Onderzoeker in Tanzania - Verbazing alom als de blanke vis bestelt

Daar sta je dan met je plan om stammen te onderzoeken die nog zouden eten zoals onze verre voorouders meer dan tienduizend jaar geleden deden, voor de introductie van de landbouw of veeteelt.

De echte jager-verzamelaars zijn er eigenlijk niet meer en aangezien er op het DNA van de Hadzabe zelfs al patent schijnt te zijn aangevraagd door de farmaceutische industrie, is onderzoek bij hen ethisch streng gecontroleerd. 

Zelf ontkennen Tanzanianen overigens liever het bestaan van deze link met het verleden en worden de Hadzabe lachend weggewuifd als een achterlijk volkje. We concentreren ons dus op de Bantu – merendeels landbouwers – en Nilo-Hammieten – veetelers.

Tot onze verbazing worden we meteen al geconfronteerd met de reusachtige hoeveelheid graanproducten die de Bantu verorberen. Als we in een restaurant vragen wat het eten is, luidt het antwoord ugali (maispap) of wali (rijst). Dat daarbij vlees, vis of bonen kunnen worden geserveerd, lijkt al van minder belang te zijn, om van groente maar te zwijgen.

Met eten worden hier koolhydraten bedoeld. Opvallend is daarbij dat vis en vlees als ‘groente’ worden bestempeld in veel Tanzaniaanse gemeenschappen. Alleen als je specifiek om ‘groene groente’ vraagt, wordt begrepen dat je plantaardig voedsel bedoelt.

Voor de Sukuma, de grootste stam van Tanazania die rond Lake Victoria woont, zijn zowel groente als vis inferieur voedsel. In onze zoektocht naar viseters zijn we daarmee afhankelijk van ziekenhuizen in een rurale omgeving, waar de bevolking zo arm is dat ze zich behalve plantaardig voedsel en vis niets anders kunnen veroorloven. De dieetanamnese naar de inname van vis blijkt een heikel punt omdat de mensen liever niet toegeven dat ze dagelijks vis eten – dat wil zeggen: straatarm zijn.

In de restaurantjes is vis verreweg de goedkoopste optie op de menukaart (al stijgt door de internationale handel in tilapia en nijlbaars inmiddels ook de visprijs), maar als de mzungu (blanke) binnenkomt, proberen veel Afrikanen ons te imponeren door extra luidruchtig vlees te bestellen, liefst aangeduid als ‘hamburger’. Verbazing alom als wij vervolgens vis bestellen.

Fruit eten is ook al triviaal. Daar komen we achter op onze dagelijkse wandeltochtjes naar het ziekenhuis. Aangezien we voor insuline- en glucosebepalingen de participanten aan het onderzoek graag nuchter willen prikken, moeten we net als de Afrikanen voor dag en dauw op. Als we na zes uur aankomen, wordt al een negende schep suiker in het tweede kopje thee van die ochtend geschept.

Bij gebrek aan tijd voor ontbijt eten wij daarom soms een banaan terwijl we naar het ziekenhuis lopen. Dit leidt tot grote hilariteit. Fruit eten in de ochtend is voor een Tanzaniaan blijkbaar zoiets als Balkenende op een skateboard. Zelfs de artsen proesten het uit als we hen proberen te ontfutselen waarom we worden uitgelachen. We zijn er dus ook nog steeds niet achter waarom het zo lachwekkend is: het kán gewoon niet.

Voor ons echter geen reden om net als de Tanzanianen om ons heen te ontbijten met oliebollen, poffertjes of donuts, laat staan met het rijkeluisontbijt: een halve kip, gekookt of gefrituurd. Met heel veel moeite, geduld en volhardendheid hebben we sommige eigenaren van hotelletjes waar we langer verbleven gelukkig wel weten te overtuigen van het feit dat we zowel de thee als de thee-met-melk zónder suiker willen. En nee, ook niet met ‘maar’ vier scheppen suiker.

Remko Kuipers, doet in Tanzania promotieonderzoek naar de invloed van ‘oervoeding’ op verschillende gezondheidsparameters

Naar de rubriek Over de grens