Ouderenzorg wordt vooral intensieve zorg thuis
Vermetele poging om de grijze golf van zorg te blijven voorzien
7 reacties
De grijze golf, een toenemend personeelstekort en de mantelzorg die tegen grenzen aanloopt: de zorg voor kwetsbare ouderen staat op een kantelpunt. ‘De ouderenzorg wordt anders, dat staat vast.’
Het aantal 65-plussers stijgt de komende twintig jaar met meer dan de helft tot bijna vijf miljoen. Het aantal 90-plussers stijgt zelfs met 200 procent. Intussen is er personeelsgebrek in de ouderenzorg en dat wordt niet kleiner. Nog afgelopen week bleek dat de uitstroom van zorgmedewerkers in verpleeghuizen de afgelopen jaren is gestegen naar bijna 20 procent in 2021. Dat is bijna net zo hoog als de instroom. De ongemakkelijke waarheid is – zeggen veel betrokkenen in het veld – dat we die schaarste onder ogen moeten zien, en dat de zorg voor ouderen daarom steeds meer in de eerste lijn zal moeten plaatsvinden.
Het RIVM rekende wat dat betreft onlangs twee toekomstscenario’s door. Het eerste: de groei van de levensverwachting leidt tot een even grote stijging van de verblijfsduur in het verpleeghuis. Nummer twee: de verblijfsduur in het verpleeghuis blijft gelijk bij een toegenomen levensverwachting. Beide scenario’s leiden tot een grotere vraag naar verpleegzorgplekken, namelijk 55.500 bij scenario 1 en 30.700 bij scenario 2. Het kabinet is hier met een groei van 40 duizend in 2030 nu tussenin gaan zitten – dat zijn er 10 duizend minder dan minister Helder voor Langdurige Zorg en Sport eerder dit jaar nog meldde.
Het idee is dat ouderen zo lang mogelijk thuis blijven wonen, reden waarom er de komende jaren 290 duizend woningen gebouwd moeten worden die geschikt zijn voor ouderen.
Dit staat in het programma Wonen en Zorg voor Ouderen (WOZO) van de ministers De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) en Helder. Het gaat dan om 170 duizend nultredenwoningen (huizen zonder trappen), 80 duizend woonvormen zoals hofjes ter bevordering van het sociale contact en 40 duizend geclusterde woningen waarvan de helft bedoeld is voor dementerende ouderen. Het idee is verder dat er voorzieningen in de buurt zijn en dat de omgeving uitnodigt tot bewegen en ontmoeten, en dat gemeenten die gewenste leefomgeving incorporeren in de lokale visie op wonen en zorg. Wonen en zorg zijn overigens ‘financieel gescheiden’. Dat wil zeggen dat de bewoners gewoon huur betalen, en intensieve zorg ontvangen van buiten het wooncomplex.
Groot risico
Dat alles volgens het motto: ‘Zelf als het kan, thuis als het kan, digitaal als het kan’. De term ‘reablement’ valt in dat verband ook geregeld: ouderen leren zo lang mogelijk voor zichzelf te zorgen. Maar niet iedereen kan zich vinden in de plannen van de minister. In de Tweede Kamer toonde zich met name de oppositie tijdens de bespreking vorige maand van de VWS-begroting uiterst kritisch: door alleen in te zetten op de geclusterde woonvormen en niet op de meer zekere variant van het verder bouwen van verpleeghuisplekken neemt de minister een groot risico. Extra verpleeghuisplekken blijven nodig. Gegeven het personeelstekort kun je bovendien ‘verpleegkundigen slimmer inzetten in een verpleeghuis dan dat je ze op een fietsje van de ene naar de andere thuiswonende oudere laat gaan’, zo merkte Corinne Ellemeet (GroenLinks) tijdens dat debat op.
Specialistische zorg
‘Ik deel de zorgen’, zegt de Groningse specialist ouderengeneeskunde Doede Veltman. ‘In de laatste vijf tot tien jaren zie ik dat de zorgzwaarte van mensen in verpleeghuizen enorm is toegenomen. Gegeven de grijze golf die op ons afkomt, zal dat dus niet minder worden, terwijl het aantal verpleeghuisplekken niet navenant groeit. Ja, er is een groep mensen die goed thuis kan blijven: zij hebben planbare zorg nodig, en ook nabijheid en toezicht. En dat hoeft niet per se van professionals te komen. Maar als het nodig is, moet er specialistische zorg klaar staan. Nu verschillen regio’s bijvoorbeeld nog sterk in de mate waarin specialisten ouderengeneeskunde beschikbaar zijn in de eerste lijn.’ Zeker buiten de stedelijke gebieden zijn ze soms dun gezaaid, weet hij. Bovendien is de bekostiging ‘complex’. Veltman: ‘Als een patiënt een Wlz-indicatie (Wet langdurige zorg) exclusief behandeling heeft, dan komt de bekostiging van de specialist ouderengeneeskunde tot stand uit de Zorgverzekeringswet via de zogeheten “Geneeskundige zorg voor specifieke patiëntgroepen”. Daarmee wordt het directe contact met de patiënt plus reistijd vergoed, maar vaak gaat de meeste tijd zitten in bellen met zorgverleners, medisch specialisten, familie, en mdo (multidisciplinair overleg) – en dat wordt niet betaald. Dus is de financiële prikkel om in de eerste lijn aan het werk te gaan niet zo groot.’ Op dit moment is het moeilijk voor specialisten ouderengeneeskunde om aan de slag te gaan in de eerste lijn, vanwege ‘beperkte budgetten en organisatievereisten die worden gesteld door verschillende verzekeraars’, stelt ook Verenso op haar website. Begin maart 2023, zo laat de woordvoerder van de beroepsvereniging weten, moet de visie op de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn verder zijn uitgekristalliseerd. Dan komt er ook een nieuwe kwaliteitsstandaard voor de zorg in de eerste lijn.
‘De zorgzwaarte van mensen in verpleeghuizen zal met de grijze golf niet minder worden’
Vooruitlopen
Toch zijn er ook nu al initiatieven die vooruitlopen op de plannen van de minister. Marti Paardekooper, directeur Zorginkoop Langdurige Zorg bij Zilveren Kruis noemt het ‘Ouderengeneeskundig Netwerk Utrecht eerste lijn’, een netwerk van specialisten ouderengeneeskunde en gz-psychologen, afkomstig van zes verschillende (zorg)organisaties bij wie huisartsen terechtkunnen als thuiswonende ouderen met complexe zorgvragen te maken krijgen. Een ander voorbeeld, vertelt ze, is ouderenzorgorganisatie Zorgbalans die in Kennemerland en Zuid-Holland Noord onder andere negen ontmoetingscentra en dertien woonzorglocaties telt en dat met verzekeraar Zilveren Kruis vorige week een strategisch partnerschap heeft ondertekend om van verpleegzorg thuis de standaard te maken. Minister Helder was erbij, want dit initiatief past volgens haar precies in het WOZO-programma. Mensen met een Wlz-indicatie krijgen dan, zoals dat heet, een Volledig Pakket Thuis (VPT): dat wil zeggen 24-uurszorg inclusief maaltijden, huishoudelijke hulp en dagbesteding. Dat gebeurt door een vast team van verzorgenden en verpleegkundigen.
Tamara Pieterse, bestuurder van Zorgbalans: ‘We hebben nu meer dan tweehonderd cliënten bij Prettig Thuis (een vorm van VPT, red.) in onze regio waarvan het merendeel zorgzwaartepakket 5 heeft, dat wil zeggen dat ze een indicatie hebben voor beschermd wonen met intensieve dementiezorg. De huisarts blijft in deze aanpak de hoofdbehandelaar, maar in onze regio hebben we in het kader van wijkgerichte zorg aan elke huisartsenpraktijk een verpleegkundige ouderenzorg en een specialist ouderengeneeskunde gekoppeld die voor consultatie beschikbaar is.’
‘En als thuis echt niet langer kan, dan zijn er met zorginstellingen in de regio afspraken gemaakt, bijvoorbeeld over tijdelijk verblijf in acute situaties’, zegt Paardekooper. ‘Dat moet slim gecoördineerd worden vanuit één punt. Een telefoontje van de huisarts naar zo’n punt moet genoeg zijn. Die infrastructuur wordt momenteel geregeld.’
Is het genoeg?
De vraag blijft staan: is het genoeg gezien de grijze golf, het toenemend personeelstekort en het feit dat ook het beroep op informele mantelzorg tegen grenzen aanloopt? Pieterse: ‘Er zal altijd intramurale Wlz-zorg nodig blijven voor de meest kwetsbare ouderen. Maar we moeten ook creatief zijn en aansluiten bij bestaande ontwikkelingen als de toepassing van digitale hulpmiddelen en het bevorderen van zelfredzaamheid. Want dat het anders wordt, dat staat vast. Uit evaluaties blijkt in ieder geval dat ouderen zeer tevreden zijn over onze zorg.’ Paardekooper hanteert, zegt ze, in dit verband graag het uitgangspunt dat ‘het dagelijks leven een deel van de zorg overneemt, in plaats van andersom’. ‘We gaan de ervaringen met deze werkwijze breed delen via webinars en masterclasses.’
Lees ook:
A. van der Zon
Specialist ouderengeneeskunde, Nijmegen
De bekostiging van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn is ‘complex’, geeft Doede Veltman (specialist ouderengeneeskunde) aan in MC in 49/2022. Uit de praktijk weet ik dat in dit geval ‘complex’ een diplomatiek antwoord is voor ‘het is ...slecht geregeld’. Bij deze doe ik een oproep aan mensen die werken bij VWS, de NZa of zorgverzekeraar: begin (morgen!) met het bekostigen van de specialist ouderengeneeskunde voor 1) het MDO in de huisartsenpraktijk en 2) de overlegtijd met andere zorgverleners. Begin daarmee. Wij willen ervoor gaan, die ouderenzorg in de eerste lijn en ouderen zo lang en zo goed mogelijk thuis laten wonen. Maar dan moet wat we daar doen wel gefinancierd worden. Verpleeghuizen moeten nu financieel toeleggen op de inzet van hun specialisten ouderengeneeskunde buiten de muren van het verpleeghuis. Nienke Nieuwenhuizen (voormalig voorzitter van Verenso) sprak in november 2019 (!) al in MC over financiële drempels die verhinderen dat de specialist ouderengeneeskunde thuis wordt ingeschakeld. Beleidsmakers, maak een bekostiging die past bij de visie en maatschappelijke verandering dat de ouderenzorg steeds meer naar thuis en dus naar de eerste lijn verschuift. Dan kunnen wij blijven gaan naar dat huisbezoek van die zorgmijdende 89-jarige met dementie die niet meer buiten komt. Kunnen we na afloop met het wijkteam, de zorgtrajectbegeleider en andere betrokkenen afstemmen. En fietsen we daarna door naar de huisartsenpraktijk voor een MDO. En houden we zo de expertise van de specialisten ouderengeneeskunde toegankelijk voor zeer kwetsbare ouderen die thuis wonen.
A.F. Algra
commentator, opiniemaker zorg en sociale zekerheid, oud bedrijfsarts, Rotterdam
Geen sexy onderwerp, maar wel eentje met grote impact. Goed dat Medisch Contact dit heikele onderwerp uit het grijze circuit haalt en in de schijnwerpers zet.
Het zal nog heel veel denkwerk kosten om dit in goede banen te leiden, met als grootst...e knelpunt: het enorme tekort aan zorgpersoneel - op alle niveau's.
Dat zou het startpunt moeten zijn.
I.A.J.M. Meekes
Huisarts, Ede
Leuk Haags idee voor thuizorg bij de patient thuis, bedacht door iemand die dit nog nooit van dichtbij heeft meegemaakt. Ik zie in de bovengenoemde voorbeelden dat de huisarts overal de regiehouder blijft. Ik zie in mijn regio dat het daar misloopt. ...De zorg die nodig is thuis is domweg niet voorradig en als het er al is, hooguit een paar contact momenten per dag. En ongeacht hoeveel mensen er ook bereid zijn mee te denken, ligt de verantwoordelijkheid om het te regelen bij mij als huisarts. Om dit goed uit te voeren is er als achtervang voldoende opnamecapaciteit in een verpleeghuis nodig, maar ook die plekken zijn er niet. Als huisarts ben ik ben ook degene die gebeld wordt als het misloopt. Weer een onwerkzame flodder beleid.
[Reactie gewijzigd door Meekes, Inge op 08-12-2022 13:47]
W.J. Duits
Bedrijfsarts, Houten
Het zelfstandig thuis wonen van ouderen is al heel lang de gewoonste zaak van de wereld. Zolang mensen gezond zijn, kunnen ze prima zelfstandig zijn. Alleen als mensen niet meer zelfstandig kunnen wonen, omdat ze wat lichte zorg nodig hebben, dan gin...gen ze vroeger naar het verzorgingshuis. Het voordeel van het verzorgingshuis: De zorgverleners hebben hun cliënten onder handbereik. Hulpmiddelen kunnen efficiënter worden gebruikt. Het is voor die ouderen ook gezelliger, je kunt er even uitlopen om naar een medebewoner te gaan, er kunnen gemeenschappelijke activiteiten worden georganiseerd.
Het klinkt leuk, verzorging in je eigen huis, maar is het wel zo leuk? Als je partner wegvalt en je alleen achterblijft, is het dan nog zo'n fijne plek om tussen allemaal jonge gezinnen te wonen met hun eigen zorgen en dynamiek?
Dan de inefficiëntie: Al die zorgverleners die stad en land moeten afreizen om bij hun cliënten te kunnen komen, al die reistijd, dat gaat allemaal af van de verzorgingstijd. In een tijd van schaarste van personeel moet je geen systemen in stand houden die per definitie meer tijd vragen. Thuisblijven klinkt leuk, maar is dat het wel? En is het eigenlijk niet hartstikke onhandig en inefficiënt in een tijd waarin moeilijk personeel is te vinden.
G.R.I. Slock
huisarts, Sluis
Nog een mooi plan dat hopeloos tot mislukken gedoemd is wegens gebrek aan personeel. Thuiszorg loopt op hun tandvlees, de SOG heeft geen tijd en ik als huisarts ook niet.
De aangepaste woonvorm zoals hofjes en dgl klinkt mooi maar hier in Zeeuws ...Vlaanderen nog niet tegengekomen,.De meeste hulpbehoevende ouderen in ons dorp verpieteren ondanks veel mantelzorgers alleen thuis in een verouderd veel te groot huis bij gebrek aan enig beter alternatief.
I.A. op den Kelder - Verstraten
Specialist ouderengeneeskunde, Driebergen
Veel dank voor de aandacht voor dit lastige onderwerp. Ik zou graag een kleine, doch in de praktijk relevante inhoudelijke correctie willen doen aangaande deze zin "Als een patiënt een Wlz-indicatie (Wet langdurige zorg) exclusief behandeling heeft, ...dan komt de bekostiging van de specialist ouderengeneeskunde tot stand uit de Zorgverzekeringswet via de zogeheten “Geneeskundige zorg voor specifieke patiëntgroepen”.
Echter, de GZSP (geneeskundige zorg voor specifieke patiëntengroepen) is enkel van toepassing voor mensen zonder Wlz-indicatie. Voor thuiswonende mensen met een Wlz-indicatie wordt behandeling van specialist ouderengeneeskunde vergoed vanuit de Wlz, en niet vanuit de Zorgverzekeringswet.
Maassen
Redacteur Medisch Contact
In reactie op I.A. op den Kelder - Verstraten: U heeft gelijk. Ik ging hier qua formulering iets te kort door de bocht. De GZSP is bedoeld voor
patiënten zonder Wlz-indicatie . Heeft de patiënt een Wlz-indicatie, dan moeten de consulten van de specia...list ouderengeneeskunde bij het zorgkantoor worden gedeclareerd. De regels en tarieven zijn overigens vergelijkbaar met die van de GZSP.
[Reactie gewijzigd door op 09-12-2022 13:42]