ACTUEEL

Collega-wetenschappers roepen op tot eerherstel van anatoom George Maat

Vijfentwintig wetenschappers schreven onlangs een hartenkreet aan de KNAW naar aanleiding van het verbod van minister Van der Steur op het gebruik van fotomateriaal van slachtoffers van vlucht MH17. ‘Zonder forensisch beeldmateriaal is geen medisch onderwijs mogelijk en sterft ons vak uit.’

Klik om de volledige tijdlijn te bekijken (PDF)

Vijfentwintig wetenschappers uit dertien landen – de helft artsen, veelal hoogleraar en forensisch werkzaam – schrijven op 11 september jl. een brief aan de president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), met een cc-tje aan minister van Veiligheid en Justitie Ard van der Steur. Ze zijn ongerust, ‘horrified’ zelfs, over de manier waarop de minister de hoogleraar anatomie en fysische antropologie George Maat heeft behandeld. Van der Steur bestempelde het gebruik van forensisch beeldmateriaal in een lezing voor studenten door Maat publiekelijk als ’buitengewoon ongepast en onsmakelijk’. De academici vragen de KNAW om steun voor hun roep om ‘academische rechten en vrijheid, onderwijs zonder censuur en bescherming van onze wetenschappers tegen vervolging’. De KNAW overweegt nu een advies te publiceren over vrije wetenschapsbeoefening. Van der Steur liet afgelopen week weten bij een volgende ramp Maat graag weer in de arm te nemen, maar excuses bleven uit.
De wetenschappers, onder aanvoering van de Schotse Sue Black, hoogleraar anatomie en forensische antropologie aan de Universiteit van Dundee, en de fysisch-antropoloog Hans de Boer, werkzaam in het AMC, hebben twee punten op hun agenda. De Boer: ‘We willen dat het onrecht dat George Maat is aangedaan, wordt hersteld. De minister gaf een overhaaste reactie, die niet alleen George Maat maar ons vakgebied schaadt.’
Van der Steur nam twee maatregelen naar aanleiding van een politierapport over Maats lezing: Maat werd uit het identificatieteam gezet en foto’s van MH17-slachtoffers mochten voortaan pas gebruikt worden bij ‘lezingen en educatie’ na expliciete toestemming van de nabestaanden. In een brief aan de Kamer bracht Van der Steur bovendien een omstreden onderscheid aan tussen vak-genoten en studenten: ‘Maat wist wat de doelgroep van de lezing op 9 april was, namelijk studenten gezondheidswetenschappen en niet alleen vakgenoten forensische antropologie.’

Medisch onderwijs
Van der Steur rijdt hiermee de forensisch wetenschappers op drie manieren in de wielen, vinden ze: zonder beeldmateriaal geen onderwijs, zonder onderwijs geen toekomstige forensisch experts en zonder ministerieel vertrouwen geen forensisch experts überhaupt. De academici schrijven in hun brief die Medisch Contact mocht inzien: ‘Medisch beeldmateriaal is onmisbaar in alle medische en bio-medische onderwijsactiviteiten en het is logisch dat als we onze opvolgers instrueren, ze ook toegang moeten krijgen tot de realiteit van de situatie.’ Ze hekelen het feit dat Van der Steur studenten uitsluit van de groep met wie beelden mogen worden gedeeld, waardoor medisch onderwijs praktisch niet meer mogelijk is. ‘Als we de academische vrijheid verliezen onze studenten te vertrouwen en hen te informeren over de realiteit van ons werk, hoe moeten we ze dan voorbereiden en hen inspireren? Rampenidentificatie zit niet in een regulier medisch of forensisch curriculum en de toekomst van het vak ligt in een vrije en open academische communicatie tussen leraar en leerling.’ De forensische antropologie is aangewezen op gastcolleges en keuzevakken, licht De Boer telefonisch toe.

Afschrikking
De afschrikkende werking van Van der Steurs veroordeling betreft niet alleen de vakgenoten van de toekomst, vreest De Boer. ‘Forensisch experts zullen zich nog wel een keer achter hun oren krabben als hen wordt gevraagd deel te nemen aan een rampenidentificatie nu ze zien wat zelfs een gewaardeerd, internationaal boegbeeld kan overkomen.’ Het enige wat een academicus heeft, benadrukken de briefschrijvers, is zijn reputatie. ‘Nederland ziet hoe een minister 47 jaar onberispelijke wetenschappelijke dienst en wetenschappelijke integriteit aan flarden slaat.’ Rampenidentificatie gebeurt vaak in politiek gevoelige situaties. Dat vereist bescherming en ondersteuning van de expert, niet een openbare veroordeling, aldus de opstellers. ‘Als tegenover persoonlijke aanvallen door de media niet krachtig een kalme en rationele reactie van de regering of passende wetenschappelijke organen klinkt, heeft dat een ongunstig effect op de bereidheid van onze jonge deskundigen om deel te nemen aan toekomstig rampenonderzoek.’

George Maat: ‘Hele medische vak berust op vertrouwen en integriteit’

‘Het onderwijs in alle landen is op basis van vertrouwen dat de doelgroep in de zaal zit. Dat iemand met andere bedoelingen in je collegezaal komt, kan iedereen elke dag overkomen. Vroeger controleerde de universiteit nog wel eens collegekaarten om te zien of collegegeld was betaald. Voor een collegezaal moet je vrij kunnen spreken. Studenten vragen van alles, bijvoorbeeld: ‘Hoe gaat u daarmee om, met zo’n tafel vol menselijk materiaal.’ Ze voelen het moment dichtbij komen dat ze daar zelf voor staan. Dan gaat het niet over anatomische, maar wel over medische vragen.’

Iedere ramp uniek
Maar moest het dan precies fotomateriaal van MH17-slachtoffers zijn waarvan studenten moesten leren? Die vraag is ook Maat afgelopen halfjaar menigmaal voorgelegd. ‘Ja’ zegt Maat daarover, ‘ook bij deze ramp hebben we veel bijgeleerd en studenten hebben er toch recht op de nieuwste ontwikkelingen te leren?’ Volgens de briefschrijvers geldt in de wereld van de identificatie dat iedere ramp uniek is. Kennis wordt daarom overgedragen door de mensen die zelf de identificaties deden, is de gedachte. ‘We zijn ons bewust van de ethische en juridische voorzorgsmaatregelen en zoals in al het medisch onderwijs, moeten afbeeldingen worden geanonimiseerd en mogen ze geen ander doel dienen dan om kennis over te dragen – zoals in deze situatie.’ Volgens het politierapport bestaat er geen protocol dat het tonen van identificatiefoto’s verbiedt. Het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO) stelde het fotomateriaal juist aan Maat ter beschikking voor onderwijsdoeleinden, zo meldde de minister onlangs in een Kamerbrief. Het ministerie heeft opdracht gegeven alsnog zo’n protocol te ontwikkelen. Maar dat er geen richtlijnen waren voor een gebeurtenis als deze is niet de schuld van professor Maat en is een les voor iedereen, zeggen de auteurs. ‘Niemand voorspelde deze situatie en daarom is het onrechtvaardig om de persoon te straffen bij wie dit probleem aan het licht kwam.’

George Maat (68)

Hoogleraar anatomie en fysische antropologie

1973 Artsexamen Universiteit Leiden.

1974 Promotie aan de medische faculteit Leiden, daarna werkzaam als anatoom aan universiteiten in onder meer Suriname, Leiden en Koeweit.

2003 Hoogleraar anatomie en fysische antropologie Universiteit Leiden.

2011 Emeritaat, zet werk voort in het kernteam van het Landelijk Team Forensische Opsporing (LTFO), als honorary professor in Pretoria, als docent anatomie aan de artsopleiding in Kathmandu.

auteur

Eva Nyst
e.nyst@medischcontact.nl | @evanyst

lees meer

Dossier George Maat met o.a. chronologie met links naar relevante stukken