Laatste nieuws
opleiding

Ontwikkel leiderschap al in de bachelor

Gronings geneeskundeonderwijs legt basis voor medisch leiderschap

5 reacties
getty images
getty images

Een open, zelfbewuste en kritische houding, dat is wat het Groningse geneeskundeonderwijs de studenten wil bijbrengen. Zodat ze straks als arts hun verantwoordelijkheid nemen en een bijdrage leveren aan het vormgeven van de zorg.

Wereldwijd is er steeds meer aandacht voor medisch leiderschap. Inmiddels hebben we in Nederland zelfs een Platform Medisch Leiderschap, waar ideeën hierover worden uitgewisseld.1 De kern van medisch leiderschap is dat artsen niet slechts uitvoerders zijn van bepaalde taken, maar actief meedoen met het vormgeven van de zorg. ‘Doctors in the lead’ hoeven niet per se een leidinggevende positie te hebben. Het gaat er meer om dat ze hun verantwoordelijkheid nemen bij de grote veranderingen in de zorg die op ons afkomen.2

Ook binnen het geneeskundeonderwijs krijgt leiderschapsontwikkeling een steeds grotere rol. In 2015 hebben onze Canadese collega’s een nieuwe versie van het zogenaamde CanMEDS-model geïntroduceerd, waarbij de rol van de ‘manager’ vervangen is door die van de ‘leider’.3 In veel landen, waaronder Nederland, vormt dit CanMEDS-model de leidraad voor de inhoud van de geneeskundeopleiding en de specialistische vervolgopleidingen.

In Groningen is met de start van het nieuwe geneeskundecurriculum G2020 een onderwijslijn opgezet waarin expliciete aandacht is voor leiderschapsontwikkeling.4

Zelfbewust

De ontwikkeling van leiderschapskwaliteiten zien we als het resultaat van een transformatief leerproces: studenten ontwikkelen een open, zelfbewuste en kritische houding, van waaruit ze verantwoordelijkheid willen en kunnen nemen om bij te dragen aan (veranderingen in) de zorg.5 Het ontwikkelen van deze open houding vraagt om een langdurig leerproces, dat we daarom vanaf het begin van de studie al willen stimuleren.

De eerste stap is het ontwikkelen van een ‘zelfbewuste ik’, die in staat is tot kritische reflectie. De tweede stap is het ontwikkelen van een getransformeerde manier van denken: zaken vanuit meerdere perspectieven kunnen bekijken, je eigen vooronderstellingen kennen en meer systematisch kunnen denken. De derde en laatste stap binnen transformatief leren is dat je in staat bent om te interveniëren en veranderingen teweeg te brengen.

In de bachelor richten we ons vooral op de eerste twee stappen: perspectiefverbreding en zelfinzicht. Deze zijn verwerkt in twee opeenvolgende onderdelen: negen weken Medicine in Context (MiC) verspreid door de bachelor en de module Leadership in Practice (LiP) in het laatste semester van het derde jaar.

Perspectiefverbreding

Tijdens de MiC-weken wordt aan de hand van medisch-inhoudelijke thema’s gewerkt aan, met name, perspectiefverbreding. Elke week staat een medisch thema centraal dat vraagt om een brede – niet enkel klinische – benadering. Zo is er bijvoorbeeld een week Over de Dood, een week Over Fouten en een week Over Lifestyle. Studenten beginnen de opleiding vaak met het idee dat geneeskunde vooral gaat over het behandelen van patiënten. Tijdens deze weken leren ze dat geneeskunde veelomvattender is. De uitoefening van het beroep van dokter wordt constant beïnvloed door politieke, maatschappelijke, economische en technologische ontwikkelingen. Een arts die zich bewust is van dit complexe veld, kan daar zelf een visie over ontwikkelen en vanuit deze visie werken aan verandering binnen het vakgebied. Om deze bewustwording aan te wakkeren gebruiken we in de MiC-weken medical humanities: lessen medische geschiedenis, kunst en filosofie.

De geschiedenis laat zien dat geneeskunde steeds verandert en gezamenlijk door mensen wordt vormgegeven. Dit inzicht kan eraan bijdragen dat studenten niet klakkeloos de kaders van hun toekomstige beroep accepteren, maar deze bevragen. In de kunstlessen leren studenten hoe perspectieven kunnen verschillen en hoe ze hun eigen visie onder woorden kunnen brengen. Filosofie geeft ten slotte behendigheid in het doordacht en consistent redeneren, waardoor studenten zorgvuldig hun eigen standpunten leren ontwikkelen.

Naast de medical humanities besteden we tijdens de MiC-weken aandacht aan experiëntieel leren: zelfinzicht vergroten door ervaringen op te doen. In de week over pijn laten we studenten bijvoorbeeld met behulp van ijswater hun eigen pijngrens onderzoeken. Zo staan studenten stil bij hun eigen reacties – emotioneel, cognitief, fysiek – op pijn, waarna het wellicht ook makkelijker is begrip voor pijn van anderen op te brengen.

Zelfkennis

In de slotmodule, Leadership in Practice, die plaatsvindt in het laatste semester van de bachelor, werken studenten aan een project op een medische afdeling of bij een organisatie die een link heeft met het medische werkveld. In groepjes doen ze onderzoek naar een (bio)medisch vraagstuk met een these en een concreet eindproduct als resultaat. LiP start met twee weken masterclasses en workshops die onderverdeeld zijn in vier thema’s: zelfkennis & zelfmanagement, organisatiecultuur & -structuur, invloed & beïnvloeding en wetenschap & integriteit. Daarin komen onderwerpen aan de orde als timemanagement, machtsstructuren in organisaties, leiderschapsstijlen en integer omgaan met collega’s. Tijdens het bachelorproject, in de veertien weken daarna, kunnen de studenten direct oefenen met de opgedane kennis. De twee weken na dit project wordt in lezingen en workshops voortgebouwd op de vier thema’s, maar de nadruk zal liggen op zelfkennis & zelfmanagement, het eerste thema. Hiermee reiken we studenten tools aan om met de werkdruk tijdens de coschappen te leren omgaan. Het is bekend dat studenten deze periode doorgaans als stressvol ervaren en dat ze vaker last hebben van aan burn-out gerelateerde klachten.6 Door hier in de bachelorfase al aandacht aan te besteden, gaan ze beter voorbereid de coschappen in.

Prikkelen

Op deze manier wil het Groningse geneeskundeonderwijs de basis leggen voor medisch leiderschap. Door studenten te prikkelen met afwijkende lesmethoden en ze tools aan te reiken om aan zichzelf te werken, hopen we dokters op te leiden die de uitoefening van hun beroep vol passie mee vormgeven en zichzelf daarbij niet uit het oog verliezen.

auteurs

dr. Joke Fleer, coördinator lijn leiderschapsontwikkeling G2020, Universitair Medisch Centrum Groningen

drs. Carmen van Bruggen, medewerker lijn leiderschapsontwikkeling G2020, Universitair Medisch Centrum Groningen

drs. Joost de Jeu, medewerker lijn leiderschapsontwikkeling G2020, Universitair Medisch Centrum Groningen

prof. dr. Jan Borleffs, vicedecaan onderwijs en opleiding, Universitair Medisch Centrum Groningen

Geen belangenverstrengeling gemeld door de auteurs.

contact

j.fleer@umcg.nl; cc: redactie@medischcontact.nl


voetnoten

1. Werkgroep Studenten, Platform Medisch Leiderschap. Medisch leiderschap: Begin bij de basis! http://platformmedischleiderschap.nl/wp-content/uploads/2016/01/Visiedocumenten-Studenten-PML.pdf. Accessed 10/03, 2016.

2. Frenk J, Chen L, Bhutta ZA, et al. Health professionals for a new century: Transforming education to strengthen health systems in an interdependent world. Lancet 2010; 376 (9756): 1923-58.

3. Dath D, Chan M, Abbott C. CanMEDS 2015: From manager to leader. . 2015.

4. Borleffs JC, Okker F, Hollenbeek Brouwer J, Henning R. Groningse basisopleiding toekomstbestendig. Medisch Contact 2015; September: 1758.

5. Mezirow J. Learning to think like an adult: Core conceptions of transformation theory. In: Jack Mezirow and Associates, ed. Learning as transformation - critical perspectives on a theory in progress. San Francisco: Jossey-Bass; 2000.

6. Conijn M, Broersma H. Veel burn-out onder geneeskundestudenten. Medisch Contact. 2013; Oktober: 2012.

download dit artikel (pdf)

opleiding canmeds competenties UMCG verantwoordelijkheid leiderschap
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Dr Margriet van Stuijvenberg

    kinderarts-neonatoloog, Groningen

    Geachte Redactie,

    Wat een goed plan (MC 08/2017) om aanstaande collega’s zo voor te bereiden op het vak. Het kan niet anders of de opleiding wordt er merkbaar beter van. Maar is het gunstige effect van die opleiding sterk genoeg om aan te houden, oo...k na jaren? Helaas is de cultuur waarin de jonge artsen terecht komen vaak nog zo anders, noem het ouderwets of zelfs karikaturaal. Nog steeds dreigt onze academische ziekenhuiscultuur een nieuwe generatie dokters in de richting van gelatenheid, initiatiefloosheid, moppergedrag, cynisme, en burn out te duwen. Anders gezegd: het jeugdig enthousiasme is er soms snel af. Dat is deels ook een keuze van mensen zelf, maar het wordt de nieuwe generatie nog niet echt gemakkelijker gemaakt om het anders te doen.

    Wat mij nou zo leuk lijkt is als (een selectie van) het nieuwe curriculum ook aangeboden wordt aan de senior medisch specialisten! Te beginnen in ons eigen huis en liefst verplicht. Om bij de oude garde een nieuwe basis te leggen, zodat op termijn de cultuur van persoonlijk leiderschap, reflectie, en passie vanzelfsprekend wordt, ook in de academie.

  • GJ Bonte

    Neuroloog, Dalfsen

    @Van Veen: Nu meen ik me te herinneren dat de LTS vroeger ook een voorbereiding was op de MTS. Maar helaas, zover ben ik nooit gekomen. Een aantal jaren later ging ik geneeskunde studeren, ter illustratie hoe vreselijk mis het kan gaan in een mensenl...even.

    Nu was ik vorig jaar in het Mercedes Museum in Stuttgart, tijdens een waarneming in Schwäbisch Hall. Ik kreeg het dringende advies van mijn collega's om dit te gaan bekijken en inderdaad, het was prachtig! Ik heb vier uur als een klein kind in een hele grote speelgoedwinkel rondgelopen. Allemaal aparte mechaniekjes, glimmend plaatwerk, met de rode draad van de geschiedenis er doorheen geweven.

    Ik vond het gewoonweg Kunst met een grote K, en ik heb mijn ogen uitgekeken. Nu blijkt dat ik daar een goede dokter van wordt, dus ik begrijp nu ook waarom enkele van mijn collega's in Schwäbisch Hall zo goed zijn geworden.

    Nu sta ik net voor mijn herregistratie bij de RGS en ik heb nog een paar punten nodig. Dus ik ga maar eens vier punten declareren bij het GAIA. Daar kan toch nauwelijks enig bezwaar tegen bestaan na deze publicatie.

  • A.Cigaar

    radioloog n.p., arnhem

    Studenten beginnen de opleiding vaak met het idee dat geneeskunde vooral gaat over het behandelen van patiënten. Ongelooflijk,hoe komen ze daar nu bij?
    Je hebt ook bakkers die denken dat het vak broodbakken inhoudt en zo ken ik metselaars die denken ...dat zoiets betekent dat je een muurtje kan metselen. Nee,dat ligt allemaal veel genuanceerder.

  • Els van Veen

    huisarts

    Ik ben het geheel eens met collega Bonte (behalve dan dat VMBO-TL tegenwoordig voorbereidt op de MTS;). Wéér niet-artsen (vermoed ik) die denken te weten hoe je de perfecte arts kunt vormen. Toen ik de geneeskundestudie deed, vanaf mijn 18e, was ik l...eergierig maar groen als gras. Ik ben uitgegroeid tot een betrokken huisarts, kritisch naar allerlei ontwikkelingen in de zorg. Ook kritisch naar dit soort ontwikkelingen. Deze schrijvers gaan uit van de "maakbare" dokter en dat is naief. Ik heb in mijn leven mijn levenservaring juist ook buiten de studie om op gedaan. Door geliefden vroegtijdig te verliezen, door boeken te lezen, door te spreken met vrienden, door machteloos als arts het lijden van mijn patienten mee te maken.

  • GJ Bonte

    Neuroloog, Dalfsen

    De term "Manager" is uit, "Leiders" zijn in...
    Zelfkennis & zelfmanagement, organisatiecultuur & -structuur, invloed & beïnvloeding en wetenschap & integriteit. Leadership in Practice!

    Ik word er stil van. En dat is voorwaar een prestatie van forma...at.

    Wel kunstlessen, geen anatomie. Wel filosofie, maar geen fysiologie. Nadenken over leiderschap, maar geen idee hoe een neurologisch onderzoek uit te voeren. Over de anamnese hebben we het gemakshalve maar even niet.

    Ik ben ooit begonnen op de LTS, inmiddels ook een obsolete term, in opleiding als timmerman. Tegenwoordig heet het VMBO-TL. Meer letters, een betere opleiding, heeft men wellicht gedacht.Hoeveel huizen en kozijnen ik op dat moment al gezien had, ik kon ze niet maken.

    Wat is de achtergrond van deze onderwijsgoeroes die deze highly intelligent pseudobabble produceren? Van Bruggen studeerde Kunst- en Cultuurwetenschappen en Filosofie. De Jeu noemt zich "Onderwijsontwikkelaar", maar wat hij ontwikkeld is mij niet duidelijk. Fleer is psycholoog en houdt zich bezig met Mindfullnes Oriented Therapy.

    Deze drie weten alleen van horen zeggen hoe een patiënt er uit ziet, en zij hebben nog nooit de stress gevoeld van een zieke patiënt op de SEH met nog een volle poli, zijn nog nooit slaapdronken uit bed gestapt om een ernstige zieke patiënt op de SEH te beoordelen. Borleffs zou zich, uit een heel ver verleden, nog moeten kunnen herinneren hoe dit ook al weer voelde, maar wellicht genieten zijn hippocampi in dit opzicht van een weids uitzicht over het temporale "Mittelmeer".

    Ik heb de indruk dat de "geleerden" die zich bezig houden met de opleiding geneeskunde zich inmiddels op eenzame hoogte bevinden.
    Ik hoop dan ook dat ze nog een lang en gezond leven beschoren is.

    Mochten ze toch ziek worden gun ik ze het prototype dokter van hetzelfde niveau als het onderwijs dat zij voorstaan. Doodgaan is immers veel leuker met het beeld van een schilderij van Cézanne of Van Gogh op het netvlies.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.