Patiënt krijgt meer zeggenschap over lichaamsmateriaal

Bloed voor wetenschappelijk onderzoek, huidschilfers voor kwaliteitsbewaking en speeksel voor justitie en politie: het concept Wetsvoorstel zeggenschap lichaamsmateriaal bevat voorstellen over hoe om te gaan met lichaamsmateriaal. De KNMG reageert vandaag op dit wetsvoorstel, dat ook voor artsen gevolgen heeft.

Lichaamsmateriaal, zoals bloed, speeksel of huid, wordt vaak afgenomen in het kader van een behandeling, maar kan ook van grote waarde zijn voor wetenschappelijk onderzoek en kwaliteitsbewaking. Het concept wetsvoorstel regelt de voorwaarden voor het afnemen, bewaren, verstrekken, gebruiken en vernietigen van dergelijk menselijk materiaal. Hierbij wordt de zeggenschap van de patiënt versterkt. Lichaamsmateriaal mag alleen worden bewaard en gebruikt met toestemming van de patiënt, aldus het concept Wetsvoorstel zeggenschap lichaamsmateriaal. Ook krijgen nabestaanden zeggenschap over het afnemen en gebruiken van lichaamsmateriaal na het overlijden van de patiënt, als de patiënt daarover voor zijn overlijden zelf niets heeft geregeld. De KNMG vindt dit een goede ontwikkeling.

Drie uitzonderingen

In het wetsvoorstel staan drie uitzonderingen genoemd wanneer geen toestemming van de patiënt noodzakelijk is. Het gaat hierbij om 1) het bewaren, verstrekken en gebruiken voor medisch- of biologisch-wetenschappelijk onderzoek of onderwijs 2) kwaliteitsbewaking die direct verband houdt met diagnostische processen en 3) onderzoek door justitie en politie in geval van ernstige misdrijven. De voorwaarden om op de uitzonderingen voor kwaliteitsbewaking en wetenschappelijk onderzoek een beroep te kunnen doen, komen in grote lijnen overeen met de bestaande wet- en regelgeving.

Bezwaren tegen gebruik bij strafzaken

Dat volgens het wetsvoorstel bij opsporing en vervolging van strafbare feiten door justitie – onder voorwaarden – geen toestemming aan de patiënt gevraagd hoeft te worden vindt de KNMG risicovol. Door deze uitzonderingsgevallen bij wet te regelen, dreigt het gevaar dat patiënten hun lichaamsmateriaal niet langer willen laten bewaren. Er bestaat dan namelijk de mogelijkheid dat het ook voor andere doeleinden wordt gebruikt dan wetenschappelijk onderzoek of kwaliteitsbewaking. De wet kan hierdoor zijn doel voorbij schieten. Ook staat in het wetsvoorstel dat het beroepsgeheim hierbij niet geldt en justitie dan zonder toestemming lichaamsmateriaal mag gebruiken. Daar heeft de KNMG ernstige bezwaren tegen. Het medisch beroepsgeheim is er om te kunnen garanderen dat elke patiënt vrije toegang heeft tot zorg.

De KNMG stelt daarom voor om de uitzondering op de toestemmingseis voor het gebruik van lichaamsmateriaal voor het uitvoeren van een strafrechtelijk onderzoek door justitie uit het wetsvoorstel te schrappen.

Uitgebreide reactie

De reacties op het voorstel Wet zeggenschap lichaamsmateriaal, waaronder de volledige reactie van de KNMG, zijn online te bekijken: internetconsultatie.nl/zeggenschaplichaamsmateriaal/reacties.