Pleitbezorger van openheid

Oudste nog levende MC-hoofdredacteur Fred Bol

Aan Medisch Contact is een aantal eigenzinnige hoofd­redacteuren verbonden geweest. De oudste nog levende hoofdredacteur is voormalig huisarts Fred Bol (91). Hij kent Medisch Contact vanaf het begin. Hij blikt terug.

‘De artsenberoepsgroep leeft in een besloten wereld die door het raam naar buiten kijkt. De maatschappij kan te weinig door hetzelfde raam naar binnen kijken. Laten we daarin verandering brengen. Dat was mijn boodschap bij mijn aantreden’. Aan het woord is voormalig huisarts Fred Bol (91 jaar) die van 1970 tot 1982 hoofdredacteur was van Medisch Contact. Het was het begin van een woelige tijd voor de artsen­beroepsgroep.


De nog immer kwieke Bol haalt met zijn vrouw herinneringen op over zijn hoofdredacteurschap, dat bijna veertig jaar geleden begon. Hij weet zich nog heel veel te herinneren van de oorlogsperiode en van de twintig tot dertig jaar daarna. Aanvankelijk zou Bol naast zijn huisartsenpraktijk in het Drentse Schoonoord, parttime hoofdredacteur worden. En na twee jaar zou de algemene ledenvergadering beslissen over een voltijdsaanstelling.

‘Maar na twee jaar gebeurde er iets wat nooit schriftelijk is vastgelegd: de specialisten waren tegen mijn fulltimeaanstelling. Ze vonden dat de arts altijd gelijk had. En dat standpunt strookte niet met de discussies die ik aanzwengelde. Ik was een hoofdredacteur die altijd vrij duidelijk zei waarvoor hij stond: het standpunt van de patiënt. Daar draait het om.’

Niet dom
Er kwam een motie tegen zijn fulltimeaanstelling. Oud-hoofdredacteur en MC-voorman Heringa brak een lans voor Bol. ‘Ik kende Heringa amper, maar hij zei dat hij mij wel uit de oorlog kende. Ik werkte in de Tweede Wereldoorlog als huisarts in Noord-Holland terwijl ik nog niet eens echt arts was. Hoewel ik vooral bezig was met mijn werk, deed ik wel eens wat voor het verzet en kennelijk was ik Heringa daar opgevallen. Hij eindigde zijn pleidooi met de woorden “en Bol ken ik uit het verzet”. “Hij is niet dom, hij kan dit wel.” Daarna werd de motie verworpen met vijftig tegen en vijf voor.’

Heringa en Bol hadden daarna geregeld contact. Heringa was een groot voorbeeld voor Bol. ‘Ik heb van hem geleerd onafhankelijk te zijn. Hij zei mij altijd dat ons werk om de patiënt draait. Dat gold voor hem en voor mij, ook in de oorlog. Je kon niet met de Duitsers meegaan in hun denken. Het nationaalsocialisme is per definitie fout. Daar moesten wij ons verre van houden.’

Bols onafhankelijke houding speelde een belangrijke rol in zijn tijd als hoofdredacteur. Hij zwengelde heikele onderwerpen aan. In die tijd dat euthanasie nog een misdaad was, schreef Bol onomwonden dat euthanasie en abortus onder voorwaarden moesten worden toegestaan. Hij nam zelfs zitting in een euthanasiecommissie.

Ook zijn ideeën over pedofilie brachten de gemoederen in beroering. ‘Ik schreef dat alles wat tegen de wil van kinderen is, strafbaar is en strafbaar moet blijven. Maar ik schreef ook dat je niet alle pedofielen over één kam moet scheren. Er zijn pedofielen die niets doen. Die mensen kende ik vanuit de spreekkamer.’

Slapeloze nachten
Zijn commentaren in Medisch Contact leverden zeer geregeld een stroom boze brieven op. Ook het hoofdbestuur van de KNMG was niet altijd blij met Bols opvattingen. Slapeloze nachten heeft hij daar niet van gehad. ‘Ik had af en toe een beetje ruzie met het bestuur’, zegt hij lachend. ‘Het blad had een eigen bestuur. En daardoor waren het blad en het hoofdbestuur van de KNMG destijds twee afzonderlijke organisaties die beide verantwoording moesten afleggen aan de algemene ledenvergadering van de KNMG. Ik vind het jammer dat er nu een andere structuur bestaat. Medisch Contact heeft geen eigen bestuur meer. Daardoor bestaat het gevaar dat MC onder invloed komt te staat van de KNMG. Al verwacht ik dat MC wel zal vechten voor zijn onafhankelijkheid als dat aan de orde komt.’

Bol legt uit waar de pijn vandaan komt: de ontstaansgeschiedenis van MC. Het blad ontstond vlak na de oorlog en kreeg de naam van de verzetsorganisatie Het Medisch Contact. ‘In de oorlog stond de NMG (toen nog niet koninklijk, red.) toe dat er bij vergaderingen een NSB’er aanwezig was. Daardoor kon de NMG niet meer in vrijheid vergaderen. Mede daardoor is de verzetsorganisatie MC ontstaan, die wel volledig onafhankelijk van de politiek was. Ik vind daarom dat het blad dat uit de verzets­organisatie voortkomt, volledig onafhankelijk moet zijn. Zo is de geschiedenis.’

Lunchen
Al wilde Bol geen politieke invloed van anderen op ‘zijn’ blad, zelf had hij wel de nodige contacten in Den Haag. Vrij snel na zijn aantreden vroeg hij belet bij de minister van Volksgezondheid. Na een eerste bezoek, werd hij om de veertien dagen gevraagd om met de minister – en later diens opvolger – te lunchen.

‘Om een beetje op de hoogte te blijven van hun standpunten en hoe nieuwe wetgeving in elkaar zou steken’, antwoordt Bol op de vraag wat hij met de ministers besprak. ‘Het waren gezellige bijeenkomsten, zeker met Til Gardeniers. De minister en ambtenaren wilden op hun beurt graag van mij weten hoe artsen over bepaalde zaken dachten. Verder bespraken we conflicten binnen de maatschappij, al kan ik me geen concrete onderwerpen meer herinneren. We bespraken ook wie voor welke commissie geschikt was.’

Bol vindt nog steeds dat deze gesprekken geen taak waren voor het hoofdbestuur van de KNMG. ‘MC was er voor de gezondheidszorg in het algemeen, voor de patiënt. We schreven over medisch-inhoudelijke en ethische onderwerpen. De KNMG hield zich meer bezig met de belangen van de beroepsgroep.’
Daarnaast hield Bol zich ook bezig met studenten. Toekomstige artsen vond hij een belangrijke doelgroep. ‘Op bijeenkomsten van medische faculteitsverenigingen hield ik praatjes over onder meer abortus, oorlog, euthanasie en softdrugs. Ze merkten dat ik progressief was en dat stond hen wel aan.

Ik was bijvoorbeeld geen tegenstander van softdrugs en vond het niet misdadig als geneeskundestudenten softdrugs gebruikten. Zelf heb ik het ooit ook geprobeerd, maar ik vond het vies. Tegenwoordig is dat spul schadelijk omdat het zo sterk is geworden.’

Bol ijverde ervoor dat studenten Medisch Contact konden ontvangen tegen een gereduceerd bedrag. ‘Ze moesten weten wat er in het beroepsveld speelt. Eigenlijk vond ik dat ze het blad voor niks hadden moeten krijgen.’ 

Heringa en Het Medisch Contact
Hoogleraar histologie Gerard Carel Heringa was in 1946 de eerste hoofdredacteur van het tijdschrift Medisch Contact. Het blad dankt zijn naam aan de artsenverzetgroep Het Medisch Contact. Deze organisatie behartigde in de Tweede Wereldoorlog de belangen van artsen en gaf medici informatie over hoe te handelen tegen bevelen van de bezetter. 

Heringa was een van de voormannen van Het Medisch Contact. Met behulp van zogeheten estafetteberichten brachten collega’s elkaar op de hoogte van de mededelingen van Het MC. Een arts wist vaak niet van wie hij de berichten kreeg en hoorde alleen aan wie hij ze moest doorgeven. Zo was het voor de bezetter heel lastig om leden van Het MC te achterhalen.

Behalve in berichten werd informatie ook mondeling doorgegeven. Fred Bol weet nog dat hij een schuilnaam moest aannemen. Hij werd – zij het zelden – gebeld door iemand die hem informatie gaf en het telefoonnummer van de arts aan wie hij dit moest doorbellen. De aard van de informatie kan Bol zich ruim zestig jaar na dato niet meer herinneren.

Ingrid Lutke Schipholt

MC-artikel:

Studeren in oorlogstijd. I.L.E. Lutke Schipholt. Arts in Spe. Nr. 1 - 2009 

Mededeelingenblad van het centrum van het Medisch Contact