Laatste nieuws
video

Onlinehulp werkt goed bij alcoholprobleem

3 reacties

E-HEALTH

Samen met internet en POH-ggz overmatig drankgebruik te lijf

Veel artsen voelen weerstand tegen het voorschrijven of adviseren van onlinehulpprogramma’s. Dat is onterecht, zeker als het om alcoholproblematiek gaat. De beschikbare tools zijn zeer geschikt om problemen bespreekbaar te maken.

Anouk de Gee, onderzoeker middelengebruik en verslaving, Trimbos-instituut


Artsen ervaren drempels bij het opsporen en behandelen van alcoholproblematiek. Het Trimbos-instituut en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) gingen na in hoeverre online-zelfhulpprogramma’s zoals Drinktest.nl en Minderdrinken.nl kunnen helpen. De sleutel tot succes zou wel eens de module POH-ggz kunnen zijn.

Sociale schade
In een gemiddelde huisartsenpraktijk (circa 2150 patiënten) zijn er 100 tot 150 patiënten met problematisch alcoholgebruik. De huisarts weet dat slechts van een minderheid. Alcoholgebruik is problematisch als het leidt tot lichamelijke klachten en/of psychische of sociale problemen en als het verhindert dat bestaande problemen adequaat worden aangepakt. Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot lichamelijke maar ook tot psychische en sociale schade, waaronder ziekteverzuim, uitgaansgeweld, huiselijk geweld en kindermishandeling. Terugdringen van (overmatig) alcoholgebruik is daarom van groot belang. Uit onderzoek van de KNMG blijkt dat de meeste artsen hierin een taak voor zichzelf zien, maar het lastig vinden het onderwerp ter sprake te brengen omdat ze niet weten hoe ze dat op een neutrale wijze moeten doen. Ook missen zij kennis over interventietechnieken en vinden zij het vergoedingenstelsel niet in overeenstemming met de tijd die vereist is om alcoholgebruik te bespreken.

Vergoeding
Als antwoord op met name de eerste twee belemmeringen voor vroeginterventie bij alcoholproblematiek, ontwikkelde de KNMG met een aantal partners een e-learning voor artsen over het bespreken van alcoholgebruik, te volgen op de website van Medisch Contact. Ook het NHG biedt een digitaal Programma voor Individuele Nascholing (PIN) over problematisch alcoholgebruik aan. Beide
programma’s geven ook informatie over effectieve, kortdurende interventietechnieken, zoals onlinetesten en -zelfhulpprogramma’s. Het ministerie van VWS financiert deze zelfhulpmogelijkheden. Doorverwijzen naar dergelijke onlineprogramma’s zou een antwoord kunnen zijn op de derde ervaren belemmering van artsen namelijk de ervaren discrepantie tussen de vergoeding en de tijd die nodig is om problematisch alcoholgebruik te behandelen.

Advies-op-maat
Er zijn verschillende online zelfhulpprogramma’s. Bijvoorbeeld Drinktest.nl, waar iemand z’n eigen drinkgedrag onder de loep kan nemen en dan een advies-op-maat krijgt. Voor jongeren bestaat er een aparte variant: Watdrinkjij.nl. De test heeft een positief effect bij zwaar drinkende jongeren op het hbo en de universiteit maar niet bij jongeren op het mbo. Een bekend gratis zelfhulpprogramma voor het minderen of helemaal stoppen van het alcoholgebruik is Minderdrinken.nl. Het programma is gebaseerd op cognitief gedragstherapeutische uitgangspunten en zelfcontroletechnieken. Minderdrinken.nl is effectief in het verminderen van het drinken tot onder de grens van de richtlijn voor alcoholgebruik.1 Vanuit het Trimbos-instituut onderzoeken we, in samenwerking met het NHG en met financiering van
het ministerie van VWS, hoe het online-zelfhulpaanbod huisartsen kan helpen om alcoholproblematiek vroeg aan te pakken.

Schaamte en taboe
Een oproep via de website van de Landelijke Vereniging POH-GGZ en collega’s van het Trimbos-instituut bracht ons in contact met vijftien huisartsen, zeven POH-ggz-functionarissen en drie beleidsmedewerkers of managers die de mogelijkheden voor onlinealcoholzelfhulp in de huisartsenpraktijk wilden bespreken. Met acht huisartsen en drie POH-ggz-functionarissen uit deze groep voerden wij gesprekken over de ideale combinatie van onlinezelfwerkzaamheid en begeleidende gesprekken.

Onze gesprekspartners zijn over het algemeen positief over onlinehulpverlening. Met name het anonieme karakter van de onlinealcoholzelfhulp spreekt hen aan omdat er bij veel mensen nog altijd schaamte en taboe ligt op het bespreken van alcoholgebruik en patiënten het vaak lastig vinden om hier direct door de huisarts op aangesproken te worden. ‘Het is de kracht van Drinktest.nl dat iemand zelf wordt geconfronteerd en dat het niet de hulpverlener is die met het vingertje zit te wijzen’. Toch doen onze gesprekspartners zelf nog weinig met onlinehulpverlening. Hun redenen daarvoor zijn:

• de mogelijkheden voor de eigen praktijk zijn niet bekend;

• internet kan persoonlijk contact niet vervangen;

• specifiek bij alcoholgebruik, en met name bij de echte probleemdrinkers, betwijfelen ze of pure zelfhulp zonder enige begeleiding effectief is;

• degene voor wie zij het aanbod wel geschikt vinden – hoger opgeleid, maatschappelijk actief – zien ze weinig op het spreekuur of alleen vanwege hun kinderen.

Het aanbieden van onlinehulpverlening in combinatie met één of meer gesprekken kan veel van deze bezwaren ondervangen.

Uit de praktijk
Anna (18 jaar) komt met depressieve klachten op het spreekuur van de huisarts.2 Ze is altijd al wat neerslachtig geweest, ook in haar vroege jeugd. Nu heeft ze weer een terugval. Ze zegt haar zorgen met bier weg te drinken. In het weekend drinkt ze soms wel twaalf tot dertien glazen bier op een avond en wordt dan flink dronken. De huisarts schrijft medicatie voor haar depressieve klachten voor en legt uit dat het niet de bedoeling is dat ze alcohol drinkt bij deze medicatie. Ook vertelt hij dat Anna online een test kan doen om meer inzicht te krijgen in haar drinkgedrag, dat ze daarmee zelf kan bepalen wat ze van haar eigen drinkgedrag vindt en of ze daar iets mee wil doen.
Na twee weken is er een vervolgconsult. Anna vertelt spontaan dat ze de drinktest thuis heeft ingevuld. Dat was een echte eyeopener. Ze vond het positief dat ze ook concrete adviezen kreeg als feedback op haar antwoorden. Anna heeft het daarna ook aan haar ouders verteld. Ze wil iets aan haar alcoholgebruik doen, maar zonder ondersteuning. Ondanks haar toegenomen inzicht en motivatie blijft het een moeilijk onderwerp om direct vol aan te pakken. De huisarts besluit haar wens te respecteren, geen druk te leggen op directe verandering en het voor dit gesprek hierbij te laten. Hij zal er later op terugkomen in de tweewekelijkse afspraken voor haar depressieve klachten.

De module praktijkondersteuning ggz (POH-ggz) is in dit licht een belangrijke ontwikkeling. Deze module stelt huis-artsen in staat om per normpraktijk voor maximaal twaalf uur per week een praktijkondersteuner-ggz aan te stellen voor de begeleiding bij psychische problematiek, waaronder overmatig middelengebruik en verslaving. Begeleiding van de patiënt na verwijzing naar online hulpprogramma’s behoort daar ook toe. We spreken dan van blended hulpverlening, de internethulp wordt ingebed in een consult of een zorgtraject. De huisarts bespaart zo tijd, houdt toch via de POH-ggz een vinger aan de pols en bovendien neemt de effectiviteit van de onlineprogramma’s toe want onlinezelfhulp werkt beter als het gepaard gaat met feedback of coaching.

Test plus consult
Op basis van de genoemde verkenning bij huisartsen en praktijkondersteuners-ggz formuleerden wij een model voor het blended aanbieden van Drinktest.nl en Minderdrinken.nl, waarmee op dit moment in een pilot binnen vijf huisartsenpraktijken ervaring wordt opgedaan. In dit model schrijft de huisarts bij alcoholgebruik standaard de – gratis – drinktest voor. Ongeveer een week later worden de testresultaten tijdens een vervolgconsult met de huisarts of de praktijkondersteuner besproken. Eventueel kan de test ook tijdens het vervolgconsult worden ingevuld. Wenselijkheid en motivatie om het alcoholgebruik te veranderen worden besproken en indien van toepassing wordt ingegaan op veranderstrategieën, inclusief de optie Minderdrinken.nl. Huisartsen kunnen uiteraard ook direct doorverwijzen naar Minderdrinken.nl, dus zonder Drinktest.nl als tussenstap.

Verantwoord drinken
Minderdrinken.nl bestaat uit drie stappen. De eerste stap is inzicht krijgen in het eigen alcoholgebruik en het motiveren tot verandering. De tweede stap is het stellen van doelen aan de hand van richtlijnen voor verantwoord drinken en de derde stap is het halen van de gestelde doelen. Voor stap drie wordt aanbevolen zes weken uit te trekken. Na de eerste twee stappen volgt een begeleidingsafspraak met de POH-ggz waar de gestelde doelen en de voorgenomen strategieën worden besproken en eventueel bijgesteld. Hierna gaat de patiënt met de derde stap aan de slag en volgen, afhankelijk van het verloop van het proces, nog één of meer ondersteunende gesprekken.

Belemmeringen
Het is nog te vroeg om de ervaringen met het beschreven model te presenteren. Dat heeft te maken met de korte looptijd van de pilot, maar ook met de nog altijd aanwezige belemmeringen in het bespreekbaar maken en aanpakken van alcoholproblemen. Alcoholgebruik is maatschappelijk geaccepteerd en meer dan dat. Het is iets dat er bij veel gelegen-heden ‘gewoon bij hoort’. De risico’s van overmatig gebruik van alcohol worden door de meeste mensen onderschat. Deze norm en opvattingen over alcohol belemmeren de pilotdeelnemers. Vragen stellen over alcoholgebruik ervaren hun patiënten als een inbreuk op hun privacy. Flyers en berichten op het wachtkamerscherm over alcohol en bijvoorbeeld de drinktest zouden de bespreekbaarheid van het onderwerp kunnen bevorderen. Ook het experimenteren met een proactieve aanpak, waarbij patiënten op basis van klachten in het dossier uitgenodigd worden voor een consult, zou de casefinding ten goede kunnen komen. Tot slot kan een veelgebruikte website als Thuisarts.nl een rol spelen bij het aanpakken van alcoholproblematiek. Verwijzing van patiënten naar het thema alcohol op deze website brengt hen als vanzelf in contact met Drinktest.nl en Minderdrinken.nl. Uiteindelijk, zo benadrukken de pilotdeelnemers, ligt de afname van de hoge prevalentie van overmatig alcoholgebruik natuurlijk niet alleen in hun handen. Ook via andere wegen is beïnvloeding en kentering van de maatschappelijke acceptatie van alcoholgebruik nodig.

Els Bransen
projectleider ‘Alcoholproblematiek in eerste lijn’, Trimbos-instituut

Anouk de Gee
onderzoeker middelengebruik en verslaving, Trimbos-instituut

Ton Drenthen
teamleider Preventie & Patiëntenvoorlichting /projectleider Thuisarts.nl, Nederlands Huisartsen Genootschap

Brigitte Boon
hoofd ‘Publieke geestelijke gezondheid’, Trimbos-instituut

 

contact: ebransen@trimbos.nl; cc: redactie@medischcontact.nl

Geen belangenverstrengeling gemeld


Referenties

1. Deze richtlijn was ten tijde van het onderzoek maximaal 21 en maximaal 14 standaardglazen per week voor respectievelijk mannen en vrouwen. De huidige norm is strenger en ligt bij mannen op maximaal 14 en bij vrouwen op maximaal 7 standaardglazen per week.
2. Fictieve naam.

 

Lees ook


Volg de gratis MCtv nascholing (2 accreditatiepunten) Bespreekbaar maken van alcoholgebruik van de patiënt


© Piet Blanken | Hollandse Hoogte
© Piet Blanken | Hollandse Hoogte
<b>Download dit artikel (PDF)</b>
video E-health alcohol verslaving alcoholgebruik
Op dit artikel reageren inloggen
Reacties
  • Els Bransen*, Anouk de Gee en Odile Smeets

    * Projectleider Middelengeb, Utrecht

    De titel van het artikel is bedacht door de redactie van Medisch Contact, maar dekt de lading. Er is namelijk voldoende evidentie voor de (kosten)effectiviteit van online zelfhulp en behandelingsprogramma’s voor alcoholproblematiek.1
    Ook naar drinkt...est.nl en minderdrinken.nl zijn meerdere (kosten)effectiviteitsstudies gedaan. Zij zijn effectief in het verminderen van het drinken van alcohol. Beide interventies zijn opgenomen in de RIVM databank loketgezondleven.nl.

    Naar blended inzet van e-mental health is nog weinig onderzoek gedaan. Blended care is vrij nieuw. Bij ‘blended care’ wordt de geprotocolleerde opzet van het online-aanbod gecombineerd met direct contact met de huisarts of POH-ggz, waarin op maat kan worden ingegaan op vragen en problemen van de patiënt, en op motivatie en therapietrouw. Door de begeleiding is de verwachting dat de klinische resultaten van blended care beter zullen zijn dan die van online zelfhulp alleen.2
    In het beschreven project, maar ook in een project om blended Kleurjeleven in de huisartsenzorg te implementeren, probeert het Trimbos-instituut samen met de praktijk het beste blended-model en implementatieplan uit te werken.

    Het Trimbos-instituut heeft het bedrijf Mentalshare (inmiddels MentalshareDirect) mede opgericht om ervoor te zorgen dat ontwikkelde interventies worden toegepast, echter trok zich in 2014 terug als aandeelhouder om haar onafhankelijke positie te kunnen behouden.3 Wel blijft het Trimbos-instituut als kennispartner betrokken bij MentalshareDirect. Deze samenwerking is niet exclusief. Wij vinden het belangrijk om bij te dragen aan het toegankelijk maken van effectieve e-healthinterventies voor een breed publiek.

    1. Blankers M, Donker T, Riper H. E-mental health in Nederland. Wetenschappelijke evidentie en uitdagiginen voor de praktijk. Psycholoog. 2013; 12-23.
    2. Smeets e.a. (2014). E-health in de GGZ, hoe staat het daar nu mee? NTVG; 158.
    3. http://www.trimbos.nl/nieuws/trimbos-nieuws/fusie-mentalshare-direct

  • B. van Pinxteren

    huisarts, DE MEERN Nederland

    Over de vlag en de lading!
    Als eHealth-adept was mijn aandacht snel getrokken toen ik op de omslag van MC 10 de kop 'Alcohol: online-zelfhulp werkt' las. Snel doorgebladerd naar pagina 450, waar de volgende kop mijn belangstelling nog verder aanwakke...rde 'Onlinehulp werkt goed bij alcoholproblemen'.
    Het debat over de werkzaamheid van eHealth-interventies verplaatst zich van de achterkamertjes van de nerds en adepten naar de grotere landelijke podia en dat is een groot goed. Als wij de implementatie van eHealth willen bevorderen helpt het daarbij denk ik als wij de early majority (zie Rogers Bell Curve bv op Wikipedia) geen gouden bergen beloven, maar van realistische informatie voorzien. eHealth 'werkt' in mijn ogen als ofwel de kwaliteit van de gezondheid van de patient erdoor toeneemt, ofwel als zonder verlies aan kwaliteit de (kosten)efficiëntie, dan wel de autonomie van de patient toeneemt.
    In dit artikel wordt voor zover ik dat kan nagaan aan geen van deze drie voorwaarden voldaan. Het betreft een opiniërend artikel, en dat is prima, maar ik zou de auteurs willen verzoeken de titel goed te laten aansluiten bij de inhoud van de tekst.
    Daarbij was het denk ik correct geweest om bij 'Belangenverstrengeling' (nu: geen gemeld) aan te geven dat het Trimbos eHealth tools ontwikkelt en vermarkt. Me dunkt wel degelijk een vorm van belangenverstrengeling als het gaat om het aantonen van de effectiviteit van eHealth.

  • Jan de Waard

    huisarts, KOLLUM Nederland

    Aan de ene kant leggen de schrijvers van dit artikel de nadruk op het feit dat er weerstanden zijn bij huisartsen richting online tools, aan de andere kant schrijven ze bij 'belemmeringen' dat het nog te vroeg is om ervaringen met het beschreven mode...l ( online + POH GGZ/HA) te te presenteren. Als dit een wervend artikel is om aan een studie mee te doen vind ik dat prima, maar het is dan te vroeg om het nu landelijk toe te gaan passen als het bewijs van effectiviteit van het model nog niet is geleverd.

 

Cookies op Medisch Contact

Medisch Contact vraagt u om cookies te accepteren voor optimale werking van de site, kwaliteitsverbetering door geanonimiseerde analyse van het gebruik van de site en het tonen van relevante advertenties, video’s en andere multimediale inhoud. Meer informatie vindt u in onze privacy- en cookieverklaring.