Off-label antipsychotica: meer kwaad dan goed

Off-label voorgeschreven atypische antipsychotica zijn slechts bij weinig ziektebeelden werkzaam, terwijl ze wel veel bijwerkingen opleveren, aldus Alicia Maher e.a. deze week in JAMA.

Atypische antipsychotica, waarvan clozapine en risperidon de bekendste zijn, zijn onder andere geïndiceerd bij schizofrenie, manie en psychosen bij Parkinson. Daarnaast schrijven artsen deze middelen frequent off-label voor, dat wil zeggen bij aandoeningen waarvoor de medicatie niet is geïndiceerd. Dat is onder andere het geval bij obsessieve compulsieve stoornis (OCS).

Maher e.a. voerden een meta-analyse uit om de effecten van atypische antipsychotica te identificeren bij patiënten met dementie, angststoornissen, OCS, eetstoornissen, PTSS, insomnia, persoonlijkheidsstoornissen, depressie en middelenmisbruik. Ook keken ze naar het bijwerkingenprofiel. Zij onderzochten daartoe zes databases op studies waarin de middelen ofwel onderling, ofwel met placebo of andere off-labelmedicatie werden vergeleken. Maher e.a. excludeerden clozapine, omdat dit middel vrijwel alleen bij schizofrenie wordt ingezet. De onderzoekers vonden 12.228 artikelen, waarvan ze er 162 gebruikten om de effectiviteit van atypische antipsychotica te bepalen en er 231 selecteerden om gerapporteerde bijwerkingen te bepalen.

Aripiprazol (Abilify), olanzapine (Zyprexa) en risperidon bieden enige verlichting bij psychosen, agitatie en algemene gedragsproblematiek van demente patiënten. Quetiapine (Seroquel) heeft effect bij een gegeneraliseerde angststoornis, terwijl risperidon werkzaam is bij OCS. Voor alle andere atypische antipsychotica en de genoemde ziektebeelden vonden de auteurs geen bewijs.

Bij ouderen zijn urinewegklachten en extrapiramidale symptomen (respectievelijk 18 en 8%) de meest voorkomende bijwerkingen. Bij jongeren is dat met name vermoeidheid. Daarnaast is het risico op overlijden bij ouderen met dementie licht verhoogd.

Verenso, beroepsvereniging van de specialisten ouderengeneeskunde, waarschuwt in haar nieuwste richtlijn ‘Probleemgedrag’ al dat antipsychotica slechts beperkt werkzaam zijn en een groot risico op bijwerkingen met zich meedragen. Ook Medisch Contact rapporteerde het probleem al uitgebreid (MC 22/2011: 1368). Toch worden de middelen nog altijd veel voorgeschreven.

Sarah Sloot

JAMA 2011; 306 (12): 1359-69

Lees ook:

• MC-artikel over off-label use bij dementie: Dementen sterven door antipsychotica
• en de reacties erop

Meer nieuws