder treffen. Anders gezegd: de coronacrisis dreigt de bestaande gezondheidskloof nog te vergroten. Zeker in wijken waar mensen met een migratieachtergrond wonen of laaggeletterd zijn. Ze leven dichter op elkaar, zijn vaak kleinbehuisd, hebben een beroep waar afstand houden of thuiswerken onmogelijk is of hebben geen auto om naar een teststraat te gaan. Hierdoor neemt de kans op een besmetting toe.

Onder deze kwetsbare groepen heersen bovendien angst, twijfel en wantrouwen, mede ingegeven door de steeds wisselende vaccinatiestrategie en de grote media-aandacht voor zeldzame bijwerkingen van de vaccins. Mensen die toch al beperkte en vaak eenzijdige informatie uit hun omgeving ontvangen, blijken hun keuzes op die gevoelens van onzekerheid te baseren. Dat leidt tot een lage vaccinatiebereidheid en dat kan op termijn leiden tot een virus­reservoir vanwaaruit telkens nieuwe besmettingen zullen ontstaan.

Goeie initiatieven

De Rotterdamse huisarts Shakib Sana en internist Robin Peeters, voorzitter van de Nederlandse Internisten Vereniging en hoofd van de covid-19-afdeling van het Erasmus MC, riepen daarom in april op tot snelle, zeer toegankelijke informatievoorzieningen voor deze kwetsbare groepen. Ze wisten dat in onder meer de VS en het Verenigd Koninkrijk lokale informatiecampagnes door artsen en medisch studenten met een diverse achtergrond in korte tijd geleid hadden tot een hogere vaccinatiebereidheid bij risicogroepen. Robin Peeters: ‘We ontdekten al snel dat er ook in Nederland goeie initiatieven waren, maar die kwamen nergens samen.’ Op de website gezondheidskloof.nl brengen ze vraag en aanbod voor informatievoorziening over coronavaccinaties bij elkaar. Dat alles in de verwachting dat brede informatievoorziening over de kleine risico’s van vaccins en de grote noodzaak tot vaccinatie zo weer in balans komen, want ‘als nieuws over de zeldzame bijwerkingen mensen kan bereiken, dan kan via dezelfde kanalen duidelijke informatie over vaccins diezelfde mensen ook bereiken’. Maak daarbij gebruik van de beschikbare goede en begrijpelijke informatiefolders – in veertien talen – van Pharos, luidt hun advies. Bovendien presenteren ze op hun site een reeks video’s waarin artsen met een migratieachtergrond uitleg geven over het belang van vaccineren.

‘We willen mensen nergens toe dwingen’

Brandbrief

‘Onze brandbrief en ons initiatief werden geprezen; veel artsen hebben vervolgens hulp aangeboden’, zegt huisarts Sana. Dat geeft de zaak praktisch handen en voeten: want met louter folders ben je er niet. Dus laten huisartsen en medisch specialisten zich zien in club- en buurthuizen, bij migrantenorganisaties, in kerken en moskeeën, op een taalschool voor nieuwkomers, en vooral ook op drukbezochte (weekend)markten, waar ze informatie over vaccinatie verspreiden en open gesprekken voeren, eventueel met hulp van buurtgenoten die mensen in verschillende talen kunnen aanspreken. Op die manier konden medisch studenten, huisartsenteams en specialisten in Rotterdam de afgelopen maanden ruim 2200 mensen bewegen zich direct te laten inenten, mede dankzij de laagdrempelige prik­locaties in de wijk gefaciliteerd door wijkcommissies en GGD Rotterdam-Rijnmond. Bovendien heeft een flink aantal mensen zich later bij de GGD nog laten vaccineren, weet Sana: ‘Het patroon is vaak als volgt: in week 1 komt er iemand, in week 2 komt diens echtgenoot of echtgenote, en daarna komen tantes, ooms en grootouders.’

Gezaghebbend

Sana heeft op basis van zijn contacten met wantrouwende mensen uit kwetsbare groepen geleerd dat ze de gezaghebbende rol van professionals zeer waarderen. ‘Zeker als zowel huisarts als medisch specialist beschikbaar zijn voor toelichting. Want het is dan niet “de overheid” die daar op de markt staat, maar het zijn de dokters. En dat is in hun ogen toch wat anders. Dat geeft duidelijk vertrouwen. Dokters staan er in hun witte jassen in verschillende wijken, dus zijn ook onmiddellijk als zodanig herkenbaar. ‘Dat laatste geldt ook voor de huisartsen’, aldus Sana, ‘want bijvoorbeeld mijn wijk kent 80 duizend inwoners, de kans dat ik daar op de markt mijn eigen patiënten tegenkom is niet zo groot.’

‘Onze bedoeling is mensen juiste en eerlijke informatie te geven’, vult Peeters aan. ‘Iedereen moet het recht hebben een weloverwogen keuze te kunnen maken. We willen mensen nergens toe dwingen. Het was intussen voor mij wel een eyeopener om te ontdekken waarom mensen twijfelen. Er kwam bijvoorbeeld een man naar mij toe die zei dat hij één nier had en diabetes: was het vaccin in zijn geval dan wel veilig? Natuurlijk, juist zo iemand heeft veel baat bij een vaccinatie. Tien minuten later meldde hij zich aan om zich ter plekke te laten vaccineren.’

Goede rolverdeling

Peeters en Sana hebben ‘enorm goed’ samengewerkt met de GGD Rotterdam-Rijnmond. Sana: ‘We gingen op den duur precies de dingen doen waar we goed in zijn: de dokters geven informatie, de GGD neemt de logistiek op zich.’ Ook om nog een andere reden is dat een goede rolverdeling, vinden beide artsen, want sommige mensen bleken de GGD te beschouwen als een soort verlengde arm van dezelfde overheid die ze wantrouwen.

Beiden hebben over deze aanpak ook al gesprekken gevoerd met de GGD’s in Flevoland, Utrecht en Amsterdam.

Uit een inventarisatie door de Volkskrant bleek afgelopen week overigens dat waar sommige GGD’s – met name die in de grote steden – al maanden in pop-up-vaccinatie­locaties in buurthuizen of op markten mensen vaccineren, andere GGD’s zich nog weinig laten zien in de wijken. Terwijl de cijfers uitwijzen dat sinds juni dankzij deze werkwijze duizenden mensen zijn geprikt buiten de reguliere locaties om.

Wijkniveau

Volgens Sana en Peeters moet nu een volgende stap worden gezet. Sana: ‘Het is tijd voor evaluatie en uitbreiding van deze fijnmazige informatie- en vaccinatievoorziening, die tot in de haarvaten van de samenleving reikt – want zo werkt het netwerk van huisartsenpraktijken eigenlijk. En dat samen met medisch studenten, medisch specialisten en de noodzakelijke logistieke waarborging van de GGD. Ik vind bovendien dat de samenwerking tussen de eerste en tweede lijn hier haar grote nut bewijst. Die samenwerking op wijk­niveau zou daarom ook buiten tijden van een pandemische crisis gehandhaafd moeten worden, bijvoorbeeld bij de preventie van obesitas.’ Peeters: ‘Ja, want ook bij obesitas zie je dat mensen in kwetsbare wijken veel harder geraakt worden. Maatwerk gericht op specifieke doelgroepen is essentieel.’

Er komt alvast onderzoek: samen met hoogleraar Semiha Denktaş van de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences willen beide artsen nagaan waarom mensen zich uiteindelijk toch hebben laten vaccineren en wat professionals motiveert om met informatie direct naar mensen toe te gaan, zoals nu in Rotterdam gebeurt.