Privacywetgeving zet onverzekerde patiënten in de kou

Persoonsgegevens

Het blijkt dat de manier waarop de gegevens van onverzekerden verwerkt werden, botst met de privacy­wet­geving: de Algemene Verordening Gegevens­bescherming (AVG). Op aanvraag van de GGD GHOR heeft strategisch en juridisch adviesbureau Hooghiemstra & Partners onderzocht of er een wettelijke grondslag is voor het verwerken van persoonsgegevens van onver­zekerden door de GGD – die blijkt er dus niet te zijn.

Omdat het rapport van Hooghiemstra een intern advies is aan de GGD GHOR, is het niet naar buiten gebracht. Het ministerie van VWS is wel direct op de hoogte gesteld. Medisch Contact heeft e-mailverkeer van de GGD GHOR ingezien waarin het stuk wordt aangehaald. De details van het rapport zijn niet bekend, de gevolgen zijn dat wel.

De beslissing van de GGD GHOR om gegevens niet meer te verwerken druist in tegen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), zegt Marcel Slockers, huisarts en straatdokter in Rotterdam. ‘Als ik als arts maatschappelijke hulp aanvraag voor mijn patiënt, dan is de gemeente wettelijk verplicht om te helpen. Bijna alle hulp kan zo geregeld worden, nergens wordt moeilijk gedaan en privacygevoelige gegevens worden gewoon verwerkt. Maar iemand inschrijven in de gemeente doen ze nu niet meer. Het is merkwaardig dat een rapport met zulke ingrijpende gevolgen niet openbaar is.’

Kamervragen

Toen de SP op 2 mei Kamervragen stelde over de beslissing van de GGD GHOR om gegevens van onverzekerden niet langer te verwerken, antwoordde minister Kuipers dat het vergoeden van zorg aan patiënten hierdoor niet in de problemen kwam, want het CAK bleef gewoon declaraties verwerken. Verder gaf de minister aan dat er zo snel mogelijk naar een passende oplossing zou worden gezocht.

Die oplossing is er nog niet. VWS-woordvoerder Karim Mostafi meldt dat een wijziging in de Wmo pas in 2025 in werking zal treden. Momenteel wordt naar een tussenoplossing gezocht om de wettelijke beperking te omzeilen.

Hoewel declaraties voor onverzekerde patiënten nog steeds door het CAK worden betaald, blijven de patiënten onverzekerd en blijft hun afstand tot de zorg net zo groot. Daarbij gaf de minister op de vragen van de SP aan, dat patiënten die vervolghulp nodig hebben, in de problemen kunnen komen doordat zij buiten beeld blijven van de gemeente.

En doordat deze patiënten na hun eerste zorgvraag onverzekerd blijven, moet momenteel iedere zorgverlener in de keten, na elke doorverwijzing van dezelfde patiënt, opnieuw declaratieformulieren van het CAK invullen om verleende zorg vergoed te krijgen.

Enquête

Maar deze declaratieformulieren van het CAK zorgen bij (huis)artsen juist al voor veel irritatie. Dit blijkt uit een enquête van Medisch Contact, afgenomen onder medici, om in kaart te brengen welke problemen zij ervaren rondom zorg voor onverzekerden. De uitkomsten van deze enquête zijn uitvoerig besproken in het tweede deel van dit drieluik over de zorg aan onverzekerden in Nederland. Het eerste deel ging over de problemen die artsen ondervinden bij het verlenen van zorg aan onverzekerden, welke wet- en regelgeving voor problemen zorgt en hoe met subsidieregelingen gepoogd wordt om de zorg voor onverzekerde patiënten toegankelijk te houden. In deel twee werd naast de enquête ook in kaart gebracht hoeveel kosten er gemoeid zijn bij deze sub­­sidies en waar dat geld naartoe stroomt. Het overgrote deel van de kosten van de subsidieregelingen gaat naar de ziekenhuizen en de ggz. ‘Dat beeld herken ik’, zegt Jasper Kuipers, directeur van Dokters van de Wereld. ‘Eigenlijk hoop je dat het andersom is, huisartsen zijn de toegangspoort tot de zorg, of zouden dat moeten zijn.’

Declaratie­formulieren moeten per post worden verzonden

Digitaal declareren

Maar veel huisartsen declareren helemaal niet via het CAK. Uit de enquête van Medisch Contact blijkt dat huisartsen moeite hebben met de administratieve rompslomp die daarbij komt kijken. Daarom werken zij vaak met een consulttarief of kiezen ze ervoor om gratis zorg te verlenen. Jasper Kuipers: ‘Volgens mij is dit een versterkend effect. Doordat vooral ziekenhuizen en ggz declareren, gaat het CAK zich meer op die doelgroep richten. Dit is geen onwil van het CAK, maar ze hebben daardoor minder zicht op de behoeftes van huisartsen.’

Veel van de huisartsen die de enquête van Medisch Contact invulden, geven aan dat ze wel blij zijn dat ze überhaupt de door hun verleende zorg aan onverzekerde patiënten kunnen declareren. Maar het over­grote deel is ontevreden over de manier waarop dat moet.

De declaratieformulieren kunnen niet digitaal verwerkt worden en moeten per post worden verzonden, artsen geven aan dat hun declaraties met regelmaat worden geweigerd. Het CAK ontkent dat zij veel weigeren. Christiaan Taal, woordvoerder bij het CAK, geeft aan dat gemiddeld meer dan 90 procent van de declaraties direct wordt goed­gekeurd. En dat met wat aanvullende informatie een deel van de overige 10 procent alsnog groen licht krijgt.

Volgens Taal vindt het CAK het belangrijk dat hun subsidieregelingen (zie kader) toegankelijk zijn, maar hij erkent dat het op verschillende punten beter kan. Daarom zijn er al verschillende ingrepen geweest om het declareren makkelijker te maken. Als voorbeelden noemt hij het verruimen van de declaratietermijn, het vereenvoudigen van het aanvraagformulier, ook is er op de website een flowchart te vinden die artsen kunnen raadplegen als zij niet goed weten bij welk loket zij zich moeten melden met hun onverzekerde patiënt.

Momenteel werkt het CAK aan het digitaliseren van beide subsidieregelingen. Dit moet volgens Taal stap voor stap omdat er nog geen digitale infrastructuur klaar ligt. ‘Momenteel kunnen de apothekers al digitaal declareren, deze mogelijkheid wordt gefaseerd voor steeds meer zorgaanbieders beschikbaar.’ Hoelang het duurt voordat de hele sector digitaal kan declareren, is niet bekend.

Parallel zorgsysteem

Uit de enquête komt nog een ander beeld naar voren. Er zijn huisartsen die aangeven dat zij nu nog geen patiënten weigeren, maar vrezen dat zij dit door de toenemende werkdruk in de toekomst wel zullen moeten doen.

Bij Dokters van de Wereld merken ze nu al dat huis­artsen steeds moeilijker beschikbaar zijn. Daarom schrijven ze sinds kort zelf maar medicatie voor. ‘Dit doen we liever niet, omdat we dan een soort parallel zorg­systeem creëren’, zegt Jasper Kuipers, directeur van Dokters van de Wereld. ‘Terwijl wij vinden dat deze mensen gewoon door de reguliere zorg geholpen moeten worden.’

Daar blijft het voorlopig niet bij. Dokters van de Wereld opent binnenkort een eigen medische post in Amsterdam waar ze nog meer vormen van huisartsenzorg in eigen hand nemen. Kuipers: ‘Eigenlijk is het een morele knieval, maar blijkbaar heeft Nederland een humanitaire gezondheidsorganisatie nodig om het te regelen.’

Al jaren komt Dokters van de Wereld rond van geld dat zij uit donaties halen. Maar met de komst van de nieuwe medische post komt daar verandering in. ‘Wij vinden dat onze donateurs niet voor deze kosten mogen opdraaien, daarom gaan wij bij de post wel declareren bij het CAK. Dan kunnen we meteen goed zien waar en wat er misgaat, en onze bevindingen delen met het CAK.’

Huisartsen zijn steeds moeilijker beschikbaar

Humanitaire gezondheidsorganisaties

De medische post van Dokters van de Wereld past in een trend. Er wordt steeds meer geleund op vrijwilligers en humanitaire gezondheidsorganisaties. Waar zij hun werk vroeger vooral deden in verre oorden, zijn ze inmiddels onmisbaar op plekken als kamp Moria in Griekenland. En afgelopen zomer moest het Rode Kruis ook in Nederland bijspringen om de humanitaire ramp bij Ter Apel het hoofd te bieden.

Loopt het dan aan alle kanten mis rondom de zorgverlening aan onverzekerde patiënten? Remco leefde acht jaar als dakloze op straat, en hoewel hij kritisch is, geeft hij aan dat er lichtpuntjes zijn. ‘De vaccinatiecampagne van dak- en thuislozen tijdens corona was heel goed geregeld.’ Blijkbaar is er veel mogelijk als de noodzaak er is.

Inmiddels heeft Remco een postadres en kan hij weer een zorgverzekering afsluiten. ‘Gelukkig zijn alle boetes door achterstallige betaling van de verzekering kwijtgescholden, maar ik ben wel bang dat de premie heel hoog wordt, omdat ik als potentiële wanbetaler gezien wordt.’

Lichtpuntjes

Een ander lichtpuntje is dat de subsidieregelingen bij het CAK onder artsen steeds bekender worden. Ook moet vermeld worden dat de hulp voor ongedocumenteerden in Nederland in veel gevallen beter geregeld is dan in de rest van Europa. Al is het de vraag of deze vergelijking gebreken in de Nederlandse situatie rechtvaardigt.

Ondanks deze lichtpuntjes blijft de afstand tot de zorg voor onverzekerde patiënten groot. Doordat de GGD GHOR hun gegevens niet meer verwerkt omdat de AVG in de weg staat, en zij dus onverzekerd blijven, ligt het voor de hand dat het aantal onverzekerden in Nederland sneller toeneemt. Sterker nog, met de huidige hoge inflatie, torenhoge huren en energieprijzen en achterblijvende lonen, hebben steeds meer werkenden moeite om het hoofd boven water te houden.

Tel daarbij op dat de zorgpremie sinds de invoering van de zorgverzekeringswet in 2006 met bijna 50 procent is gestegen – van gemiddeld 85,58 euro naar 125,75 euro per maand – en er boven op het eigen risico nog een eigen bijdrage is gekomen. De onverzekerdencrisis heeft zijn piek waarschijnlijk nog niet bereikt.