Moeten leven of mogen sterven
7 reactiesEuthanasiewet getuigt van verregaande bemoeizucht
Dokters zijn genezers. Dus proberen ze hun patiënten zo lang mogelijk in leven te houden. Een begrijpelijke reflex, maar daarmee verliezen ze vaak het welzijn van de patiënt uit het oog. Die moet ondraaglijk lijden voordat hij mag sterven. Met dank aan de euthanasiewet.
De Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en zelfdoding gaat – in tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden – niet over toetsing, maar over voorwaarden. Voorwaarden die gesteld worden aan artsen, maar ook aan patiënten en aan stervelingen die het anderszins moeilijk hebben. De wet is niet zomaar een wet, maar meer een paradigma van bemoeizucht onder een valse vlag. Een wet die in feite voor hulpverleners rechten en plichten regelt en voor hulpvragers alleen plichten: nederigheid, geduldig zijn, lijden, wanhopig zijn. De hulpvragers moeten nog compos mentis zijn ook. Zijn zij dat niet, dan verliezen zij hun rechten. Alsof de sterveling, die zonder zijn eigen instemming op de wereld werd gezet, ook zonder zijn eigen instemming zo lang mogelijk op de wereld moet blijven, terwijl toch iedereen weet dat het eeuwige leven zich ergens anders voltrekt.
Bang
In hoeverre zijn de mogelijkheden die de wet aan de hulpvragers biedt, ruimhartig aan de hulpvragers voorgehouden? De wetgever heeft verzuimd om argumenten te formuleren waarmee de hulpverlener aan een hulpvrager kenbaar kan maken waarom een verzoek wordt afgewezen. Nogal wat artsen schijnen bang te zijn dat zij voor de rechter of tuchtrechter moeten verschijnen in verband met een mogelijke onzorgvuldigheid. Zinvoller zou het zijn om bang te zijn om bij de rechter of tuchtrechter te moeten verschijnen omdat zij op slechte gronden hebben geweigerd aan een hulpvraag te voldoen.
Ieder mens heeft een vorm van recht op alles wat beschikbaar, verkrijgbaar, leverbaar is. Dit houdt vaak in dat een instantie of persoon de verplichting heeft het gevraagde daadwerkelijk te leveren, ook als niet geheel nauwkeurig is geregeld waarom. Dit betekent niet dat men van iedere arts kan vergen dat deze ons met ieder middel zal bevrijden van iedere pijn. Het betekent wel dat wij op zijn minst recht hebben op hulp bij zelfdoding. Het betekent ook dat de overheid ons het recht op euthanasie niet kan ontzeggen. Toch doet zij dit, aangezien de wet iedere arts de vrijheid biedt iedere vraag om euthanasie af te wijzen zonder een oprechte motivering.
Ontluistering
De wettelijke omschrijving van euthanasie als levensbeëindigend handelen is niet bevredigend. Het gaat immers niet om de beëindiging van het leven, maar om de beëindiging van het lijden, en wel door het nabijhalen van het sterven.
Het is onmogelijk ondraaglijk lijden van een patiënt te accepteren op grond van het respect van de arts voor het leven. Daarentegen is het wel mogelijk aan het lijden een einde te maken met respect voor het sterven. Het nabijhalen van het sterven te blijven zien als het bespoedigen van het levenseinde is begrijpelijk, omdat het gemakkelijk is. Het is echter onjuist, omdat het daar niet om gaat. De overheid moet voorkomen dat de modale arts zich aan de toediening van euthanatica onttrekt. De overheid mag niet gedogen dat patiënten zonder noodzaak terechtkomen in een situatie van fysieke, sociale of emotionele ontluistering. Een ontluistering die echt niet alleen op de patiënten drukt, maar ook op hun dierbaren. Ik heb het altijd onbegrijpelijk gevonden dat de druk op de dierbaren niet mag meetellen. Het gaat niet om een keuze tussen leven en dood, maar tussen een rampzalig voortbestaan en het verlossende overlijden. Het gaat om de keuze tussen nog moeten leven en al mogen sterven.
Vrijwel elke dood is een culturele dood,
geen natuurlijke
Men hanteert het begrip ‘natuurlijke dood’ alsof er altijd een natuurlijke dood zou bestaan. Er zijn echter maar weinig situaties waarin een natuurlijke dood mogelijk is: bij de geboorte en ten gevolge van een aangeboren defect. Iedere andere dood is, door de zorg die een mensenkind heeft gekregen, of door verwaarlozing en gewelddaden die het heeft ondergaan, niet een natuurlijke maar een ‘cultuurlijke’ dood. Onder het motto van het gepretendeerde recht op een natuurlijke dood heeft menigeen zijn medemensen opgezadeld met een plicht tot leven.
Rompslomp
Dokters zijn genezers die proberen het moment van overlijden van hun patiënten op afstand te houden. Euthanasie ligt dokters niet. Het is geen therapie, al is het een medische taak.
Het verlenen van euthanasie, voor de dokter toch al belastend, is door de wet een relatief zwaar karwei geworden. Natuurlijk beseft iedere arts dat zijn slapeloze nachten in het niet vallen bij de ontluistering van de patiënt, maar vrijwel ieder mens kiest nu eenmaal van nature voor de makkelijkste weg. De rompslomp die de wet meebrengt, ontstaan als zij is door toedoen van juristen, ethici, organisatiemensen, en afgewezen als zij is door predikanten, priesters en rabbijnen, staat de praktiserende arts tegen. Ik vraag me af of de woordvoerders in de Tweede Kamer bij de behandeling van het wetsontwerp compos mentis zijn geweest.
Bureaucraten hebben verzonnen dat de dokters elkaars werk moeten controleren in het gezelschap van buitenstaanders. Maar waarom alleen juristen en ethici? Waarom niet ook theologen en gymnastiekleraren in een wereld waarin patiënten ten onder dreigen te gaan door onzorgvuldig handelen van dokters, die sloddervossen, die klunzen?
De benaming van de wet – de eerdergenoemde valse vlag – kan de inzet zijn geweest van een weddenschap tussen twee speelse hoofdambtenaren. De wet gaat niet over toetsing, maar over het pakket van voorwaarden die voor toetsing in aanmerking komen, vóór alles de mate waarin een patiënt moet lijden, te weten ondraaglijk en uitzichtloos, en de vraag of hij niet al zó ver heen is dat hij dit lijden niet meer kan bevestigen. Volgens mij is dit een vorm van wetgeversgekte die de rechter zou dwingen deze wet aan de grondwet te toetsen, ware het niet dat de rechter juist die toetsbevoegdheid mist. De ideologie van de zorgvuldigheid is voortgevloeid uit het dogma van de ‘melding’, net als ‘toetsing’ een van de banieren van de huidige gezondheidszorg.
Parodie
Nog maar kort geleden verscheen het bericht dat een KNMG-commissie een puntensysteem heeft bedacht waarmee men de mate van lijden kan bepalen. Dit lijkt meer op een parodie der geneeskunde dan op een product ervan.
De begrippen ‘ondraaglijk’ en ‘uitzichtloos’ zijn quasizinvol geworden. De dokters kunnen deze termen gebruiken als doekjes voor het bloeden bij zichzelf. Het is alsof de dokters, als ooit de priesters, uit moeten zijn op het hoogste niveau van het uitmuntende lijden, dat iedere patiënt om zijn bestwil, en om godswil, moet kunnen halen.
Tot en met 2008 zijn er meer dan 20 duizend zaken getoetst door telkens drie gehonoreerde personen, zonder dat er ook maar één zaak is geweest die tot vervolging door justitie heeft geleid. Door de ideologie van de zorgvuldigheid betalen we enorme hoeveelheden euro’s voor iets wat praktisch gelijk staat aan niets. De ideologie legt een onnodige druk op de gezondheidszorg, niet alleen doordat zij veel geld vergt, maar ook door de onnodige pijn, benauwdheid, angst, wanhoop, woede.
Rampzalig
De euthanasiewet gaat over een deel van het werk van artsen. Het melden en toetsen is in deze wet verheven tot een bureaucratische registratie; voor de ene patiënt gunstig en voor de andere rampzalig. Wie de wet beschouwt als een vergroting van de verhoopte mogelijkheden tot euthanasie is verheugd, wie vreest dat veel meer mensen zich met de juridische aspecten van euthanasie gaan bemoeien zijn teleurgesteld. Ik heb de lichtpunten in de wet wel degelijk gezien, maar het wantrouwen en de bemoeizucht erin als gevaarlijk begroet. Dat de wet er vooral zou zijn voor patiënten lijkt me fictie. Het is vooral een wet voor dokters, wier werk zwaar onder druk komt te staan.
De wetgever handelt in strijd met de gerechtigheid
en vernedert de patiënt
In de euthanasieproblematiek heeft altijd – ten onrechte – de plicht tot melding vooropgestaan. Nooit ben ik een gedegen motivering daarvan tegengekomen. Tientallen jaren hebben artsen, autoriteiten en auteurs hun aandacht gewijd aan elkaars opvattingen of het ontbreken daarvan. Alsof het gaat om opvattingen; het gaat om gedrag. Overal is een latente tegenzin in het leveren van stervenshulp omgezet in nutteloos gepieker. Als geen andere beroepsgroep hebben de dokters de oppermacht over hun dagelijks werk toegekend aan theologen en ideologen, in hun streven de patiënten zo lang mogelijk met pillen en operaties in leven te houden. Oog in oog met hun patiënten hebben vele artsen hun geneeskunst boven het welzijn gesteld.
Gerechtigheid
Uit het recht op leven kan niet een plicht tot leven worden afgeleid. De patiënt heeft het recht het leven te verlaten. Dit is een recht waarvan iedere medicus zich onder alle omstandigheden bewust dient te zijn en dat hij onder alle omstandigheden dient te eerbiedigen. Een schriftelijke wilsbeschikking van een patiënt heeft dezelfde geldigheid als een testament en kan juridisch gezien niet buiten werking worden gesteld, behalve door de patiënt zelf of diens gemachtigde.
Hoewel dus de mate van het lijden en de uitzichtloosheid ervan irrelevant is, maakt deze in de wet een topfactor uit. Dit is een krankzinnige situatie die door geen kerkelijke of wereldlijke autoriteit kan worden goedgepraat.
De wetgever handelt in strijd met de gerechtigheid en vernedert de patiënt op een wijze die het niveau van een overtreding te boven gaat
en aan een misdrijf gelijk mag worden gesteld. Zo zie je: ook een wetgever kan het recht schenden.
Jan Meulenbelt
Correspondentieadres: redactie@medischcontact.nl
Jan Meulenbelt
Jan Meulenbelt (1921) ging in 1986 met pensioen als hoofd van de afdeling Cultuur van de gemeente Den Haag. In de periode 1987-1994 publiceerde hij vijf artikelen in Medisch Contact over euthanasie. Nu ‘zijn levenseinde nabij is’, zoals hij zelf zegt, wil hij nog één keer iets kwijt over dit onderwerp.
Samenvatting
- De euthanasiewet regelt voor hulpverleners rechten en plichten, en voor hulpvragers alleen plichten.
- Patiënten mogen niet zelf beschikken over hun leven, maar moeten ondraaglijk lijden om voor euthanasie in aanmerking te komen.
- Bovendien biedt de wet iedere arts de vrijheid een vraag om euthanasie af te wijzen zonder een oprechte motivering.
- De overheid moet voorkomen dat artsen zich aan de toediening van euthanatica onttrekken.
De vijf artikelen van J. Meulenbelt die eerder in Medisch Contact verschenen:
Euthanasie; Commentaar op de visie van het Nederlands Artsenverbond (pdf; blz. 731) (juni 1987)
Euthanasie: Eerbied voor het sterven (pdf; blz. 1467) (nov 1987)
De overlijdensverklaring als fetisj (pdf; blz. 574) (apr 1989)
Verzuchtingen over wilsverklaringen (pdf; blz. 656) (mei 1991)
Euthanasie: ficties en muizenissen (pdf; blz. 395) (maart 1994)
Zie ook het dossier Levenseinde voor meer artikelen en informatie over palliatieve sedatie
L.J. de Jong
huisarts niet praktiserend, Biddinghuizen
De heer Meulenbelt schrijft over euthanasie en meer nog over de Wet Toetsing Levensbeëindiging en de daaruit sprekende cultuur van artsen en overheid (MC 10/2011: 612). Schrijnend natuurlijk is wel, dat het (vaak?) voorkomt, dat een patiënt hemel en ...aarde moet bewegen om voor euthanasie in aanmerking te mogen komen, ook al voldoet hij aan alle ‘voorwaarden’ die de wet stelt. De arts met wie hij goed kon opschieten, blijkt dan op het laatst toch tegen euthanasie te zijn. Die arts moet daar goede argumenten voor hebben.
Ik heb collega’s meegemaakt die geen zin hebben in de rompslomp, die geen euthanasie willen doen omdat zij de technische vaardigheid nooit geleerd hebben, die bang zijn dat het bekend wordt in het dorp en, inderdaad, ook collega’s die principieel tegen zijn. Discussie over deze principiële gewetensbezwaren lijkt taboe, maar waarom eigenlijk? Laten we er maar eens aan beginnen.
Ik begrijp niet goed, hoe je als arts principieel tegen euthanasie kunt zijn, als je principieel bent in het verlichten van het lijden ook al brengt dat de dood dichterbij. Als het lijden dan niet meer te verlichten is, dan is de dood verlossend. Ik kan begrijpen dat je culturele of religieuze bagage je soms in de weg zit, maar niet, dat het daardoor onmogelijk voor je wordt als arts zelf een morele beslissing te nemen die tegemoet komt aan een diepe wens van jouw patiënt. Maar vooral, je moet dat lijden willen zien, of is elk lijden in principe draaglijk? Geldt dat dan ook voor de arts op zijn sterfbed? Niet voor mij dus.
In geen enkele bijbel staat, dat je niet mag fietsen op zondag en zeker niet, dat euthanasie moet worden overgelaten aan barmhartige Samaritanen.
Nikki Makkes
huisarts, Amsterdam
De heer Meulenbelt ontvouwt in zijn artikel in MC van 11 maart 2011 zijn ideeën over euthanasie. Meulenbelt stelt terecht dat uit het recht op leven niet de plicht tot leven kan worden afgeleid. Vervolgens stelt Meulenbelt dat de patiënt het recht he...eft het leven te verlaten. Door dit woord te gebruiken positioneert Meulenbelt het debat over zelfbeschikking in het medisch domein, waar het niet thuishoort. Het debat over zelfbeschikking moet breed maatschappelijk gevoerd worden.
De medicus heeft helaas geen oplossing voor ieder lijden. Zijn verantwoordelijkheid is beperkt tot het verlichten van het lijden voor zover dit in verband staat met ziekte of een aandoening of voorkomt uit de behandeling daarvan. In een uiterst geval kan dit leiden tot euthanasie.
Lijden hoort bij het leven. De vraag tot welk punt de mens moet lijden moet op de agenda van de politiek worden geplaatst en moet niet op het bord van de arts worden gedeponeerd.
Verder meen ik als ervaringsdeskundige dat de hoeveelheid rompslomp als gevolg van de wet niet moet worden overdreven.
De wet een stelt een duidelijk kader waarbinnen euthanasie kan en mag worden toegepast. De wet heeft gelukkig de noodzaak van eenzaam prutsen met de morfinepomp weggegenomen.
A.J.Lameris (oud lid RTE)
arts (oud huisarts), Groningen
Het artikel van oud-ambtenaar Meulenbelt dwingt tot een reactie. Het valt te betwijfelen of de schrijver nog te beïnvloeden is gezien zijn uitspraken als : ieder mens heeft een vorm van recht op alles wat beschikbaar, verkrijgbaar, leverbaar is. Dit ...houdt vaak (sic, ajl) in dat een persoon of instantie de verplichting heeft te leveren. Een schrijver met deze uitgangspunten heeft nog een wereld te veroveren. In de ogen van Meulenbelt is dat in ieder geval de Wet toetsing Levensbeëindiging op verzoek en zelfdoding. Een hele slechte wet. Iedereen die zonder zijn instemming op de wereld werd gezet moet toch niet zonder zijn instemming zo lang mogelijk op de wereld blijven.
De oplossing is in de ogen van Meulenbelt simpel. De overheid moet voorkomen dat de modale arts zich een de toediening van euthanatica onttrekt. De overheid mag niet gedogen dat patiënten zonder noodzaak terecht komen in een situatie van fysieke, sociale of emotionele ontluistering. En dan graag zonder de rompslomp die de wet met zich meebrengt, gemaakt door mogelijk niet geheel bij zinnen zijnde woordvoerders in de Tweede Kamer.
Gelukkig hebben we een Tweede Kamer, en gelukkig hebben we een rechtstaat. Dit heeft mogelijk gemaakt dat in Nederland euthanasie door artsen, onder bepaalde voorwaarden, mogelijk is. Dit gebeurt blijkbaar zorgvuldig, gezien het feit dat het OM in geen van de door de toetsingscommissies aangeleverde zaken een vervolging heeft ingesteld. Dat artsen bang zijn voor toetsingscommissies kan de schrijver niet waarmaken, gezien de stijging in het aantal gemelde euthanasieen.
Het is lovenswaardig dat Medisch Contact een platform wil zijn voor discussie over o.a. euthanasie. Ook buitenstaanders mogen in het MC schrijven. Een selectie lijkt mij zinvol, niet alleen op inhoud, maar ook als anderen ongefundeerd beledigd worden.
Ronald TCM van Nordennen
Specialist Ouderengeneeskunde / , Breda
Moeten leven of mogen sterven
De wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en zelfdoding als onrechtvaardig en een vernedering voor de patiënt, waarbij artsen het welzijn van de patiënt niet hoog hebben staan, Meulenbelt (MC 10/2011: 612). De auteur... is kritisch en lokt discussie uit, wat op zich niet slecht is in een tijd waarin het debat over euthanasie, hulp bij zelfdoding, levensmoe zijn en rechten en plichten hieromtrent volop wordt gevoerd. De auteur lijkt echter te vergeten in wat voor bevoorrechte positie wij in Nederland leven als het gaat om euthanasie en hulp bij zelfdoding. Nederland heeft een wereldwijde voortrekkersrol en nergens is wetgeving over dit onderwerp zo doordacht en is de discussie zo openlijk te voeren. Dit is geen misdrijf, het stelt patiënten en artsen in staat samen de weg te lopen die uiteindelijk kan resulteren in euthanasie of hulp bij zelfdoding, mits aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Deze voorwaarden zijn mijn inziens ruim en bieden handvatten voor artsen die uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor de uitvoering en zich toetsbaar moeten opstellen. Zij doen dit voor het welzijn van hun patiënten en hebben dit zeer hoog in het vaandel staan. Echter ook het welzijn van de uitvoerend artsen mag en kan niet zomaar teniet worden gedaan, waarbij consultatie van een collega arts helpt. Het bewust beëindigen van een leven is een zeer heftige emotie voor de arts. De huidige wetgeving is geen bemoeizucht, maar geeft houvast, waarbij de wetgever heeft gezorgd voor ruime mogelijkheden, openheid en toetsbaarheid.
Dokters zijn genezers, maar zien ook de sterfelijkheid van ons mensen onder ogen, waarbij patiënten mogen sterven en daarbij streven naar een goede en menswaardige dood.
M.A. Siezenga
internist, VEENENDAAL
Meulenbelt houdt een warm pleidooi om het lijden van een medemens in nood tegen te gaan, wat op zichzelf een goede zaak is. Tevens stelt hij dat “de patiënt het recht heeft het leven te verlaten, en dat iedere medicus onder alle omstandigheden zich h...ier bewust van dient te zijn en dit recht dient te eerbiedigen”. Volkomen mee eens. Toch stapt Meulenbelt naar mijn overtuiging wel erg luchtig over het standpunt en de positie van de medicus heen. Geheel ten onrechte stelt hij dat “ieder mens een vorm van recht heeft op zo ongeveer alles, en dat de persoon /instantie aan wie het verzoek gericht wordt de verplichting heeft om het gevraagde daadwerkelijk te leveren”. Dit gaat echter alleen op als beide partijen overeenstemming bereiken over levering van het gevraagde. Vanuit intermenselijk perspectief heeft een mens inderdaad het recht dit leven te verlaten, maar niemand heeft het recht om daarbij een ander -in dit geval de medicus- tegen zijn/haar wil voor zijn karretje te spannen. Toch vindt Meulenbelt dat de overheid moet voorkómen dat de modale arts zich aan toediening van euthanatica onttrekt, of in elk geval moet eisen dat de arts een gedegen beargumenteerde weigering geeft. Alsof verschillen in levensvisie en -overtuiging gemakkelijk via logica en argumentatie kunnen worden overbrugd.
Cruciaal in het betoog is de stelling dat, hoewel euthanasie dokters niet ligt, het “desalniettemin een medische taak is”. Wanneer, zoals Meulenbelt bepleit, de mate van lijden en uitzichtloosheid als irrelevant wordt beschouwd, gaat het bij (hulp bij) zelfdoding in feite om een zingevingskwestie. En ik zou niet weten waarom juist medici, méér dan bijvoorbeeld juristen, schoenmakers of wie dan ook, bevoegd en bekwaam zouden zijn om hierover een beslissend oordeel te vellen. Helaas ontbreekt het ook in het betoog van Meulenbelt aan een gedegen argumentatie hiervoor.
E.K. Fogelberg
huisarts consulent ptz, Zoeterwoude
Wouw, dit stemt tot nadenken. Het geeft mij een opening voor een volgende fase van de omgang van artsen met het lijden rondom sterven. Toen ik de eerste keren euthanasie toepaste (32 jaar geleden) was het in vele opzichten minder prettig en veel moei...lijker dan tegenwoordig. Dus de huidige regelgeving biedt wel degelijk voordelen voor de zieken......door de voordelen voor de artsen. Waarom spreekt u over patienten die recht hebben om het leven te verlaten en niet over 'mensen'...dat zou beter passen in dit mooie betoog. Ik verbaas me , hoe weinig mensen zelf verkiezen om te stoppen met eten en drinken.....dus zelf de regie nemen. De keren dat ik dat heb meegemaakt waren indrukwekkend, toen kon ik als arts menswaardige professionele hulp bieden.
H.J.H. Kraaij
Huisarts in opleiding, Hoofddorp
In 'Moeten leven of mogen sterven' draait de heer Meulenbelt naar mijn idee doel en middel om. Hij betoogt dat ieder mens recht heeft op alles wat beschikbaar is. Uitgaande van deze (vergaande) redenering, kom ik in tegenstelling tot de heer Meulenbe...lt niet uit bij een recht op euthanasie, maar bij een recht op bestrijding van het menselijk lijden. Euthanasie is vervolgens een van de middelen daarvoor, waartoe patiënt en arts gezamenlijk kunnen besluiten. Hierbij biedt de genoemde wet een juridisch kader, noodzakelijk gezien het conflict van plichten waarvoor de arts zich gesteld ziet. Is de patiënt niet (meer) ter zake wilsbekwaam, dan is er ook geen sprake van een gezamenlijke overweging en zal toepassing van euthanasie bijzonder moeilijk danwel onmogelijk zijn. Soms kan een vantevoren uitgebreid besproken wilsverklaring uitkomst bieden, maar de vergelijking met een uit te voeren testament gaat erg ver.
Hedendaagse palliatieve zorg biedt veel meer mogelijkheden tot lijdensvermindering dan slechts euthanasie, zowel voor lijdende patiënten in de laatste levensfase, als voor mensen die zelf besluiten te stoppen met eten en drinken.