Laatste nieuws
ethiek

Ook bij gevorderde dementie is euthanasie mogelijk

10 reacties
Koen van Weel / ANP
Koen van Weel / ANP

Artsenfederatie KNMG publiceert deze week het standpunt Beslissingen rond het levenseinde. Artsen die euthanasie bij patiënten met vergevorderde dementie willen uitvoeren, hebben hiermee nu praktische handvatten. Tijdig praten over het levenseinde is voor hen, maar ook voor artsen die dat niet willen, de sleutel.

Dat het kan. Het belangrijkste aan het nieuwe standpunt van de KNMG over euthanasie is dat daarin wordt beschreven dat dit ook bij gevorderd demente patiënten kan worden uitgevoerd, zegt Constance de Vries, huisarts bij het Expertisecentrum Euthanasie en lid van de artsenadviesgroep van het nieuwe KNMG-standpunt. ‘De arts kan zelf beslissen of hij het wil doen.’ Veel artsen zijn terughoudend in die situatie, beschrijft de KNMG in het document. Maar er is begrip voor artsen die wel bereid zijn tot euthanasie op basis van een schriftelijk verzoek. ‘Ook hen wil de KNMG tot steun zijn’ en handvatten bieden. De KNMG borduurt daarmee verder op eerder ingenomen standpunten, maar ook op uitspraken van de tuchtrechter en de Hoge Raad in de geruchtmakende ‘koffie-euthanasie’-zaak tegen specialist ouderengeneeskunde Marinou Arends (zie kader ‘Historie’).

De ellende met dementie, zegt De Vries, is dat het invloed heeft op je initiatief en ziekte-inzicht. Mensen maken zich wel zorgen dat ze het vijf-voor-twaalfmoment missen waarop ze nog bij hun volle verstand – wilsbekwaam – om euthanasie kunnen vragen. ‘Maar als je een beetje bij de les bent, dan lukt dat meestal wel’, zegt De Vries. ‘Het probleem is dat een patiënt aanvankelijk zegt: “Dat wil ik niet”, maar naarmate de ziekte vordert: “Het valt wel mee”, en daarmee zijn grenzen verlegt.’ Niemand weet precies wat demente patiënten ervaren, maar voor een arts wordt het dan moeilijker om ondraaglijk en uitzichtloos lijden vast te stellen en te bespreken, in alle gevallen een vereiste voor euthanasie.

‘De arts kan zelf beslissen of hij het wil doen’

Uitdrukkingsvermogen

Daarbij komt het probleem dat mensen die wilsonbekwaam zijn, moei­lijker uitleggen waarom ze ondraaglijk lijden. De Vries: ‘Daarvoor heb je cognitieve capaciteiten nodig. Maar ze hebben minder verbaal uitdrukkingsvermogen. Dan moet je met de familie gaan invullen.’

Dat het gesprek over wensen voor het levenseinde, advance care planning, cruciaal is, concludeerde de KNMG ook na het horen van honderden artsen, mantelzorgers, ethici, juristen en andere deskundigen en afgevaardigden van maatschappelijke, beroeps- en patiënten­organisaties. Samen met de Patiëntenfederatie publiceert de KNMG daarom nu eveneens een vernieuwde handreiking Tijdig praten over het levenseinde en een patiëntversie daarvan.

De belangrijkste les voor artsen is volgens Constance de Vries: ‘Lees dit standpunt en houd je oren en ogen open voor patiënten die met vragen over het levenseinde worstelen. Praat erover. Euthanasie bij dementie is te doen, eventueel met hulp.’ Als consulent bij het expertisecentrum ondersteunt De Vries artsen bij die gesprekken. ‘Een huisarts is eventueel bereid om een verzoek van een oude dame in te willigen, maar krijgt dat bijvoorbeeld moeilijk op papier. Vaak stel ik dan de vragen en zit de eigen huisarts erbij om te zien hoe ik zo’n gesprek voer.’

Premedicatie

Een ‘continu proces’ moet het euthanasiegesprek zijn, een wilsverklaring die opeens uit de hoge hoed komt en niet in het medisch dossier zit, is voor een arts heel lastig te duiden, zegt KNMG-voorzitter René Héman. Bovendien kan een dokter in deze gesprekken ook zijn grenzen benoemen. Toenemend ervaren artsen druk. ‘De maatschappij verandert en daarvan zijn we onderdeel. Ook liggen er rechterlijke uitspraken. We hebben geprobeerd te luisteren naar de maatschappij en naar onze achterban, het was soms wikken en wegen’, zegt Héman.

Vier dingen zijn nieuw in het KNMG-standpunt: ten eerste moet een schriftelijk euthanasieverzoek altijd met een arts zijn besproken ten tijde van wilsbekwaamheid. Daarnaast moet een arts altijd, dus ook met een wils­onbekwame patiënt, proberen te communiceren over het euthanasieverzoek en de uitvoering. Naast de SCEN-arts moet bovendien een onafhankelijk arts meekijken. Nieuw is ook premedicatie, een slaapmiddel voorafgaand aan de euthanasie. ‘Dat is normaal medisch handelen. Maar het is van belang dat je dit met de patiënt bespreekt.’ Kun je dan op deze manier met je arts om vijf voor twaalf ensceneren dat je euthanasie krijgt om vijf over twaalf? ‘Euthanasie is geen recht. Maar als je met jouw arts in gesprek gaat, kan hij aangeven wat hij wel en niet wil. Als het vijf over twaalf is en je blijkt niet te voldoen aan de zorgvuldigheidseisen zoals het ondraaglijk lijden, dan mag de arts geen euthanasie uitvoeren, ook al heb je in je wilsverklaring opgeschreven dat je niet in die situatie terecht wilde komen.’



Historie euthanasie en dementie

Lang voor de euthanasiewet in 2002 van kracht werd, kwam de KNMG in 1984 met het standpunt dat euthanasie of hulp bij zelfdoding door artsen onder bepaalde omstandigheden en met zorgvuldigheidseisen aanvaardbaar kan zijn. Actualiseringen van dit KNMG-standpunt verschenen in 1995 en 2003, in 2011 kwam het standpunt De rol van de arts bij het zelfgekozen levenseinde uit.

Wilsverklaring

In 2012 licht de KNMG het standpunt uit 2003 toe vanwege gerezen onduidelijkheid over bijzondere gevallen als voort­schrijdende dementie. Het is deze patiënt­categorie die het decennium dat volgt de euthanasie­discussie domineert. December 2015 presenteert minister Edith Schippers de handreiking Schriftelijke wilsverklaring bij euthanasie van een werkgroep met leden van VWS, Veiligheid & Justitie en KNMG.

‘Koffie-euthanasie’

Begin 2017 verhevigt het debat als de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) het oordeel ‘onzorgvuldig’ over zaak 2016-85 van specialist ouderengenees­kunde Marinou Arends online zetten. Arends had april 2016 het leven beëindigd van een diepdemente 74-jarige patiënt met een schriftelijk euthanasieverzoek. Volgens de RTE had de patiënt ‘nimmer mondeling om euthanasie verzocht en er lag geen duidelijke schriftelijke wilsverklaring’. Ook bekritiseerde de RTE de uitvoering, omdat de arts vooraf Dormicum in de koffie van de patiënt deed en was doorgegaan toen de patiënt ‘negatief reageerde op het inbrengen van het infuus en de toediening van de euthanatica’.

Niet stiekem

Psychiater Boudewijn Chabot startte de actie ‘Niet stiekem bij dementie’. Uit de derde evaluatie van de euthanasiewet bleek onduidelijkheid over de positie van de KNMG met betrekking tot euthanasie bij vergevorderde dementie. Dat is naast gesprekken met de actiegroep voor de KNMG aanleiding om zomer 2017 het project ‘Euthanasie en gevorderde dementie’ aan te kondigen, ook omdat ‘de opvattingen van de beroepsgroep en die van de samenleving over de vraag of euthanasie acceptabel is als iemand gevorderd dement is, in toenemende mate uiteenlopen’. Het project start in 2018 en komt deze week met het nieuwe standpunt tot voltooiing.

Vervolging

Eind 2018 geeft het Openbaar Ministerie gehoor aan de aangezwollen roep om een proefproces, nadat de regionale tuchtrechter Marinou Arends die zomer heeft berispt. Voorjaar 2019 waarschuwt het Centraal Tuchtcollege, omdat er geen eenduidig euthanasieverzoek lag en ze de euthanasie had moeten proberen te bespreken. Dat najaar ontslaat de strafrechter Arends van rechtsvervolging. De rechter vond niet dat ze mondeling bij de patiënt had moeten verifiëren of het schriftelijke euthanasieverzoek nog actueel was. De Hoge Raad bekrachtigt dit oordeel in 2020. De RTE past haar EuthanasieCode daaraan aan. De professionele normen in het nieuwe standpunt van de KNMG zijn ook de praktische vertaling van dat arrest.

Lees ook
Download artikel in pdf

euthanasie dementie ethiek
  • Eva Nyst

    Eva Nyst werd geboren in Australië en groeide op in Middelburg. Ze studeerde filosofie en theologie aan de Universiteit van Amsterdam en werkte twee jaar als journalist bij De Volkskrant. Van 2001 tot 2022 was ze in dienst bij Medisch Contact. Sindsdien is zij werkzaam bij de KNMG als beleidsadviseur.  

Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • P.J.E. van Rijn

    huisarts n.p., Rheden

    Ten eerste : De bewering van De Vries:` Het probleem is dat een patiënt aanvankelijk zegt : `Dat wil ik niet`, maar naarmate de ziekt vordert : `Het valt wel mee` en daarmee zijn grenzen verlegt. ` riekt naar machtsmisbruik. Eigenlijk beweert deze do...kter ; `Je hebt er nu eenmaal voor getekend dat je dood wilt en daarmee heb je het recht op leven verspeeld ,dus die euthanasie zul je nu krijgen ook ! Ten tweede : Het gebruik van premedicatie `normaal `medisch handelen noemen is een gotspe. Natuurlijk mag je dwang gebruiken bij een wilsonbekwame patiënt, maar alleen in dienst van het leven en nooit met het enige doel te doden .Moreel niet, maar ook niet volgens de Wet Zorg en Dwang.

  • Arts, Weert

    Ik ben al sinds enkele jaren verzekeringsarts in ruste. Daarvoor heb ik 4 jaar als arts assistent gewerkt in twee ziekenhuizen. In aanloop naar mijn functie als verzekeringsarts heb ik een half jaar mogen werken in twee psychogeriatrische verpleeghui...zen. Ik neem aan dat verpleeghuisartsen zich bewust zijn hoe het laatste stadium van een demente patient verloopt. Je ligt op bed in foetus houding en je kunt wat kreunen. Persoonlijk zie ik dit als zinloos leven en waarschijnlijk ook lijden. Ik zou niet in zo n fase terecht willen komen. Dan opteer ik persoonlijk voor euthanasie. Ik snap dat dat in overleg met de familie moet gebeuren. Maar dan moet je de familie hier van te voren ook over inlichten. Sterker nog, laat eenieder zien, familie en patient, hoe die eindfase zich manifesteert!

    • L. van Dalen

      Ouderen Psychiater, Amsterdam

      Met alle respect: als u dat niet wilt
      meemaken moet u eerder dan dat u in een foetushouding in bed ligt vragen om euthanasie. Wanneer u daar nog zelf over kunt beslissen.
      Mensen die in foetus houding in bed liggen doden omdat dat zo verschrikkelij...k is om mee te maken ( wat overigens maar de vraag is, u zult u niet meer bewust zijn van uw situatie) omdat ze dat, net als u, gezond en nog bekwaam, hebben bedacht maar daar nu niet meer over kunnen beslissen is en blijft moord.
      Liefdevolle verzorging van u omdat u dat zelf niet meer kunt is een alternatief. En dat zult u wél voelen en merken. Een mens met dementie is en blijft een mens. Ook wanneer hij of zij eindigt zoals hij of zij ooit begon: als een foetus.

  • M.M.A. van der Linden

    Ouderenpsychiater, Utrecht

    Ik vind de uitleg van Constance de Vries, arts bij het Expertisecentrum voor Euthanasie lastig te volgen. Het wekt de indruk alsof ze de redenatie t.a.v. wilsbekwaamheid omdraait. Ze lijkt te suggereren dat als iemand met dementie zegt "het valt wel... mee" over een situatie die hij vantevoren als ondraaglijk had ingeschat, je moet twijfelen over de wilsbekwaamheid t.a.v. de wens om verder te leven. Ik bewonder de moed en inzet van de artsen van het Expertisecentrum, maar dit vind ik een zorgelijke gedachtegang, omdat het risico bestaat dat je voor iemand invult dat er nog een euthanasiewens zou bestaan, waar die inmiddels verdwenen is. Dat laatste maak ik persoonlijk vaak mee bij wilsbekwame patiënten: situaties die vooraf als ondraaglijk werden ingeschat, blijken op het moment zelf mee te vallen.

  • G.A. Lemmens

    Huisarts, 's-Hertogenbosch

    Het wachten is nu op eisende kinderen met de euthanasieverklaring van moeder in de hand die dringend verzoeken om moeder uit haar lijden te verlossen 'nu ze zover heen is' en 'dit nooit gewild zou hebben'......

    • M.D. Oosterhoff

      Psychiater, THESINGE

      Dat risico lijkt me niet denkbeeldig. Door de uitspraak van de hoge raad is de suggestie ontstaan dat je kunt wachten tot 5 over 12. Dat kan dus ook, maar er is geen garantie dat er dan nog een arts te vinden is die bereid is euthanasie te verlenen, ...zeker niet als er geen sprake is van ondraaglijk lijden. Dan mag het niet eens.

  • M.D. Oosterhoff

    Psychiater, THESINGE

    Ik blijf lastig vinden aan de uitspraak van de Hoge Raad dat op basis van een wilsverklaring euthanasie uitgevoerd mag worden ook bij iemand die niet wilsbekwaam meer is. Niet omdat ik het moord vind, maar omdat ik vrees, dat mensen het er nu op aan ...laten komen en verwachten dat dan een arts wel euthanasie zal verlenen. Ik denk dat ze vergeten, dat er wellicht weinig artsen toe zijn bereid. Het lijkt nu zo alsof als je maar zo'n wilsverklaring gemaakt hebt toen je nog wilsbekwaam was je verzekerd bent van euthanasie als je dementie vergevorderd is.
    Het lijkt mij veelgevraagd van artsen

  • L. van Dalen

    Ouderen Psychiater, Amsterdam

    Hoe je het ook wendt of keert: euthanasie bij iemand die daar geen ja meer op kan zeggen is moord. En al helemaal doordat je iemand ook nog een slaapmiddel mag toedienen wanneer hij of zij zich verzet.
    Ik vind het een gruwelijke praktijk: Euthanasi...e bij mensen die niet meer begrijpen dat ze dood wilden en zich verzetten omdat ze wél voelen dat er iets gebeurt wat ze niet willen. Hun intuïtie wordt als die van wilde dieren. Een land waarin we deze praktijk rechtvaardigen door ingewikkelde woorden en procedures is een land waarin ik eigenlijk niet wil wonen.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.