‘Ongedocumenteerden in de Bijlmer vaak ondervoed’

Het aantal mensen dat het financieel niet meer redt, is explosief toegenomen sinds de eerste coronagolf, vertelt oprichter Mike Cijntje. ‘Voor die tijd hadden we vijf à zes gezinnen tegelijkertijd die afhankelijk waren van voedselhulp. Maar vanaf maart, april 2020 steeg dat aantal heel snel naar 585 gezinnen. Het gaat veelal om mensen die in het zwarte circuit werken, vooral in de schoonmaak. Een rechteloze positie, waarbij heel vaak sprake is van uitbuiting. Bijna direct na het uitbreken van corona raakten zij hun inkomsten en vaak ook hun woonplek kwijt. Vóór corona leefden zij in de schaduw, sinds corona in de duisternis.’

17,50 euro per week

Ongedocumenteerden komen niet in aanmerking voor de voedselbank. Maar via het Rode Kruis verdeelt Veni Cultura wekelijks 230 vouchers onder 176 gezinnen. Daarmee kan voor 17,50 euro boodschappen worden gedaan bij Albert Heijn of Jumbo. Cijntje: ‘We kunnen dus lang niet iedereen helpen. En tel maar uit wat je kunt doen voor 17,50 euro per week bij Albert Heijn. We delen zelf ook voedsel uit, maar zijn afhankelijk van wat wij gedoneerd krijgen en dat is te weinig en van wisselende kwaliteit. Ik ben geen arts, maar ik heb veel mensen uit onze doelgroep zien vermageren in de afgelopen paar jaar. En niet op een gezonde manier, volgens mij.’

Wong schat dat 30 procent van de patiënten die ze ziet in de zorgbus klachten heeft door ondervoeding. Wong: ‘De zorg die we verlenen in de zorgbus is heel basic. Als er meer onderzoek nodig is, verwijzen we door. We kunnen geen bloedwaardes controleren in de zorgbus. Daardoor kan ik mijn eigen inschatting niet bewijzen met harde cijfers. Ik baseer me op mijn klinische blik en op de verhalen die ik hoor van patiënten. Ik zie veel mensen die te mager zijn, kinderen die niet goed groeien of bloedarmoede hebben. Ik spreek moeders die het eten dát ze kunnen bemachtigen aan hun kinderen geven en zelf honger lijden. Onlangs had ik een zwangere vrouw op het spreekuur. Ze was al mager, maar gedurende de zwangerschap viel ze verder af. Ze had hypoglykemische klachten als hoofdpijn en voelde zich slap. Uit haar verhaal kwam naar voren dat ze zelf te weinig at; ze probeerde haar kindje van 2 te voeden.’

Scheurbuik

Wong denkt dat er veel deficiënties voor­komen – in verschillende gradaties. ‘Ik zie geregeld mensen van wie ik vermoed dat ze een gebrek aan vitamine C hebben, bijvoorbeeld omdat ze last hebben van loszittende tanden en kiezen. Recentelijk heb ik een geval van scheurbuik – het gevolg van een ernstige vitamine-C-deficiëntie – meegemaakt. Ik heb dit in mijn hele carrière als internist nooit gezien, zelfs niet toen ik werkte in een anorexia­kliniek. Bij scheurbuik wordt al het weefsel minder stevig, waardoor er makkelijk bloedingen kunnen ontstaan. Onder meer neusbloedingen, bloedend tandvlees, maagbloedingen, vaginale bloedingen en forse hematomen komen dan voor. Ook worden de botten broos, vandaar dat tanden en kiezen los gaan zitten. Mijn patiënt vertelde dat ze zomaar tanden verloor en onder meer last had van vaginale bloedingen. Zo’n ernstige deficiëntie zou je misschien verwachten bij iemand met een alcohol- of drugsverslaving of andere problematiek, maar daarvan was geen sprake. Ze had alleen nauwelijks te eten. Ik heb haar een flinke voorraad multivitaminen meegegeven en naar de tandarts verwezen. We zien patiënten vaak niet meer terug in de zorgbus, dus ik weet niet hoe het met haar is afgelopen. Ik ben bang dat ze al haar tanden en kiezen is verloren.’

Verborgen voedselarmoede

Zijn ondervoedingsverschijnselen door een gebrek aan voedsel een lokaal verschijnsel in de Bijlmer of komt het landelijk vaker voor? Volgens Gera Nagelhout is het onmogelijk daarover harde cijfers te geven. Nagelhout is bijzonder hoogleraar gezondheid en welzijn van mensen met een lagere sociaal-economische positie aan Univer Maastricht en onderzoeksinstituut IVO. Ze doet onderzoek naar onder meer de gezondheidseffecten van armoede. ‘Voor zover ik weet worden nergens gegevens bijgehouden over de gezondheids­effecten van armoede, zoals vitaminedeficiënties. Er zijn wél signalen vanuit huisartsenpraktijken dat er meer armoedegerelateerde klachten voorkomen en ook het Rode Kruis heeft recentelijk aandacht gevraagd voor verborgen voedselarmoede. Mijn onderzoek voer ik uit met een adviesgroep bestaande uit mensen die zelf in armoede leven. Daarvan hoor ik wel dat er, vooral sinds de inflatie als gevolg van de oorlog in Oekraïne, steeds meer beknibbeld moet worden op gezond voedsel. Ik denk dat patiënten en professionals de mogelijke gevolgen voor de gezondheid vaak niet herkennen. Het is een proces dat sluipenderwijs verloopt; het begint met vage klachten, die iemand ook kan krijgen door stress en slapeloosheid als gevolg van de leefomstandigheden. Veel mensen in armoede vermijden bovendien de huisarts, uit angst dat een behandeling extra kosten met zich mee zal brengen. En vergeet niet dat het niet alleen voorkomt bij mensen met ondergewicht, maar ook bij mensen met overgewicht.’

‘Ik ben ervan geschrokken hoe ernstig het is’

Tim van den Ham is verpleegkundige bij Stil, een organisatie die sociaal-juridische en medische ondersteuning biedt aan ongedocumenteerde mensen in Utrecht. Van den Ham: ‘We zien wel mensen met ondervoedingsproblemen, maar meestal is dat gerelateerd aan alcohol- of drugsmisbruik of aan gebitsproblemen, waardoor eten minder goed gaat. Ik denk dat vitaminedeficiënties door een tekort aan gezonde voeding onder onze doelgroep eigenlijk niet voorkomt. Ik hoor onze cliënten nooit over honger of te weinig eten. Er is in Utrecht veel voor hen geregeld, zoals opvang en leefgeld. Anderzijds zijn de eerste symptomen misschien ook moeilijk te herkennen. Dat is in eerste instantie vermoeidheid. We zien veel mensen met vermoeidheid, maar dat hangt samen met hun omstandigheden.’

Crowdfundactie

Wong: ‘Toen ik bij de zorgbus ging werken, had ik niet verwacht dat er in Nederland mensen leven onder zulke schrijnende omstandigheden. Ik dacht dat het ook voor
de meest gemarginaliseerde groepen in Nederland allemaal goed geregeld was. Dat niemand honger hoeft te lijden. Ik ben ervan geschrokken hoe ernstig het is. Een organisatie als Veni Cultura roeit met de riemen die ze heeft, maar het project voedselhulp aan ongedocumenteerden wordt in haar voort­bestaan bedreigd doordat de toch al beperkte geldstroom dreigt te worden dichtgedraaid. Ik ga nu zelf actie ondernemen; ik probeer in contact te komen met boeren. Misschien kunnen zij “misvormde” groenten doneren, die anders weggegooid worden. En ik vraag van de gemeente een stuk grond in de Bijlmer waar we samen met de doelgroep groenten kunnen telen. Verder ben ik een crowdfundactie gestart; als er geld is kunnen we direct voedsel kopen en hoeven we niet te wachten op de welwillendheid van anderen.’

Lees meer over recente gevallen van scheurbuik in dit artikel van het NTvG: Scheurbuik komt nog steeds voor.