Neurogenese met hindernissen

Als het centraal zenuwstelsel (CZS) is beschadigd, is het doorgaans niet in staat zichzelf te repareren. Dat komt onder andere omdat chemische signalen afkomstig van gliacellen de (hernieuwde) uitgroei van zenuwuitlopers, de axonen,

verhinderen. Dat is echter maar de helft van het verhaal, zo blijkt uit een publicatie van J.L. Goldberg c.s. in Science van 7 juni.

Deze onderzoekers keken naar de mate waarin retinale ganglioncellen in staat waren om axonen te vormen, terwijl er geen gliacellen in de buurt waren. Er gebeurde niets. Boosdoeners bleken amacrinecellen, een bepaald soort retinacellen; zelfs kortstondig contact tussen ganglion- en amacrinecellen was voldoende om de groei van axonen te stoppen.

De onderzoekers vermoeden dat een nog onbekend mechanisme in de cel hierbij een sleutelrol speelt. Dat proces wordt op een of andere manier getriggerd door de amacrinecellen en ligt dan voor altijd verankerd in de cel. Groei van axonen is dan voorgoed onmogelijk.

Goldberg c.s. denken dat het gaat om een mechanisme dat ook elders in het centrale zenuwstelsel is aan te treffen.

Het onderzoek naar neuronale regeneratie haalt vrijwel wekelijks de internationale vakpers, waarbij de hoop is dat met behulp van stamcellen op termijn zenuwschade wel degelijk is te repareren. Elk inzicht in de moleculaire mechanismen die bij het herstelproces een obstakel kunnen zijn, is daarom welkom, zegt de Amerikaanse neurobioloog Nicholas Spitzer in een commentaar tegen Science.

Zoals bekend is het dogma dat in het volwassen CZS geen nieuwe zenuwcellen worden gevormd, inmiddels verlaten. Met name de hippocampus, betrokken bij leer- en geheugenprocessen, blijkt een hersenstructuur waar langs natuurlijk weg nieuwe neuronen worden aangemaakt. Maar welke factoren dat proces precies bevorderen, is nog allerminst duidelijk.

Gerd Kempermann van de Humboldt Universiteit in Berlijn is een van de neurobiologen die daar veel onderzoek naar doet (zie: ‘The Hidden Mind’, een recente speciale editie van Scientific American). Tijdens de eerste Dutch Endo-Neuro-Psycho Meeting stelde Kempermann op basis van dierexperimenteel onderzoek dat neurogenese in de hippocampus afneemt met het stijgen van de leeftijd. Maar het blijft wel mogelijk het vormen van nieuwe neuronen te bevorderen, met name als dieren verblijven in een omgeving met veel afwisselende en interessante prikkels. Ook genetische en hormonale invloeden zijn daarbij een niet te verwaarlozen facor.

Vraag is natuurlijk wat er gebeurt buiten de hippocampus; bijna overal in de volwassen hersenen zijn immers stamcellen aan te treffen. Kunnen ook die cellen uitgroeien tot nieuwe neuronen? En zo ja, hoe? << HM