Onderzoekers onderzocht

Alle wetenschappers klagen erover: de enorme druk om te publiceren, en beoordeeld te worden op een citatie-index. Psychiater Joeri Tijdink onderzocht bij Nederlandse wetenschappers op alle niveaus hoe dit hun gemoed beïnvloedt, maar ook of publicatiedruk wetenschappelijk wangedrag in de hand werkt.

‘Eigenlijk stemt niets uit het proefschrift tot vrolijkheid’, zegt Yvo Smulders, de promotor van Joeri Tijdink in de glossy die de laatste bij zijn proefschrift meestuurt. Jawel, een glossy. ‘Dat proefschrift leest toch niemand’, zegt de promovendus zelf, die daarom de voornaamste bevindingen in het tijdschrift heeft gezet, en onder meer zijn promotoren en paranimfen erin aan het woord laat.

Toch zou iedereen die zich met onderzoek bezighoudt, dat proefschrift moeten lezen. Tijdink onderzocht namelijk de onderzoekers zelf. Dat ontstond uit verbazing: ‘Toen ik als naïeve geneeskundestudent begon met onderzoek, kwam ik erachter dat mijn beeld van wetenschap niet klopte. Ik zag volwassen mannen die niet bezig waren met het zoeken van de waarheid, maar met ruziën over of ze als vierde of vijfde auteur bij een artikel kwamen te staan. Dat begreep ik niet. Toen ik Yvo Smulders eens hoorde praten over onbetrouwbare wetenschap, ben ik op hem afgestapt en van het een kwam het ander.’ Met vragenlijsten en focusgroepgesprekken probeerde Tijdink erachter te komen in hoeverre zij gebukt gaan onder de druk om te publiceren, en wat daarmee samenhangt. De resultaten zullen misschien niet verbazen, maar ze verontrusten wel.

Uit een enquête die hij verstuurde naar 437 Nederlandse professoren, blijkt dat bijna een kwart van hen ernstige burn-outverschijnselen heeft. Hoe hoger de publicatiedruk (gemeten met een door Tijdink en de zijnen ontwikkelde publication pressure questionnaire), hoe vaker er sprake was van burn-outverschijnselen. De wat oudere hoogleraren met veel publicaties op hun naam, rapporteerden minder stress. Tijdink onderzocht daarna bij Vlaamse biomedische wetenschappers – van promovendus tot professor – of publicatiedruk ook samenhing met wetenschappelijk wangedrag zoals plagiaat of datamanipulatie. En inderdaad, hoe hoger de druk, hoe vaker men dergelijke praktijken toegaf. Bij de Nederlandse tegenhangers onderzocht hij de relatie tussen persoonlijkheidskenmerken en wetenschappelijk wangedrag. Daaruit kwam dat Machiavellistische trekken (kort gezegd de kille, egocentrische manipulator) gecorreleerd waren aan zelfgerapporteerd wangedrag. Narcisme, psychopathie en mate van eigenwaarde waren dat niet.

Tijdink voerde ook gesprekken met 12 focusgroepen, waarin wetenschappers van alle niveaus vertegenwoordigd waren: ‘Ik schrok erg van het cynisme van veel onderzoekers. De helft van de hoogleraren vindt dat de stand van de wetenschap minder betrouwbaar wordt door de hoge publicatiedruk. En hoe ouder, hoe cynischer. Tegelijkertijd hebben de meesten niet het gevoel dat ze dit systeem kunnen veranderen.’ Het competitieve element in wetenschap is niet per se slecht, zegt Tijdink: ‘Het stimuleert om goed te presteren. Maar als de competitie moordend is, wordt de druk te hoog. Dat is funest voor het emotioneel welzijn, en we weten dat dat van grote invloed is op hoe mensen zich gedragen. Zo werken we fouten maken en cutting corners, wangedrag dus, in de hand. Dat kan ik op basis van mijn onderzoek niet met 100 procent zekerheid zeggen; ik heb een correlatie aangetoond, geen oorzakelijk verband, maar het zou wel een hele logische verklaring zijn.’

Wat te doen? Tijdink: ‘Ik denk dat de begeleiding van promovendi meer aandacht behoeft. Ik heb zelf geluk gehad met mijn promotoren, maar ik zie veel promovendi die maar een beetje zwemmen, niet gestuurd worden. Als je veel contact hebt, bijvoorbeeld elke week een uur supervisie, samen eens een data-analyse uitvoert, dan leer je van dat rolmodel hoe je onderzoek moet doen. Ten tweede moet er veel minder studie worden gedaan. We zijn gewoon met teveel, er verschijnen ongeveer een miljoen wetenschappelijke publicaties per jaar! Als ik dan in The Lancet lees dat 85 procent onbetrouwbaar is, dan denk ik: laten we met minder wetenschappers meer tijd en geld aan beter onderzoek besteden.’

Sophie Broersen

Joeri Tijdink promoveert donderdag 30 juni bij VUmc, Amsterdam, op zijn proefschrift  Publish & Perish, research on research and researchers